صنعت مسگری در صنعت نهاوند مغفول ماند

به گزارش خبرگزاری تسنیم از نهاوند، در گذشته وقتی وارد بازار مسگرهای نهاوند می شدیم  صدای طرق طرق برخورد چکش با ظروف مسی توجه هر عابری را به خود جلب می‌کرد این روزها دیگر رونق دهه 30 و حتی دهه 60 در این بازار را نمی‌بینیم،  متاسفانه با روی کار آمدن ظروف کریستال، چینی، بلور و استیل این صنعت کم کم رو به فراموشی سپرده شد ولی در سالهای اخیر به دلایل متعدد از جمله خاصیت‌های پزشکی استفاده از ظروف مسی کم کم مورد استقبال مردم قرار گرفت.

رونق دهه 30 و حتی دهه 60 در این بازارمسگران  را نمی بینیم 

نهاوند با چندین هزار سال قدمت تاریخی دارای 30 جاذبه طبیعی و 144جاذبه تاریخی و فرهنگی  ثبت شده که شامل  تپه، چهار بافت تاریخی، دو پل، هفت حمام، 17 خانه، چهار قلعه، دو کاروانسرا،چهار مسجد،15 مقبره و دو نقوش تاریخی و باستانی می باشدکه صنعت مسگری دردوران نه چندان دور یکی از صنایع مهم این شهر تاریخی بوده است.

یونانی های قدیم مس را به نام کالکو و رومی‌ها به اسم آیس می‌شناختند از آن جایی که در دوران باستان ، قسمت عمده مس از جزیره قبرس ، استخراج و به روم فرستاده می‌شد، رومی‌ها این عنصر را آیس سیپریم نام‌گذاری کردند امروزه در انگلیسی به مس کوپر ، در آلمانی کوپفر ، در فرانسه کایور ، در اسپانیا کوپر و در زبان سوئدی کوبر می‌گویند.

6000 سال قبل از میلاد اولین کارخانه ذوب مس در کرمان ساخته شد

به گفته محققان و کارشناسان تاریخی  اولین کارخانه ذوب مس در 6000 سال قبل از میلاد در تل ابلیس اطراف کوه های کرمان ساخته شداست،همچنین  حدود 3000 سال قبل از میلاد، مس از طریق آسیای مرکزی به اروپا و سایر کشورهای جهان راه یافت  در سال 1932 تپه باستانی  مس کرمان توسط یک باستان‌ شناس انگلیسی  به نام سر اورل اشتین کشف شد و در سال 1964 این تپه به وسیله کامرول مورد جستجو جدید قرار گرفت، اما متاسفانه قسمت عمده تپه توسط کشاورزان تخریب و تبدیل به مزارع گردید.

شهر نهاوند بی شک یکی از شهرهای قدیمی و تاریخی ایران است، که اکتشفات  ظروف قدیمی مانند طلا،آهن، مس و مفرغ در تپه باستانی گیان و سایر نقاط شهر و روستا حکایت ازقدمتی  برابر با 37 قرن قبل از میلاد دارد و همچنین قرارگرفتن نهاوند در سر راه فرعی جاده ابریشم از نهاوند به بروجرد و اصفهان و فارس، نشان از موقعیت سوق الجیشی منطقه در گذشته داشته است.

حدود بازار مسگرها در نهاوند در بازار چهارسو بود

محسن جانجان مدیر میراث فرهنگی،صنایع دستی  و گردشگری نهاوند می گوید: حدود بازار مسگرها درنهاوند در بازار چهارسو بود، یعنی از در امامزاده محمد شروع و  تا حمام بازار به محله‌ی راستای مسگرها معروف بود بعضی از مسگرها به رحمت خدا رفته‌اند و تعدادی نیز از این شغل دست کشیده‌اند، ولی در آن موقع حداقل 30 دکان مسگری وجود داشت، البته در سایر مناطق و محله‌های شهر هم به طور پراکنده دکان‌های مسگری بود که دوره گردهایی هم که در روستاها به کار مسگری می‌پرداختند یعنی مغازه‌ای را در روستا اجازه می‌کردند و کار ترمیم و سفید کردن مس‌ها را به عهده می‌گرفتند.

وی گفت: قدیمی‌ترین افرادی که به شغل مسگری در نهاوند مشغول  به کار بودند،عبارتند از مرحوم استاد خیرالله خان میرزایی، مرحوم مشهدی برفی‌خان میرزایی، مرحوم استاد حشمت شهبازی، مرحوم استاد قدرت شهبازی، مرحوم مرتضی صفاری، مرحوم مشهدی استاد رضا که از پیرترین استادان بود، استاد خلیل مسگر، استاد اسماعیل مسگر، مرحوم میرزا محمد که او هم از پیرترین استادان مسگری بود، مرحوم حشمت رستمی، سیف، مشهدی ساجعلی، مشهدی حسین شهبازی و پسرش عباس شهبازی که همگی  از مسگران معروف  و قدیمی نهاوند بودند.

جانجان اظهار کرد: شاگرد وقتی وارد کار مسگری می‌شد کار را از دمیدن در کیسه باد آغاز می کرد ، سپس به تدریج به کار سائیدن ظروف مسی و بعد از مدتی به کار چکش زدن می‌پرداخت و در نتیجه بعد از سال ها به درجه استاد می‌رسید و می‌توانست هر کاری مانند دیگ‌سازی، نوسازی، ابزارسازی ته ورچه، میرایی، قیچی، انبر، چکش، سندان را انجام دهد که سندان برای ته ورچینی دیگ و «نا» را سوار می‌کنیم که برای دور قزقان‌سازی لازم و میرایی هم برای کف تخت کردن است.

یکی از مسگران قدیمی که تغییر شغل داده است

حبیب شهبازی یکی از مسگران قدیمی که تغییر شغل داده است می‌گوید: قدیم در دکان مسگری وسایلی مانند قزقان، مجمع، لگن، پارچ، کاسه‌مسی، تُنگ پاسماور، گلاب‌پاش، قاشق، سینی، بشقاب، بایه سطل برای دوشیدن دام، همچنین وسایلی نیز برای عروسی می‌ساختیم، کاسه، قزانچه، روغن داغ‌کن، دیگ، سطل، آفتابه، منقاش، کوزه قلیان، پیش‌دستی، قندان، صندوقچه،اسفند دودکن و خیلی از وسایل دیگر را با عشق وشور حال خاصی می‌ساختیم.

مسگر قدیمی نهاوند می افزاید: در گذشته برای روشن نگه داشتن کوره مسگری  از چوب و زغال بلوط، که از کیان و لرستان تهیه می‌شد، استفاده می‌کردیم بعدها از زغال چوب ، زغال سنگ ، نفت و نفت گاز استفاده می‌کردیم.

شهبازی عنوان می‌کند: کوره مسگری  را خودمان درست می‌کردیم و استاد به‌خصوصی نداشت در گذشته نیز دَم معمولی بود، در حالی که امروز دَم برقی است و اطراف آن را دیوار می‌کشند و روی آن سیخ‌کشی می‌شود تا به وسیله‌ی دَم معمولی (در قدیم) و دَم برقی (امروز) به آن هوا برسانیم و حرارت آن را بالا ببریم.

مردم برای خرید ، گلاب‌پاش، دیگ، پارچ به مسگرها مراجعه می‌کردند

محمد تقی شهبازی کارشناس میراث فرهنگی می گوید:مردم در  قدیم برای خرید مجمع، گلاب‌پاش، دیگ، پارچ، وسایل آشپزخانه به مسگرها مراجعه می‌کردند، در حالی که امروز روی می‌خرند و احتیاجی به ظروف و وسایل مسی ندارند و همین کار باعث کم رونقی شغل مسگری شده است، در حالی که  ظروف مسی ارزش بیش‌تری دارد.

شهبازی بیان کرد: در گذشته عروس و دامادها به همراه خانواده برای خرید ظروف مسی به بازار مسگرها مراجعه و از این ظروف با خرید خود استقبال می‌کردند به طوری که بازار مسگرها هم از این بابت از رونق و گرمی خاصی برخوردار بود زیرا عمدتاً وسایل خانه از ظروف مسی بود و مس در خانواده‌های روستایی بسیار طرفدار داشت.

شهبازی عنوان کرد: همان‌طور که گفتم، سر و صدای خاصی از بازار مسگر برمی‌خاست و مردم به این آهنگ و سرو صدا عادت کرده بودند و همه چیز از رونق و حیات کسب و کار خبر می‌داد و این امر برای رهگذری که از این بازار گذر می‌کرد نشانه‌ی رونق فعالیت اقتصادی بود، اما امروز در این محله اگر مسگری مشغول به فعالیت است همه می‌گویند، این همه سر و صدا چیست.

عابدین شاهرخی یکی دیگر از صنعتگر قدیمی نهاوند می گوید: اگر ظروف و وسایل مسی سوراخ یا شکسته می‌شدآن‌ها را با قیچی در می‌آوردیم و پس از دندانه‌بندی آن‌ها را جوش و با چکش آن‌ها را می‌کوبیدیم و سپس رُفو (مرتب و صاف) می‌کردیم، دور قسمت سوراخ را دندانه دندانه، و دور قطعه‌ای را که اندازه‌ی آن بود را نیز دندانه دندانه، و داخل هم قرار می‌دادیم، سپس جوش می‌ریختیم و بعد با ضربات چکش با دقت خاصی آن را صاف می‌کردم تا زمانی که مطمئن شویم «یک تکه» به نظر می‌رسد.

وی بیان کرد: مراحل ساخت یک ظرف مسی مثل دیگ به این صورت بود که یک ورق هفت دَور (هفت بار) به کوره می‌رود، ما ظروف را «یک تکه» می‌ساختیم، هفت دفعه مس چکش می‌خورد تا سفت شود،دوباره به کوره می‌بردیم تا نرم شود، دوباره چکش می‌خورد، تا در نهایت یک دیگ «یک تکه» ساخته شود که محکم بود، ولی دیگ چند پارچه (چند تکه) تَه، بدنه و لبه ی آن جدا بودند و به وسیله‌ی دندانه دندانه به هم وصل و کوبیده می‌شدند.

مهمترین آفت ظروف مسی نم است

شاهرخی گفت: مهمترین آفت ظروف مسی نم است که اگر به مس برسد و جایی نمناک باشد مس آسیب می‌بیند، همچنین  بخار حمام، آب لیمو و سرکه مس را سوراخ می‌کند، از این جهت مس را سفید می‌کنند تا مانع از سوارخ شدن آن شوند به این شکل که در قدیم دیگ را با شن می‌ساییدیم، بعد آن‌ها را با قلع و نوشادر سفید می‌کردیم،پشت آن‌ها را که قرمز می‌شد با تیزاب سفید می‌کردیم در نتیجه مشتری پسند می‌شد و خریداران بیش‌تری داشت.

مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نهاوند اظهار کرد: بار دیگر به دنبال رونق صنعت مسگری در بازار قدیمی نهاوند هستیم زیر مردم ما پی به خواص طبی  استفاده از ظروف مسی برده اند و برای خرید ظروف مسی با تنوع به شهرهای اطراف مراجعه می‌کنند.

گزارش از علی سهرابی

انتهای پیام/ ب