۵۹۰ روز با فطانتِ بورس

"محمد فطانت"‌. نهمین سکاندار تاریخ بورس که هنوز هم برخی بر سر داشتن پسوند "فرد" در انتهای نام خانوادگی اش اختلاف نظر دارند؛ البته برخی هم می گویند نام کاملش "محمد فطانت فرد حقیقی" است. مردی از شهر شیراز، که از آرامش و آسودگی خیال در گفتارش هم می توان به اصالتش پی برد.
فطانت تا پیش از نشستنش بر مسند ریاست بورس، چهره شناخته شده ای دستکم برای رسانه ها و فعالین بورسی نبود و کسی هم خبر نداشت که وی دانش‌آموخته رشته مدیریت مالی در دانشگاه امام صادق است و پس از گرفتن مدرک کارشناسی ارشد در رشته معارف اسلامی و مدیریت مالی از این دانشگاه، در سال 83 مدرک دکتری خود را در رشته تحقیق در عملیات از دانشگاه تربیت مدرس گرفته است.
به گفته خودش تا پیش از آمدن به سازمان بورس، فعالیتهایش بی ارتباط با بازار پول و سرمایه نبوده است که البته نگاهی به سوابقش این موضوع را تائید می کند. عضو هیات مدیره بانک ملی و معاون اعتبارات این بانک، مدیرعامل شرکت تامین سرمایه لوتوس پارسیان، عضو هیات مدیره و قائم مقام مدیرعامل بانک پارسیان، عضو هیات مدیره بیمه پارسیان و شرکت تجارت الکترونیک پارسیان، قائم مقام مالی و اقتصادی ایران خودرو، مدیرعامل ساپکو، عضو هیات امنا و عضو شورای سیاست گذاری صندوق بازنشستگی آینده ساز، عضو هیات مدیره هلدینگ راهبران متعلق به شرکت سرمایه گذاری صندوق های بازنشستگی نفت، نایب رئیس اول اتاق بازرگانی ایران و فرانسه، عضویت هیات مدیره میربیزنس بانک مسکو در روسیه و عضویت کمیته عالی مدیریت شعب منطقه آسیا و خاورمیانه بانک ملی در کشورهای امارات متحده عربی، عمان، آذربایجان و غیره از جمله مواردی است که در کارنامه فطانت به چشم می خورد که باید به عناوین، عضویت در هیئت مدیره شرکت‌های سرمایه‌گذاری متعدد از جمله سرمایه‌گذاری سمند و آینده ساز کیش را نیز اضافه کرد.
برخی بر این باورند که فطانت همواره به عنوان شخص دوم در هیات مدیره‌ها و یا حلقه‌های تصمیم گیر مطرح بوده است و چون تجربه‌ای کافی در حوزه بازار سرمایه نداشته، نباید بر صندلی ریاست بالاترین رکن بازار سرمایه کشور می نشست. البته عدهای هم مخالف این تفکر هستند و می گویند "فطانتِ بورس" چندان هم با این بازار غریبه نبوده و کتابش تحت عنوان "اوراق اختیار معامله" در بازار سرمایه ایران که در سال 1379 تالیف و منتشر شده است هر چند اندک گواهی می دهد که فطانت از مقوله بورس بی اطلاع نبوده است.
با این وجود محمد فطانت در روز 24 آذر سال 93 با نظر موافق شورای عالی بورس به یک دهه حضور علی صالح آبادی بر مسند ریاست سازمان بورس و اوراق بهادار پایان داد تا از این تاریخ او "آقای بورس" باشد.
صالح آبادی که وی نیز از قضا دانش آموخته دانشگاه امام صادق است، در حالی از ریاست بورس به سکانداری بانک تخصصی توسعه صادرات رسید که در حدود 10 سال حضور در راس تصمیم گیری بازار سرمایه کشور سه دولت مختلف را تجربه کرده بود.
وی که به عنوان جوانی 28 ساله، در سال 84 همزمان با تصویب قانون بازار اوراق بهادار به عنوان دبیرکل سازمان کارگزاران منصوب شد و در آن دوران بسیاری از کارشناسان به موفقیتش به عنوان عالی ترین مقام بازار سرمایه با دید تردید نگاه می کردند، در سالیان دراز نشستن بر صندلی ریاست بورس کشور به پختگی رسید و نگاهی به کارنامه حضورش در رکن اصلی بازار سرمایه نیز نشان می دهد در آغاز کارش تعداد بورس‌های کشور 2 شرکت بود و وقتی با بازار سهام خداحافظی کرد، تعداد بورس ها در ایران به 4 شرکت؛ تعداد نهادهای مالی ثبت شده نزد این سازمان از یک به 11 نهاد؛ تعداد نهادهای مالی ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار از 81 به 433 نهاد؛ انواع اوراق بهادار مورد معامله در بازار سرمایه از 2 به 12 نوع؛ تعداد کدهای معاملاتی از 3.1 به 7.3 میلیون کد؛ حجم معاملات سالیانه اوراق بهادار از 14.736 به 299.425 میلیون سهم؛ تعداد صنایع بورس و فرابورس از 35 به 55 صنعت و نیز تعداد کالاهای پذیرش شده در بورس‌ها از 23 به 130 کالا رسید که البته بخشی از این رکوردها را مدیون ابلاغ اصل 44 قانون اساسی و تمرکز واگذاری سهام دولتی از طریق بورس است.
هر چند باید مواردی همچون شرکتی کردن بورس تهران و بورس کالای ایران و سپرده گذاری مرکزی؛ راه اندازی بورس های انرژی و فرابورس ایران؛ راه اندازی صندوق های سرمایه گذاری مشترک، نیکوکاری، زمین و ساختمان، ETF؛ راه اندازی سبدگردان های تخصصی و مشاوران سرمایه گذاری؛ راه اندازی شرکت‌های تامین سرمایه؛ راه اندازی معاملات آتی و اختیار معامله کالایی و سهام و معاملات اوراق بهادار جدیـد را نیز به کارنامه اش در حالی اضافه کرد که وقتی صالح آبادی 37 ساله مسند بورس را تحویل محمد فطانت می داد شاخص در ارتفاع  69 هزار واحد بود و حال بورس و سهامدارانش ناخوش.
و در حالی میراث بازار سهام به فطانت 44 ساله می رسید که همزمان با روی کار آمدن دولت یازدهم شاخص بورس از ارتفاع 46 هزار تا کانال 90 هزار واحد پیش رفته بود و چند ماهی می شد که در سراشیبی سقوط قرار گرفته بود.
به هر حال آن مرد در "روزهای بارانی" به بورس آمد و در آن روزگار مطبوعات نیز برایش نوشتند "سلام آقای فطانت؛ حال و احوال این روزهای بازار سرمایه خوب است اما تو باور نکن"؛ و بدون شک فطانت به این امر واقف بود. تا جایی که خود می گوید یکی از مشکلات اساسی بازار سرمایه در روزهای ابتدایی ورودم به بورس، توقف طولانی مدت نماد پالایشگاهی بود و همگان ترس از ریزش 11 هزار واحدی شاخص در زمان بازگشایی این نمادها را داشتند و هر چه گفتم که پس از بازگشایی نماد پالایشگاهی به عنوان رئیس جدید معرفی ام کنید اثر نکرد و اولین معجزه خود در بورس را با بازگشایی نماد پالایشگاهی در تالار آغاز کردم؛ بعلاوه این که در تصدیق این ادعا نیز برخی از کارشناسان در آن روزها گفتند "فطانت در شرایط سختی بورس را تحویل می‌گیرد". هر چند برخی هم وصایایی برای رئیس تازه وارد بورس داشتند؛ از جمله مدیرعامل سابق شرکت بورس که می گفت اولین کاری که باید آقای فطانت انجام دهد بحث شفاف سازی است که هم باید در صورتهای مالی شرکتها اتفاق بیفتد و هم باید دولت سیاستهای خود در قابل بازار سرمایه را شفاف بگوید.
با این وجود فطانت که معتقد بود با وجود شرایط بنیادی خوب شرکتها، بورس وضعیت مناسبی ندارد و در حال حاضر یک فضای غبارآلود و ابهام آمیز که عمدتا ناشی از شایعاتی است در بورس و بازار سرمایه شکل گرفته، در ابتدای کار پرانگیزه بود و می گفت اگر بتوانیم مسیر حرکت بورس را با تصمیم گیریهای کلانی که در مجموعه دولت هماهنگ می شود انجام دهیم و ابهامات موجود را برطرف کنیم، شرایط خوبی برای بازار سرمایه بوجود خواهد آمد.
همچنین فطانت آرام و صبور، در ابتدای کار خود توصیه ای هم برای فعالین بازار داشت و گفت سهامداران نباید انتظار داشته باشند یک شبه شرایط بورس درست شود. بعلاوه این که برنامه مشخصی داریم که امیدوارم بتوانیم با اجرای آن بازار سرمایه را به تعادل برگردانیم.
رئیس جدید بورس پربیراه نمی گفت چرا که چند روز پس از آمدنش به ساختمان ملاصدرا جلسه ای با حضور معاون هماهنگی معاون اول رئیس جمهور و معاونان وزارتخانه های مختلف ترتیب داد و ابهامات و دغدغه های موجود پیرامون برخی صنایع و نیز راهکارهای عملیاتی به منظور کاهش دغدغه های سهامداران این صنایع را به تفصیل مورد بررسی قرار داد و مقرر شد تصمیمات اجرایی و عملیاتی در این راستا، با تشکیل کمیته ای تحت عنوان کمیته ثبات بازار سرمایه، متشکل از رئیس سازمان بورس، معاونان وزارتخانه های اقتصاد، نفت، صنعت، معدن و تجارت، رفاه و با محوریت معاون هماهنگی معاون اول رئیس جمهور پیگیـری شود.
اما با همه این تلاش ها ریزش بورس و شاخص سیری نداشت؛ به طوری که در 15 روز ابتدایی ریاست فطانت بر بازار سرمایه، شاخص بورس 11 روز منفی را در مجموع با کاهش 3363 واحدی به خود دید و مواردی همچون اخذ بهره مالکانه در کنار بازگشایی نماد پالایشگاهی ها شده بود قوز بالای قوز آن روزهای آقای بورس. موضوعی که حاشیه های زیادی هم برای بازار به همراه داشت و کار را به ارسال نامه‌ای با امضای 4000 سهامدار به رئیس جمهور برای حذف بهره مالکانه معادن کشاند و علاوه بر این مشکلات افتادن آتش نفت ارزان به خرمن بورس در کنار افت شدید قیمت جهانی برخی کالاها زخم فطانت را تازه نگه می داشت و دردناک.
با این وجود فطانت باز هم آرام بود و صبور؛ و امیدوار بود به ساختن کلیدی برای حل مشکلات بورس. بر این اساس نیز جلسه ای ترتیب داد با فعالان بورسی تا به درد دلهای آنان گوش دهد که خود درباره نتیجه این جلسه می گوید تعویق کیفی و شفاف‌سازی پالایشگاه‌ها، قیمتگذاری خوراک پتروشیمی‌ها و کاهش بهره مالکانه از جمله موضوعاتی بود که در آن جلسه به فعالین بازار گفتیم و تاکید کردیم که کمیته ثبات بازار سرمایه در خصوص آنها به جمع بندی رسیده و برخی از آنها برای تصمیم گیری نهایی به دولت ارسال شده است.
با این وجود رفت و آمد رئیس جدید بورس به جلسات مختلف برای بهبود حال ناخوش بورس ادامه داشت، تا جایی که در روزهای پایانی دیماه سال 93، فطانت از جلسه خود با هیات دولت گفت و توضیح داد که اعضای این هیات به شرکت‌های پالایشی برای ارتقا کیفیت فرآورده های اصلی و سوخت هوایی آنها یک دوره 5 ساله مهلت داده و بر این اساس وزارت نفت مکلف شده، مبنای محاسبه قیمت 5 فرآورده‌ اصلی و سوخت هوایی را مطابق سال 93 بدون اعمال کیفی سازی تعیین کرده اند تا شاید بدین ترتیب باری از دوش بازار کم شود و نماد پالایشگاهی ها نیز یک قدم به بازگشایی نزدیک تر.
اما پیگیری ها رفته رفته از دایره حضور "فطانتِ بورس" در جلسات فراتر رفت و وزیر اقتصاد هم در آن روزها برای حل مشکلات صنایع بورسی دست به قلم شد و در نامه ای رسمی از معاون اول رئیس جمهور خواست تا دستور بازگرداندن پروانه بهره برداری معادن به نام دوقلوهای سنگ آهنی را صادر کند.
با این وجود صبر و تحمل سهامداران هم حد و اندازه ای داشت تا این که در اولین روز بهمن این سال سرازیر شد و در حالی که معاملات بورس در این روز با تشکیل صف فروش سنگین در نمادهای بورسی آغاز شده بود سهامداران در تالار شیشه ای تجمعی اعتراض آمیز کردند و معامله گران نیز برای دقایقی دست از معامله برداشتند تا شاید دادرسی به داد آنها برسد.
... حالا حضور فطانت در سازمان بورس 40 روزه شده بود و شاخص بورس در این مدت از ارتفاع 69608 واحد به کانال 65000 واحد نزول کرده است.
با این وجود رئیس تازه وارد بورس دست از کار نکشید و چند روز بعد پیگیر اقدامات اجرایی نهایی مدیران شرکت های پالایشی به منظور شفاف سازی کامل روابط مالی بین پالایشگاهها و شرکت پالایش و پخش شد و سرانجام هم پس از 50 روز حضور، قفل سکوت فطانت پس از 50 روز با برگزاری نشست خبری شکسته شد و رئیس تازه کار بورس گفت خوشبختانه نوسانات موضوعاتی چون کاهش قیمت نفت، حواشی نرخ سنگ آهن و شفاف سازی پالایشگاه‌ها، رفته رفته در حال فروکش کردن است. وی همچنین از رونمایی شاخص قیمت و نیز تغییر حجم مبنا و دامنه نوسان در آینده نزدیک برای رصد بهتر و بهبود حال بورس خبر داد؛ که البته این وعده عملی شد و با تصویب هیات مدیره سازمان بورس از روز دوم اسفند سال 93، حجم مبنای کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران 4 در ده هزار تعداد سهام شرکت تعیین و حداکثر ارزش حجم مبنا نیز ده میلیارد ریال و حداقل آن 500 میلیون ریال شد.
با این حال اعتراض سهامداران برای تعیین بهره مالکانه سنگ آهنی ها همچنان ادامه داشت تا جایی که سازمان بورس در گزارشی با اشاره به اثرات دریافت نرخ بهره مالکانه 30 درصدی بر این صنعت و شرکتهای فعال آن، به کمیسیون تلفیق مجلس پیشنهاد درخواست خروج بهره مالکانه را از بودجه سالانه داد تا نرخ بهره مالکانه سنگ آهنی ها تا سقف 15 درصد تعیین شود و به صورت متغییر در اختیار دولت قرار گیرد.
همزمان با این موضوع هم پیگیری ها برای بازگشت پالایشگاهی به تالار ادامه داشت و معاون ناشران و اعضای شرکت بورس نیز خبر داد که در جلسه ای با حضور مدیران شرکت های پالایشگاهی پذیرفته شده در بورس و فرابورس موضوع ارائه اطلاعات مالی پس از اعلام نرخ های نفت و فرآورده های نفتی از سوی وزارت نفت و  شرکت پخش و پالایش به بازار مورد تبادل نظر قرار ه که شرکت های پالایشگاهی و سهامداران عمده آنها نسبت به نرخ های اعلامی معترض بوده و اعتقاد دارند قیمت فرآورده های نفتی اعلامی از سوی پالایش و پخش با قیمت های جهانی تفاوت معناداری دارد.
با این وجود روز موعود سرانجام فرارسید و با بازگشایی نماد پالایشگاهی‌ها پس از ماهها انتظار، در روز 26 اسفند سال 93 شاخص بورس فرو ریخت و با افت 3589 واحدی تا ارتفاع 61 هزار و 532 واحد سقوط کرد.
یک روز بعد از این اتفاق نیز مدیرعامل شرکت بورس از مشکلات بوجود آمده در بورس به واسطه بسته بودن نماد پالایشگاهی‌ها گفت که نقدشوندگی بازار را تحت تاثیر قرار داده بود و فطانت هم در دفاع از بازگشایی پالایشگاه ها اذعان داشت تحلیلگران افت شاخص را در زمان بازگشایی نمادها در حدود 8 تا 11هزار واحد پیش بینی کرده بودند اما با توجه به مصوبات مختلف در کمیته ثبات بازار، دامنه این نوسان کاهش یافت.
و بدین ترتیب شاخص بورس در ارتفاع 62 هزار واحد از سال 93 خداحافظی کرد ...
اما نوروز، روزگار نویی برای فطانت بود و در جریان معاملات عید 94، شاخص کل 3196 واحد رشد کرد و پس از تعطیلات هم رئیس سازمان بورس که رفته رفته تجربه می اندوخت بر رسیدن بازار به تعادل تاکید کرد و گفت عرضه های اولیه زیادی را در بازار سرمایه خواهیم داشت.
با این حال جدای از موضوعاتی چون اگر و اماهای تعیین نرخ خوراک پتروشیمی‌ها، نرخ بهره مالکانه سنگ آهنی ها و الاکلنگ نرخ سپرده بانکی و مواردی از این دست، موضوعات مربوط به مذاکرات هسته ای نیز سایه سنگینی بر معاملات بورس داشت که سرانجام با رسیدن به توافق و اجرایی شدن برجام از نیمه دیماه سال گذشته بازار سهام تا فروردین امسال شاهد رشد چند هزار واحدی شاخص و قیمتها بود تا شاید بخشی از ضرر و زیان سهامداران صبور و زیان دیده جبران شود.
اما با آغاز سال 95 و جدای از همه موارد و حاشیه های بازار سرمایه کشور، فطانتِ خسته، دست به سینه شد و خبرهایی منتشر شد که رئیس سازمان بورس که حالا 46 ساله شده بود به دلیل مشکلات مربوط به بیماری قلبی تاب نشستن بر صندلی ریاست بالاترین رکن بازار سرمایه کشور را ندارد و سرانجام در پنجمین روز مرداد امسال شاپور محمدی میز ریاست را از محمد فطانت، آن هم در "روزهای متعال و آفتابی بورس" تحویل گرفت.
و حالا شاپور محمدی مرد اول بازار سرمایه کشور شده است. ششمین رئیس سازمان بورس پس از انقلاب که متولد سال 1353 در خدابنده زنجان می باشد و دکترای خود در رشته اقتصادسنجی و توسعه را از دانشگاه تهران گرفته است. مردی که می گویند دوستی اش با طیب نیا دیرینه و از دوران دانشگاه است و این رفاقت هم در انتصاب وی به معاونت اقتصادی وزیر اقتصاد به عنوان نخستین انتخاب طیب نیا بی تاثیر نبوده است.
نگاهی به کارنامه دهمین سکاندار تاریخ بورس ایران که پس از فریدون مهدوی(1346-1349)، فضل اله مهرپور(1349-1352)، داریوش خزیمه علم(1352-1353)، منصور ضابطیان(1353-1359)، اله وردی رجایی سلماسی(1359-1376)، سیداحمد میرمطهری(1376-1382)، حسین عبده تبریزی(1382-1384)، علی صالح آبادی(1384-1393) و محمد فطانت(1393-1395) عهده دار چرخاندن بازار سرمایه کشور شده نیز نشان می دهد در رزومه اش عناوینی چون نخستین مدیرعامل بورس انرژی، دومین دبیرکل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران، مدیرعامل و عضو هیئت مدیره شرکت سرمایه‌گذاری آتیه‌اندیشان مس، عضو هیئت مدیره شرکت‌های تولید فرومولیبدن کرمان، سرمایه‌گذاری مس سرچشمه، کارگزاری بانک تجارت، ارزش پرداز آریان، معاون پشتیبانی پردیس علوم اجتماعی و رفتاری دانشگاه تهران، عضو هیئت داوری بازار سرمایه، قائم مقام مدیرعامل شرکت مدیریت سرمایه‌گذاری هیمر، عضو شورای سرمایه‌گذاری بیمه ایران، عضو شورای عالی تحقیقات بانک سپه، رئیس کمیته امتحانات سازمان بورس و اوراق بهادار، مشاور مدیرعامل و عضو کمیته عالی اعتبارات بانک تجارت، عضو شورای تحقیقات سازمان تامین اجتماعی، عضو کمیته شاخص سازمان بورس و اوراق بهادار موجب شده تا شاپور محمدی نام آشنایی برای معامله گران و فعالین بازار باشد.
مردی که افزایش سودآوری شرکت‌ها را اولویت اصلی خود می داند و فطانت، رئیس پیشین سازمان بورس(که رابطه خوبی هم با رسانه ها نداشت) برایش توصیه ای ندارد.
به هر حال، حالا شاپور محمدی جایگزین محمد فطانتی شده است که برایش جلسه معارفه ای با شکوه با حضور وزیر اقتصاد گرفتند، مردی که در "روزهای بارانی و متلاطم" به بورس آمد و در روزهای " آفتابی و متعادل" از بورس رفت ....

مهدی حاجی وند
انتهای پیام/