عاشورا بر بوم نقاشی
عاشورا واقعه‌ای است عظیم که از اندیشه و ذهن به قلب و وجود آزادگان عالم رسوخ کرده است. هنرمندان به عنوان بخشی از ذهن روشن آزادگان، این واقعه مهم تاریخی را در قالب‌های مختلف به تصویر کشیده‌اند تا این مهم فراموش نشود.
هر واقعه تاریخی دستمایه‌ای است برای هنرمند تا جهان خیال‌انگیز خود را در بستر آن واقعه متجلی کند. ابعاد هر واقعه توانایی‌های منحصر به فردی به هنرمند اعطا می‌کند. گاه به او سبک تازه‌ای در قالب هنریش می‌بخشد و گاه باعث ارتقا تکنیکش می‌شود. در طول تاریخ وقایع تاریخی در بستر آثار هنری به حیات خود ادامه دادند و واقعه عاشورا بر صدر تمامی این رویدادها نشسته است.
با توجه به محدودیت‌های نقاشی در جهان اسلام، یافتن تصویری کهن از واقعه عاشورا مشکل به نظر می‌رسد. قدیمی‌ترین تصویر ثبت شده فاقد تاریخ است و سال دقیقی از ترسیمش در دسترس نیست. دوره قاجار و نقاشی قهوه‌خانه‌ای و اوج‌گیری هنر نقالی و تعزیه و شبیه‌خوانی، موجب می‌شود که عاشورا به شکل یک حماسه بر پرده‌ها جاری و ساری شود و نقل زبان نقالان شود.
با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، وضعیت هنر نقاشی دستخوش تغییراتی شد و هنر عاشورایی بر گرفته از مفهوم مقاومت در میان هنرمندان جای خود را باز کرد و ابعاد نویی از هنر نقاشی در فضای هنری خلق شد. موضوعات جدید شروع به رشد کردند و کربلا و واقعه عاشورا از مهمترین انتخاب‌ها بودند. تاثیر این رویداد مهم مذهبی اوج شکوفایی خود را در هنر مینیاتور - به عنوان مهمترین وجه هنر نقاشی در ایران - یافت.
در این مجموعه چند اثر قابل تامل عاشورایی در هنر نقاشی را مشاهده می‌کنید:
1- قدیمی‌ترین تصویر
قدیمی‌ترین تصویر با موضوع کربلا، پرده‌ای است از شیوه چیدمان نظامی یزیدیان و سپاه عمر سعد در برابر نیروهای حسینی. تصویر در واقع یک اینفوگراف امروزی است. موقعیت‌های جغرافیایی مناطق اطراف واقعه طف مشخص شده است. کلیت روایت آنچه بر امام حسین (ع) و اهل بیتش (ع) رخ داده است، شمایی از مقتل‌ها و اتفاقات در تصویر به شکل خلاصه روایت شده است.
2- پرده قجری
این پرده با عنوان نبرد کربلا، یک اثر نقالی متعلق به دوران قاجار است که هم اکنون در موزه بروکلین آمریکا نگهداری می‌شود. تصویر مرکزی روایتی از شهادت امام حسین (ع) است. سال نقاشی آن مورد اختلاف است و چیزی میان اواخر قرن نوزدهم یا اوایل قرن بیستم حدس زده می‌شود. در واقع این نقاشی متعلق به اواخر دوره قاجاریه است. شروع پرده‌هایی از این دست در دوره زندیه آغاز شد و اوج شکوفاییش در دوره ناصری است. نکته مهم این تصاویر استفاه از المان‌هایی است که ریشه در شاهنامه فردوسی دارد. نمونه قابل توجهش حضور دیوها در سمت راست پایین نقاشی است.
این هنر این روزها حال و روز خوشی ندارد و آرام آرام با مرگ اساتیدش، به سمت موزه‌ای شدن پیش می‌رود.
تصویری نمادین از سقای کربلا و تصور نقاش از نحوه حضور قمر منیر بنی هاشم در شریعه فرات.
3- شاه کربلا
حسن حمزه، نقاش معاصر عراقی این نقاشی را بر اساس وداع خواهر با برادر رسم کرده است. نقاشی ویژگی‌های اصلیش در قالب سبک نئوکلاسیسم را داراست؛ ولی ابعاد فوتوریستی آن نیز قابل تامل است. جایی که روح امام حسین (ع) به سمت عرش در حال حرکت است. نقاشی به شدت وابسته به اعتقادات رایج شیعی درباره حضور حضرت فاطمه (س) در کربلاست. وجوه روایی نقاشی بیشتر از تک موضوع میانی است. می‌توان به شهادت علی اصغر (ع) یا آتش زدن خیمه‌ها اشاره کرد.
4- عاشورا در تصویرسازی برای کودکان
با پیروزی انقلاب، فضای ادبیات کودکان به سمت مناسبت‌های مذهبی پیش رفت. حضور شخصیتی چون حکیمی در داستان‌نویسی کودکان که به روایت تاریخ‌گونه وقایع دینی می‌پرداخت، جهان تصویرسازی کودکان را از فضای فانتزی پیش از انقلاب به سمت واقعیت‌های تاریخی پیش برد که بر انقلاب اسلامی موثر بوده‌اند. واقعه عاشورا به عنوان مهمترین معیار، بیشترین سهم را در تصویرسازی داشت.
الگوی ساده تصاویر برگرفته از همان نثر ساده‌ای است که محمود حکیمی در داستان‌نویسی مذهبی رایج کرد. تصاویر با کمترین المان‌ها قصد نقل و روایت دارند. تفاوت میان پوشش امام و یاران در برابر لشکر اشقیا، مسلح بودن یزیدیان در برابر یاران امامی که تبلوری از نظامی بودن در آنان دیده نمی‌شود، راهکارهایی برای انتقال پیام به کودکان هستند.
5- عاشورا در نقاشی هند
شکیر سوابیمانی (Shakir Swabhimani) هنرمند هندی معاصر است که به رسم نقاشی با موضوع عاشورا می‌پردازد. این نقاش با بهره‌گیری از نگاه انتزاعی خود به واقعه عاشورا، تصاویری نزدیک به سبک اکسپرسیونیسم خلق می‌کند. در معروفترین اثر او شی به سان یک گنبد در میان خلنگزار و کاکتوس‌ها و خون در حصار است. نمادپردازی براساس همان باورهای همیشگی شیعه است. المان‌های صحرا و آب به عنوان دو ناهمخوان در کنار هم در روایت عاشورایی، در این تصویر نمود پیدا کرده است.
==================
گزارشی از احسان زیورعالم
انتهای پیام/
