«ابن‌تیمیه»گرایی؛ معضل اصلی جهان اسلام در عصر حاضر

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، حجت‌الاسلام مهدی فرمانیان اهل کاشان و متولد 1352 است. او دکترای رشته کلام با گرایش فلسفه دین دارد. «اسماعیلیه؛ تاریخ و عقاید» «زیدیه؛ تاریخ و عقاید»، «فرق تسنن»، «آثار مکتوب بابیه و بهائیت در بوته نقد (1)»، «آثار مکتوب بابیه و بهائیت در بوته نقد (2)»، «اعجاز قرآن از دیدگاه معتزله»، «أهمیة فکرة المنجی الموعود فی اعتقاد أهل السنة»، «تاریخ و عقاید فرقه های خوارج»، «خدا و اوصافش از دیدگاه اسماعیلیه»، «دیوبندیه و بریلویه و رابطه آنها با وهابیت»، «شبه قاره هند؛ دیوبندیه، بریلویه و رابطه آنها با وهابیت» برخی از آثار تالیفی این پژوهشگر و استاد حوزه و دانشگاه است. «ریاست دانشکده مذاهب اسلامی»، «مدیریت پژوهش مرکز ادیان»، «مدیریت گروه مرکز ادیان»، «ارزیاب و مشاور مرکز جهانی علوم اسلامی»، «دبیر علمی همایش شیعه‌شناسی»، «ریاست دانشکده‌ مذاهب اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب» برخی از مسئولیت‌های حجت الاسلام دکتر مهدی فرمانیان است.

«تکفیر» را در لغت‌نامه‌ها، نسبت دادن کفر به دیگری معنی می‌کنند. اتفاقی که در برهه‌های گوناگون تاریخ اسلام زمینه‌ساز اختلاف‌ بوده است. بخشی از گروه‌های تکفیری در جهان اسلام، گروه‌های منحرف از تفکر سلفی هستند. امروز دامنه‌ی اقدامات این گروه‌ها از سوریه تا لبنان و از پاکستان تا عراق و مصر و تونس و لیبی به چشم می‌خورد. اما اینکه ریشه اصلی این جریان به کجا یا چه شخص یا شخصیت‌هایی باز می‌گردد برای بررسی فکری و چاره‌جویی در خصوص این اختلافات بحرانی ضروری است. این موضوع را با حجت‌الاسلام دکتر مهدی فرمانیان پژوهشگر برجسته جریان‌های فکری در جهان اسلام طرح کردیم که توضیح صریح او درباره این مسئله در ادامه می‌آید:

حجت‌الاسلام مهدی فرمانیان درباره مهترین ریشه فکری تکفیری‌ها که از نظر تاریخی اهمیت دارد، گفت: برخی می‌گویند خاستگاه تکفیری‌ها خوارج یا اشاعره هستند، اما به نظر من اینطور نیست، به اعتقاد من ریشه این‌ها به اصحاب حدیث برمی‌گردد.

وی توضیح داد: اصحاب حدیثِ به خاطر ظاهرگرایی افراطی‌اش، به شدت با مخالفان فکری خود برخورد تندی و خشن داشته‌اند و آنچه امروز در جریان تکفیری می‌بینیم، دقیقا همین است. این‌ها به راحتی مخالفان فکری و اعتقادی خویش را کافر می‌دانند و با تکفیر آنها فتوا به قتل آنها می‌دهند. یعنی آیات و روایت را به صورت کاملا ظاهری معنی و تفسیر می‌کنند و مثلا بر مبنای «قاتل ائمه الکفر» به این نتیجه می‌رسند که باید آنها را بکشیم.

رئیس دانشکده‌ مذاهب اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب با تاکید بر اینکه ریشه اصلی خشونت و تروریسم امروز، در ظاهرگرایی، افراط‌گرایی و تندروی اصحاب حدیث است، افزود: البته در خود اصحاب حدیث هم طبقه‌بندی داریم. ولی باید بگویم که امروز ما در جهان اسلام با معضلی روبرو هستیم با عنوان «ابن تیمیه» که خود یکی از اصحاب حدیث است.

وی ادامه داد: همه مشکلات امروز جهان اسلام به بدعت «ابن تیمیه» برمی‌گردد. وی 970 بار در کتاب‌هایش برای مخالفان خود از واژه «کافر» استفاده می‌کند و 124 بار می‌گوید که «وجبت قتله» یعنی قتل مخالفان ما واجب است. او بارها تاکید کرده است که هر که مانند ما فکر نمی‌کند باید به قتل برسد، یعنی می‌گوید واجب است توبه کند و الا اگر سر باز زند باید او را به قتل برسانیم. بر مبنای اندیشه او و پیروانش حتی بسیاری از اهل سنت را باید توبه بدهیم ولی اگر توبه نکردند باید آنها را بکشیم. 

حجت‌الاسلام فرمانیان گفت: داعش، القاعده، وهابیت و سپاه صحابه و دیگر گروه‌های افراطی و تکفیری همه و همه بر مبنای همین فتوا عمل می‌کنند. یعنی می‌گویند ما رفتم به فلان شیعه گفتیم که تو کافر هستی و باید توبه کنی؛ اما او قبول نکرد و چون ما با او اتمام حجت کرده‌ایم و او نپذیرفته پس قتلش واجب است و ما او را کشتیم!

به گفته رئیس دانشکده‌ مذاهب اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب معضل‌ امروز ما نه سلفیت است و نه اشاعره و دیگر فرقه‌ها، بلکه معضل امروز ما «ابن تیمیه» است. فهم اشتباه او و تفسیر اشتباهی که متاسفانه عده‌ای پیروانش از عبارت‌های تند ابن تیمیه داشته‌اند این معضل بزرگ را در جهان اسلام ایجاد کرده است.

حجت‌الاسلام فرمانیان در پایان افزود: چون شما اگر دقت کنید می‌بینید که ابن تیمیه هیچ کسی را باقی نگذاشته است، یعنی از نظر او فیلسوفان کافرند، عارفان کافرند، متکلمان کافرند، شیعه‌ها کافرند و... . بدین‌ترتیب اگر امروز جوانی دو تا از کتاب‌های ابن تیمیه را بخواند، از آنجا که خودش تحلیل مستقل و کاملی از دین ندارد، به راحتی تحت تاثیر او قرار می‌گیرد و دیگران را تکفیر می‌کند. این به نظر من مشکل اساسی امروز جهان اسلام است.

انتهای پیام/