دانش تمدنی و دینی کشاورزی، در عینیت کشاورزی ایران کارآمد و مشکل‌گشاست/ ارگانیک یعنی همان کشاورزی بومی خودمان
مسئول تدوین دائرة المعارف کشاورزی با تشریح محورهای ۸گانه‌ای که سبب شد رسول خدا(ص) طی یک دهه کشاورزی حجاز را متحول کند، تصریح کرد: دانش بومی تمدنی و دینی، در عینیت کشاورزی ایران کارآمد و مشکل‌گشاست.
به گزارش خبرنگار اقتصادی باشگاه خبری خبرگزاری تسنیم (پویا)، سال گذشته پرونده‌ای با نام «مزرعه پدری» با موضوع کشاورزی و روستا در تسنیم گشوده شد. پرونده‌ای که هرچه پیش رفت، ابعاد و اهمیت راهبردی آن بیشتر از پیش روشن شد. در اهمیت، سابقه و ظرفیت کشاورزی و صنایع روستایی ایران همین بس که ایرانیان 11 هزار سال عمدتاً در روستاهای این سرزمین به کشاورزی و دامپروری مشغول بوده‌اند؛ اما طی شصت سال گذشته، تمامی این میراث گران‌بهای چند هزار ساله، به نابودی کشیده شده و به موجودی «نیم زنده - نیم مرده» تبدیل شده است. در عین حال این بخش از چنان ظرفیتی برخوردار است که می‌تواند به‌سهولت طی یک دهه احیا شود، و جای نفت را بگیرد. سلسله گفتگوهای این پرونده، در پی روشنگری ابعاد و شرایط فعلی کشاورزی، و ارائه راهکارها و مدلهای برون‌رفت از این شرایط است.
در بخش قبلی از گفتگوی تفصیلی {اینجا} دکتر حسینی، با تبیین مؤلفه‌هایی که رسول اکرم و ائمه اطهار در رونق کشاورزی به‌کار بستند،گفت: حضرت رسول (ص) طی یک دهه، شبه جزیره عربستان را با این محورهای اقدام از شرایط یک سرزمین سوخته و تفتیده نجات داد؛ ما هم با به‌کارگیری این تمهیدات می‌توانیم روستاها را آباد کنیم. در قسمت قبل وی به دو محور «تصویب، جا انداختن و ساختن افکار درباره منزلت کشاورزان و جایگاه کشاورزی» و «آموزش مهارتهای» اشاره کرد. قسمت دوم و پایانی از این مصاحبه ذیلاً تقدیم خوانندگان می‌شود.
بخشهای 1 تا 10 پرونده مزرعه پدری را می‌توانید اینجا ببینید. {1و2و3و4و5و6و7و8و9و10}
** محور سوم، فرهنگ است
تسنیم: محور سوم از فعالیت رسول اکرم را در احیای کشاورزی حجاز بفرمایید.
محور سوم، پرداختن به مسئله «فرهنگ» است؛ ببینید اصلاً اساس قضیه، مبنای مسئله، به قول ما اُسّ الاسس (یعنی اساس همه اساسها) کارهای فرهنگی است. حضرت آقا خیلی زیبا فرمودند که فرهنگ منابع طبیعی باید به معارف (دانش) عمومی تبدیل شود؛ این از سخنان ایشان است. ما قبل‌ترها وقتی کار بر مسئله فرهنگ را شروع کردیم، از خودمان پرسیدیم از کجا شروع کنیم؟ دنبال سخنانی از آقا می‌گشتیم؛ متوجه شدیم ایشان آن زمانی که رئیس جمهور بودند، هرسال به مناسبت هفته منابع طبیعی پیامهای بسیار زیبا و عالی می‌دادند؛ و دیدیم واقعاً مثل اینها وجود ندارد؛ پس محور سوم، محور فرهنگ است.
تسنیم: فرهنگ با محور اول (جا انداختن منزلت کشاورز) چه تفاوتی می‌کند؟
ببینید؛ محور اول یک مسئله اجتماعی است؛ البته سؤال خوبی کردید؛ در ذهن من هم بود؛ اگر هم محور اول را در مسئله فرهنگ داخل کنیم، باید بگوییم محور اول یک مسئله بارز و یک مسئله خاص از این مقوله فرهنگ است؛ خاص الخاص؛ یعنی خیلی ویژه و خیلی مهم است؛ مثلاً 16 تا کاندید خبرگان داریم، یکی‌شان خیلی ویژه است؛ یا مثلاً 100 تا ادیب یا نویسنده داریم، یکی خیلی استثنایی و مهم است. باید بگوییم مسئله فرهنگی خیلی مهم است؛ ولی این مسئله خیلی ویژه است؛ لذا باید به این بحث به‌صورت جداگانه پرداخته شود. این مسئله هم اگر بگوییم فرهنگی محض است - گرچه نیست و جنبه‌های دیگری هم دارد – باید جداگانه به این پرداخت؛ چون خیلی آثار مهمی دارد.
تسنیم: ممکن است این محور را کمی بیشتر توضیح دهید؟
محور فرهنگ خیلی مهم است. مثلاً اینکه هوای تهران آلوده است؛ به نظر شما باید چه کنیم؟ مشخص است؛ اگر کسی کار کرده باشد می‌داند؛ این را به مسئولین محیط زیست گفتیم که اولین و مهمترین اقدام، اقدام فرهنگی است؛ این مبنای حل هر مشکلی است. اما از طرفی کار فرهنگی، کاری است که بلافاصله نتایج محسوس ندارد؛ زیاد دهن پرکن نیست؛ جلوه ندارد؛ به همین دلیل برای خیلی‌ها دلچسب و دل‌انگیز نیست؛ در‌حالی‌که معقول همین است. هشت ماه پیش به یکی از مسئولین، همین مسئله هوای تهران را گفتم؛ عرض کردم، به‌زودی با بحران مواجه می‌شویم؛ اهمیت نداد؛ اصلاً خوشش نیامد! یا مسئله قطع جنگلها، مرتعها، نابودی کشور، سر سبزی کشور و خیلی چیزهای دیگر. اینها داروی اصلیش مسائل فرهنگی است. این هم یک محور.
** محور چهارم، مسائل فقهی و حقوقی است
تسنیم: مسائل حقوقی در این موضوع مهم است؟
یک محور مهم دیگر مسائل فقهی است؛ به قول شما مسائل حقوقی؛ پرداختن به هر دو - قانون و شرع – مهم است.
تسنیم: این دو چه تفاوتی دارند؟
خصوصاً در کشور ما، وقتی که شاه قضیه اصلاحات ارضی را مطرح کرد، خیلی از مردم زمین گرفتند؛ ولی اشکالات شرعی در این میان وجود دارد. حتی بعضی به همین دلیل پس دادند؛ زمینها بدون ملاحظه تقسیم شد، و این خلاف شرع است؛ پس قانون با شرع مغایرت دارد. مسائل فقهی و حقوقی، هر دو با هم باید بررسی شود. این را عرض کردم و بعدها شاید این موضوع را باز کنم؛ این یکی از رموز اصلی موفقیت رسول الله (ص) بود؛ طوری در این حوزه قانون‌گذاری کرد که مردم مطمئن شدند سرمایه‌گذاری در این حوزه جواب می‌دهد؛ پس آمدند و سرمایه‌گذاری کردند.
ولی این هم مسئله هست که از بُعد اقتصادی ما باید طوری کشاورزی را سامان بدهیم، که هرکسی پول دارد بداند سرمایه‌گذاری در این حوزه جواب می‌دهد، و این کار امکان پذیر است.
تسنیم: به عقیده شما با این شرایطی که داریم این وضعیت امکان‌پذیر است؟
اتفاقاً عکسش سخت‌تر است؛ حرکت خلاف قاعده سخت‌تر است. مثل رانندگی است؛ که اگر کسی درست رانندگی کند راحتتر است؛ درستش این است اتفاقاً؛ اگر این مسئله درست جا بیفتد، و کار بشود مردم می‌آیند و سرمایه گذاری می‌کنند؛ برای اینکه بهترین زمینه سرمایه گذاری خواهد بود.
تسنیم: ترغیب مردم و سودده کردن این بخش چطور ممکن است؟
این برمی‌گردد به قوانین؛ وجود قوانین جامع و کامل در این زمینه بسیار مهم است؛ این قوانین باید منطبق با شرایط موجود در این زمینه باشد؛ نیازهای موجود؛ شرایط موجود؛ که واقعاً باز در این زمینه دست ما پر است.
تسنیم: ممکن است کمی توضیح بدهید؟ چطور می‌فرمایید دست ما پر است؟
چه بگویم؟ چطور توضیح بدهم که دستمان پر است؟ اصلاً نمی‌شود توضیح داد؛ تا آدم آن منابع را نفهمد متوجه نمی‌شود که واقعاً دستمان طوری پر است، که بی‌نظیر است. چطور توضیح بدهم؟ می‌دانید به چه کسی می‌مانیم؟ به کسی که در کنار دریا نشسته، اما تشنه است؛ و بدتر اینکه برای رفع تشنگی چه می‌کنیم؟ گردن مرغانی که کنار دریا آمده‌اند می‌بُریم، و برای رفع تشنگی خون‌شان را می‌مکیم.
ما کنار دریا نشسته‌ایم؛ به لحاظ علمی جواب داده است. تاریخ بهترین شاهد این ادعاست؛ حالا دانشگاههای ما، به‌جای استفاده از این گنجینه، دستشان را به سوی تولیدات فکری غربی دراز کرده اند؛ یا حتی بعضی جاهای دیگر که نمی‌خواهم اشاره کنم. این بعد از گنجینه دانش بومی خیلی مفصل است؛ و باید در سلسله جلسات مجزایی برای شما تشریح کنم.
پس تا اینجا چند محور شد؟
** محور پنجم، «تقوا» و «ایمان» است
تسنیم: شما به محورهای «ساختن افکار درباره منزلت کشاورزان و جایگاه کشاورزی»، «ترویج علم کشاورزی»، «محور فرهنگی» و «مباحث فقهی و حقوقی» اشاره کردید.
محور مهم دیگر در قضیه «اخلاق» است؛ البته اخلاق تعبیر دقیقی نیست؛ من باید تعبیر خودمان را به‌کار ببرم؛ آخر در مقالاتی که غربیها درخصوص کشاورزی نوشتند، اصطلاح «اخلاق در کشاورزی» را به‌کار برده‌اند. ما اخلاق در کشاورزیمان جور دیگری است؛ بهتر است کلمات «ایمان» و «تقوا» را به‌کار ببریم؛ که ایمان مردم را به این حوزه سمت و سو بدهیم. در برنامه‌ها حتماً باید این حوزه را هم هدف‌گیری کنیم.
** محور ششم، محوریت قرآن مجید در کشاورزی
خوب؛ محور دیگر که البته با محورهای دیگر تداخل می‌کند خود قرآن است؛ مرجعیت قرآن.
تسنیم: این ششمین محور است؟
بله؛ مرجعیت قرآن درباره کشاورزی؛ معروف است که قرآن 800 آیه درخصوص طبیعت دارد؛ ولی آن‌طور که چندبار شمارش کردیم، بیش از 1000 آیه است؛ خدای متعال روی حساب حرف می‌زند؛ از اینها منابع خیلی مهمی به‌دست می‌آید؛ یکی از مواردی که ذکر شده، آب است؛ این همه ما به جان منابع زیر زمینی معصوم مظلوم افتادیم؛ و داریم بیچاره‌اش می‌کنیم؛ داریم چه ظلم سنگینی به نسل بعد می‌کنیم! چون می‌خواهیم چهار روز خوش باشیم، عدالت، انسانیت، خدا و عرف و اینها کِی همچون اجازه‌ای به ما دادند؟ روی چه حسابی داریم این کار را می‌کنیم؟ ببینید؛ قرآن به ما می‌گوید همین آبی که دارید بس‌تان است؛ به اندازه باید مصرف کنیم.
تسنیم: سد ساختن هم مشمول این تذکر شماست؟
سدها مدلهای مختلفی دارد؛ یک مدلهاییش به‌نظر من برای ایران جالب نیست؛ مثلاً هوای گرم خوزستان، چقدر از آب را تبخیر می‌کند؛ شما خودت در حیاط خانه‌ات یک ظرف آب بگذار، ببین آفتاب چقدر از آب را تبخیر می‌کند؛ حالا جدا از مسائل دیگر؛ مثلاً خاکها شسته میشوند و آرام آرام ظرف سد را پر می‌کند.
تسنیم: خوب برای این ذخیره آب ایده دیگری دارید؟
بله؛ فاهدناه فی الارض، ما می‌توانیم این آبها را به زیر زمین هدایت کنیم؛ سفره‌هایی که خدا درست کرده، ذره‌اش روی حساب و کتاب است؛ روی علم و حکمت و قدرت خدای متعال ساخته شده است.
** محور هفتم؛ مرجعیت احادیث کشاورزی
محور بعدی مرجعیت احادیث ما، روایات ما، و در یک جمله سیره و سخنان ائمه ما، اینها خیلی مسائل قابل توجهی است؛ که بدانیم در زمینه کشاورزی چه می‌کردند؛ روایاتی در این زمینه داریم که خیلی مشروح و موثق است؛ اگر استفاده کنیم؛ دریغ که استفاده نمی‌کنیم؛ اینها در عینیت مشکلات کشاورزی کارآمد هستند؛ مشکل‌گشا هستند.
** محور هشتم؛ مرجعیت احادیث کشاورزی / علوم غربی با توجه به نظام مسائل غربی پیش رفته که با اقلیم ایران متفاوت است
مسئله بعدی، مرجعیت تمدنمان است؛ تمدن ایرانی اسلامی؛ فی‌المثل ببینید؛ ایرانیها قناتها را دو تا سه هزار سال قبل از میلاد مسیح ابداع کردند؛ البته تا آنجا که تاریخ نشان می‌دهد؛ قنات خیلی چیز عجیبی است؛ چه فن عجیبی داریم! حفر قنات؛ راه انداختن قنات؛ حفظ قنات؛ فواید قنات ... واقعاً حیف! واقعاً واقعاً! جگر آدم کباب می‌شود که قناتها خشک شده؛ دل آدم می‌سوزد که ریشه قناتها را این‌طوری کندند.
تسنیم: یعنی می‌فرمایید علوم جدید ناکارآمد است و باید به علوم سنتی‌مان برگردیم؟
نه اینکه بگویم علوم بقیه دنیا خوب یا بد است؛ اما علم هیچ جایی به درد ما نمی‌خورد؛ آب و خاک و هوای ایران با غرب متفاوت است. علوم کشاورزی غرب هم با توجه به آب و خاک و هوای خودشان شکل گرفته و پیش رفته است به درد ما نمی‌خورد؛ در حالی که کار ما شده ترجمه.
** چرا می گوییم «ارگانیک»؟ کشاورزی سنتی خودمان ارگانیک بوده است
تسنیم: حالا البته به‌نظر می‌رسد که داریم به کشاورزی ارگانیک برمی‌گردیم.
واقعاً آدم باید گریه کند! نمی دانم این نام «کشاورزی ارگانیک» از کجا آمده است؟ ما این لفظ را از آن طرف آوردیم؛ ارگانیک آنی است که امثال پدر من انجام می‌داد؛ آنی است که ما خودمان بچه که بودیم انجام می‌دادیم؛ بدون سم و کود؛ خوب؛ این را که خودمان انجام می‌دادیم! نخود می‌کاشتیم؛ گندم می‌کاشتیم؛ انواع درختهای سیب، هلو، توت و شاتوت، گیلاس، آلبالو داشتیم؛ در هیچکدام از اینها هم سم و کود استفاده نمی‌شد. خوب؛ چرا می‌گوییم ارگانیک؟ این کلمه ارگانیک را از کجا آوردی؟ این همان کشاورزی سرزمین خودمان است. با گذشته خودمان قهر کرده‌ایم؛ اصفهان، مازندارن، گیلان، گرگان، قزوین، خراسان، زنجان، خوزستان، بوشهر؛ همه اینها کشاورزی داشتند؛ بدون سم و بدون کود؛ چه گندمهایی داشتند! حالا درختهای ما به همه چیز محتاجند؛ مثل یک آدمی که این‌قدر هروئین کشیده که خراب است؛ اگر نکشد آب بینی‌اش راه می‌افتد.
تسنیم: یک سؤال دیگر؛ آبی کردن زمینها، احداث سد، حفر چاه عمیق، و آبی کردن کشاورزی به نظر شما خوب است؟
ببینید؛ تا جایی که بشود، باید دیم بکارند. پدرهای ما هم همین بودند؛ تا جایی که می‌شد گندم دیم می‌کاشتند؛ گندم آبی نمی‌کاشتند؛ جو دیم می‌کاشتند؛ جو آبی نمی‌کاشتند؛ البته آبی هم بینشان بوده؛ مثلاً ما خودمان گندم آبی داشتیم؛ اما به‌خاطر مرغوبیت گندم دیم، پدر من برای نان خودمان می‌رفت گندم دیم می‌خرید؛ نان خوب می‌شد.
تسنیم: یعنی کیفیت دیم با آبی فرق می‌کرد؟
چون همه چیز نان حاصل طبیعت است. نظم شگفت‌انگیز طبیعت؛ که فقط روایات امام صادق (ع) می‌تواند توضیح بدهد این نظم، این نزولات آسمانی، و زمین، و ریزش، و گیرش و نفوذ در زمین، و بعد رویش و... تا آخر.
این را امام صادق به زیبایی توضیح داده؛ شما وقتی زمین را آب می‌دهی، این نظم و رابطه آب و خاک در عمل تمام می‌شود؛ خوب؛ شما کجا؛ خدای متعال کجا؟
پس اول اینکه تا جایی که بشود دیم بکارند. البته تا جایی که بشود؛ بعد هم برای آب رساندن تمدن خودمان را مرجع قرار بدهیم. مثلاً کندن چشمه‌ها، راه انداختن قناتها و همین گیاهانی که می‌توانند بدون آب از زمین سر بیرون آورند، و ما را سیر کنند؛ نیاز ما را برآورده کنند؛ و خیلی چیزهای دیگر در تمدن ما هست.
من یک مسائلی و کلامی گفتم؛ اگر این مسائل را ما مدنظر قرار بدهیم، بعد متوجه می‌شویم که سرسبزی کشورمان، شهرمان چگونه به دست می‌آید. بعد از رعایت این موارد شما ببینید تهران چطور دیده می‌شود؟ مثل قبرستان دیده می‌شود، یا نه مثل یک تاک سرسبز. شهر اسلامی، طبق آموزه‌هایی که ما داریم، باید مثل باغ دیده بشود؛ در قرآن سوره سبأ داریم. آن شهری که قرآن می‌پسندد، شهر در محاصره باغها است. در روایات هم فراوان است.
شما نقشه‌های قدیم، مثلاً نقشه شهر قزوین را ببینید که چطور بوده قبلا؛ یا نیشابور نقشه‌اش هست، اینها شهرهای تاریخی ایرانند. یا مثلاً در تاریخ نگاه می‌کنیم؛ بیان می‌کنند بعضی شهرها چطور بوده؛ سرسبز، پرجمعیت هم بوده‌ها! فکر نکنید کم‌جمعیت بوده، ولی در عین حال سرسبز بوده است.
تسنیم: خواهش می‌کنم یک جمع‌بندی از بحث بفرمایید.
خیلی از مشکلات بخش کشاورزی قابل حل است؛ من دانشگاهها را نفی نمی‌کنم؛ مراکز علمی را نفی نمی‌کنم؛ ولی یک نکته مشخص است؛ الآن این مدلی که ما بر اساس آن پیش می‌ریم جواب نمی‌دهد؛ نه تنها جواب نداده، که جواب منفی داده است؛ در آینده آثار و پیامدهای این روش بیشتر محسوس خواهد شد؛ الآن خیلی محسوس نیست؛ بعداً محسوس‌تر خواهد شد.
اینها محورهایی بود که عرض شد؛ البته محورهای دیگری هم هست، که ان شاء الله در جلسات بعد به آنها می‌پردازیم؛ ما می‌توانیم از این دریچه‌ها و روزنه‌هایی که عرض کردم به محورهای مختلف کشاورزی، نگاه کنیم. هم محورهای خود کشاورزی، هم محورهای مرتبط با کشاورزی؛ مثل روستاها، مثل منابع طبیعی، مثل محیط زیست، اگر از این زاویه‌ها بخواهیم نگاه کنیم، قضایا جور دیگری خواهد بود، و به‌سرعت نتیجه می‌گیریم.
البته این دقیقاً کلیات بود که عرض شد؛ حتی شاید بیان محورها هم نبود؛ پیش از محورها بود؛ مثلاً یک محور آلودگی آب و خاک و غیره است، که با این مسئله کاملاً ارتباط دارد؛ یک محور آب است؛ یک محور خاک است؛در محور آب ما چند تا مسئله داریم؛ آبهای زیر زمینی و ... ؛ یک محور غذای حلال است؛ یک محور دام است؛ یک محور جنگلهاست؛ یک محور مراتع است؛ یک محورمان تولید است. حالا ان شاء الله عمری باشد این محورها را باز می کنیم.
خوشبختانه در پایان از حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسینی این قول را گرفتیم که بسط این محورها، در قالب گفتگوهای مستمر به‌مرور در خبرگزاری تسنیم منتشر شود.
گفتگو از: رضا احسانی
انتهای پیام /
