چگونگی مدیریت واحد پولی کشور مهمتر از تغییر اسم آن است

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، رضا حمزه‌ای استاد ایرانی دانشگاه ایالتی میسوری غربی آمریکا است. وی طی سالهای 1990 تا 1991 رئیس دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه ایالتی میسوری غربی بوده و طی سالهای حضورش در این دانشگاه 8 جایزه بهترین تدریس و تحقیق و نیز سه جایزه استاد برتر (در سالهای 2016 و2004، 2003) را از آن خود کرده است.
وی  معتقد است، چگونگی مدیریت واحد پول یک کشور به مراتب مهمتر از تعریف و تعدیل اسمی وحتی مقداری آن است .
حمزه ای که دارای بیش از 107 مقاله علمی تحقیقی و دو کتاب در زمینه  سیاستهای مالی و پولی: چشم اندازی بین المللی (در مورد ٧ کشور صنعتی جهان) است در گفت وگو با خبرنگار اقتصادی تسنیم ضمن اعلام موافقت خود با حذف ریال و تکیه بر تومان، به تشریح محدویتها، مشکلات پیش روی این کار و نیز تجارب سایر کشورها و نیز توصیه هایی به دولت روحانی دراین خصوص پرداخته که مشروح آن را در ادامه می خوانید.

• چگونگی مدیریت واحد پول یک کشور به مراتب مهمتر از تعریف و تعدیل اسمی وحتی مقداری آن است
تسنیم: آیا با تبدیل ریال به تومان موافقید؟
حمزه ای: چگونگی مدیریت واحد پول یک کشور به مراتب مهمتر از تعریف و تعدیل اسمی وحتی مقداری آن است. از یک طرف در عمل ریال مدتهاست که از موجودیت واقعی و قابل لمس در معاملات روزمره ساقط بوده است. از طرف دیگر در معاملات بزرگ، کلیه ارقام اعشاری که در برگیرنده دهمها و حتی صدمهای تومانی باشند، در تعیین ارزشهای بازارهای درون مرزی و برون مرزی ،نقش غیرقابل اغماضی داشته و خواهند داشت. در نتیجه ضمن اینکه با جمع آوری ریال و تکیه بر تومان دولت به سرعت معاملات و کارآیی روزمره می افزاید، از هزینه اضافی سکه زدنهای بی مصرف در معاملات روزانه خرد جلوگیری عاقلانه خواهد کرد. اما با حذف ارقام اعشاری،از قبیل قیمت 14.75 تومان برای یک کالای فرضی در معامله های جاری، روش و متد دقیق ریاضی را ترک خواهد کرد که ناصحیح خوهد بود. در معاملات سنگین نفت، سیمان، فلزات و ماشین آلات و...، حجم معاملات 500 میلیون واحد به عنوان مثال فرضی، با همان قیمت 14.75 تومان، حذف 75 درصد تومان از رقم مذکور، موجب تغییر قیمت کل به میزان 375 میلیون تومان خواهد بود که بسیار نادرست است. من تقریبا یقین دارم که هدف دولت از برچیدن سکه های ریالی و تکیه بر تومان به عنوان واحد صحیح تر پولی مملکت، که خود به خود در عمل سالهاست که انجام شده، همان تسریع، تسهیل و صرفه جویی در هزینه های اضافی و غیرلازم است. و نیز در مثال اخیر معاملات، بدون توجه به ریال و حذف آن از واحد پولی، ارقام اعشاری مربوط به تغییر قیمتها در سطوح داخلی و بین المللی همواره به درستی منظور خواهند شد.

• محدویتهای حذف ریال به عنوان سکه های موجود
تسنیم: از نظر شما انجام این کار با چه محدودیتهایی روبرو است؟
حمزه ای : مدیریت تغییرات پولی در درجه اعلاء قرار دارد. با توضیحات کامل بانک مرکزی و خزانه داری هر مملکت از ایجاد انتظارات مخرب اقتصادی که گهگاه می توانند حاصل ذهنیتگرایی ها و شایعه پراکنی های نادرست باشند، می توان جلوگیری کرد. از جمله از معاملات نادرست مبتنی بر فرار از دارایی های پولی به خرید اجناس و دارایی های فیزیکی (ساختمان، زمین، فلزات گرانبها، جواهرات) و حتی ارزهای معتبر جهانی باید جلوگیری شود. در ایران، به علت کمبودهای دولتهای گذشته در مدیریت پولی و مالی مملکت ، با هر عطسه خفیف اقتصادی دولت، ملت احساس بروز تب و لرز اقتصادی کرده و بلافاصله مشغول پیشگیری و توسل به درمانهای نابجا و تورم افزا می شدند. 
هجوم خریداران ارز خارجی، موجب تنزل ارزش تومان، افزایش قیمتهای اجناس وارداتی و در نتیجه افزایش قیمتهای داخلی و تورم خواهد شد. خرید طلا توسط مردم در سطح وسیع همان عواقب ناخوشایند را خواهد داشت. هجوم مردم به املاک منقول و غیرمنقول نیز موجبات افزایش قیمتهای زمین ، واحدهای مسکونی و تجاری و نیز اموال و املاک منقول خواهد شد که همه ناخواسته و مضر برای تعادل اقتصادی ایران خواهد بود. مدیریت اطلاعات مالی و نیز تغییر به سیستم مبادلاتی متکی و متمرکز بر تومان می تواند از عواقب نامطلوب مذکور جلوگیری کرده و یا حداقل موجب تقلیل اثرات مخرب مذکور باشد.

• نامعلوم بودن هزینه اقتصادی تبدیل ریال به تومان
تسنیم: این کار چه میزان هزینه اقتصادی برای دولت به همراه دارد؟
حمزه ای: کاملا نامعلوم، ولی معوق به آن است که چگونه دولت به چنین سیاست صحیح خود عمل خواهد کرد. هزینه اقتصادی ناشی از عکس العملهای دفاعی و به ظاهر مصون سازی مردم و بازرگانان می تواند بسیار خطیر باشد و برعکس با توجه به اینکه ریال عملا از دور معاملات مدتهاست که خارج بوده و جز در معاملات بزرگ نقش بزرگی نداشته و اینکه وجود آن در ارقام اعشار تومانی در معاملات بزرگ ادامه خواهد داشت ، احتمالا تأثیر قابل ملاحظه ای نخواهد داشت و تأثیرات ناشی از آن تغییرات به تدریج تخفیف و بعد ناپدید خواهند شد.

تسنیم: آیا می توان واحد پولی را تغییر داد ولی به حذف صفرها عمل نکرد؟
حمزه ای: تصور می کنم که تا به حال سعی کردم که آن سئوال را پاسخ دهم. بهترین شکل مورد انتظار این است که هر گونه سکه های ریالی را دولت با تعیین مهلتی 6 تا 12 ماهه و با شیوه مفیداطلاع رسانی مملکتی که در برگیرنده کلیه روستاها، توابع ، شهرها و استانها باشد به تومان تبدیل کرده و بعد از آن به شهروندان اطمینان دهد که آن سکه های کمتر از یک تومانی هرگز ارزشی که مورد حمایت دولت باشد نخواهند داشت.

• چین ، ترکیه ، کره جنوبی و کره شمالی دارای تجارب مشابه با ایران در تولید واحد پول ملی
تسنیم: از سابقه تغییرات مشابه در سایر کشورها بگویید.
حمزه ای: از جمله سوابق مشابه می توان به تجربه کشورهای چین، ترکیه، کره جنوبی و کره شمالی و.. اشاره کرد.
اهمیت سه کشور اول در زمینه اثرات اقتصادی بسیار بیشتر از ایران می تواند باشد چراکه براساس آمار بانک بین المللی تصفیه در شهر بازل در سوئیس ، 4 درصد کل معاملات پولی روزانه دنیا در ماه آوریل 2016 به واحد پولی چین (YUAN) صورت گرفته که رتبه هشتم را در میان بیست کشور داشته است.مقام کره جنوبی، پانزدهم بوده که پول در گردش آن (WON)،واسطه 1.6 درصد معاملات روزانه جهانی در همان ماه آوریل 2016 بوده است. ترکیه مقام شانزدهم را با 1.4 درصد حجم معاملات روزانه کسب کرده است. در جدول زیر سایر کشورها و رتبه مبادلات ارزی مربوطه قابل مشاهده است.

1.  Triennial Central Bank Survey. Basel, Switzerland: Bank for International Settlements.
September 2016. p. 7. Retrieved 1 September 2016.
2.  The total sum is 200% because each currency trade always involves a currency pair.
Source: https://en.wikipedia.org/wiki/Turkish_lira#Banknotes

چین بعد از دوره های نامتعادل امپراطوری و نرخهای بالای تورم و بی ثباتی مالی ،در آغاز دوران کمونیستی در سال 1949 به صدور اسکناس  سکه های یک یوآنی و کمتر از یک یوآن پرداخت. اسکناسهای یک و دو یوآنی تقریبا برچیده شده اند و دیگر در چین دیده نمی شوند. آحاد کوچکتر پول چین، از قبیل ژیائو که معادل یک دهم یوآن است و فن (FEN) که معادل یک صدم یوآن است نیز موجودیتی ندارند. یوآن را در چین و خارج از چین ، رنمین بی (  RENMINBI)هم می نامندکه معنی لغوی آن «پول مردم» است.
در سال 1955 بانک خلق چین که بانک مرکزی جدید چین در آن زمان بود به صدور دومین سری رنمین بی، که هر واحد معادل 10هزار واحد قدیمی همان RMB بود، اقدام کرد. در سال 1962 این کشور از تکنولوژِی چاپ رنگی استفاده کرد و ارزش پول خود را به طریق مصنوعی و یکطرفه با ارزشهای پولهای خیلی از کشورهای غربی وابسته و منکوب کرد. این عمل که خود یک تغییر بسیار بزرگتر پولی محسوب می شود، و ایران هم به ان مبادرت کرده است، موجب ایجاد بازارهای غیرقانونی زیرزمینی برای مبادلات ارزی خارجی شد که شبیه عواقب نادرست آن را میهن عزیز ما هم تجربه کرده است.

  Yuan bills are not seen -2

پیرو رفرمهای اقتصادی سالهای 1980 ارزش RMB در بازار تنزل کرد و به حد متعارف و طبیعی خود رسید. بعد از آن در سالهای 1997 تا 2005 دولت چین ارزش پول خود RMB را به دلار با نرخ 8.3 RMB در قبال یک دلار آمریکایی تثبیت کرد. درتاریخ 21 ژوئیه 2005 بانک خلق چین (بانک مرکزی) اعلام شناوری را نمود و پیرو آن بهاء هر واحد آن پول به 8.1  RMB  در هر دلار آمریکایی رسید.
کشورهای ترکیه، کره جنوبی و کره شمالی
کره جنوبی و شمالی که بعد از پایان جنگ جهانی دوم تجزیه شدند هریک واحد پولی خود را حفظ کردند که همان WON بوده است ولی به ارزشها متفاوت در بازار معامله می شدند و هرکدام به وان شمالی (کره شمالی) و وان جنوبی (کره جنوبی) نامیده می شدند. در جدول زیر، تنزل ارزش وان جنوبی را در چندین سال بعد از جنگ جهانی دوم مشاهده می کنید.

اولین وان جنوبی در 15 فوریه 1954 به واحد جدید (KWAN) با ارزش یکصد وان (   100 WON= 1KHWAN ) تغییر کرد. در سال 1962 کره جنوبی به همان پول اولیه خود (WON)  برگشتنمود  که در آن سال ارزش  هر وان را قویتر کردند. (1WON=10HWAN). درسال 1975 (22 مارس) آخرین سکه های JWAN را جمع آوری کرده و WON را پول قانونی کره جنوبی اعلام کردند. قیمت WON در سالهای 1962 تا 1980 در جدول زیر قابل مشاهده است.
 

در مورد کره شمالی در چهارم دسامبر 2009 مایل بریستو  مخبر بی بی سی در مقاله "North Korea currency change sparks panic" (" تغییر پول کره شمالی با جرقه وحشت مواجه است") که مردم کره شمالی را در از دست دادن پس اندازهای خود به وحشت انداخته است. در همان گزارش تحلیلی به تعجیل مردم در خرید کالاها تا آنجا که بتوانند اشاره شده است.
اما در مورد ترکیه –دوره اول لیره را سالهای 1923 تا 2005 تشکیل می دهد. عکس اسکناس تک لیره که نوشته های ترکی عثمانی در آن به کار رفته، اولین پول صادره شده بانکی بود.

لیره ترکیه بعد از چندین دوره ثبیت آن به پوند انگلیسی و فرانک فرانسه در سال 1946 به نرخ 2.8 لیره به دلار تثبیت شد و تا سال 1960 به همان صورت ثابت ماند. در سال 1960 دولت ترکیه ارزش لیره را تنزل داده و با نرخ جدید 9 لیره در دلار معامله شد و در سالهای بعد جدول زیر نمودار تغییرات بعدی است.
دوره دوم لیره شامل سالهای 2005 تا امروز می شود. در دسامبر 2003 – شورای عظمی ملی ترکیه برای تغییر و تنزل لیره ترکی قانونی گذرند که براساس آن 6 صفر از آخر رقم تعیین کننده در آن پول قانونی برداشته شد و به طور خلاصه به یک میلیونم ارزش آن زمان خود تنزل کرد. شورا این  لیره رایج قبلی را تا سال 2005 در گردش نگه داشت و هر لیره جدید معادل یک میلیون لیره قدیم معامله می شد.

تسنیم: چه توصیه ای به دولت در این خصوص دارید؟
حمزه ای: توصیه ها و نظر دادنهای تئوریک  ،حتی از طرف ما متخصصان ، بسیار ساده تر و کم مسئولیتتر است. در عمل است که باید چهره های بی شمار مردم و اقتصاد که قلب خون رسان ممکلت است را در مقابل چشمان خود حاضر دید. آنچه که دولت فعلی ایران با اهتمام کامل و با توسل جدی به نظرات اندیشمندان میهن و خیراندیشی استراتژیک بلندمدت ایران در برنامه های خود دنبال می کند بسیار نویدبخش است. مدیریت تغییر، خود یکی از مهمترین رشته های مدیریت در سطح جهانی است و آنچه تغییر ریال به تومان را موفق و یا مضر برای اقتصاد ما در ایران خواهد کرد، مدیریت آن تغییر و کنترل عوارض احتمالی آن است. گزارشهای مسئول و پخته که در آن با شفافیت کامل منطق اتخاذ چنین سیاست تسهیل کننده را به زبان عادی مردم و نیز به زبانهای فنی تر اقتصادی برای بازرگانان و فرهیختگان و تحصیل کردگان بیانگر باشند، بسیار ضروری است.
توصیه این حقیر دور از وطن به عزیزان اقلیمی و نیز آنها که مقیم خارج هستیم آن است که پایه و زیربنای اقتصادی است که به پول این مملکت اعتبار و بهاء بیشتر و یا کمتر می دهد و با توجه به مطالبی که در ابتدای مصاحبه اشاره کرده ام و نیز تجربه ترکیه که 6 صفر را – و نه دو صفر – از انتهای رقم مبین ارزش پول خود حذف کردند و در سالهای بعد با اتخاذ سیاستهای اقتصادی برتر به ترقی معیشتی مردم نائل آمدند، نباید نگران آن تغییر باشیم، که چه بسا به کارایی مبادلات آتی خدمت بیشتری خواهد کرد. برداشتن تحریم جهانی و تسریع معاملات خارجی و خرید هواپیماهای عدیده و... از درخشندگی دولت آقای روحانی و یاران کوشای او حکایت دارد که تنها نگرانی ما در تغییر آن سیاستهای مردم دوستانه  و توسل احتمالی به سیاستهای تندرو، که جز چکهای بی محل، راهی به گشایش معیشت زندگی مردم و سطح اقتصادی آن خطه زرخیز که بر گنجینه های متعدد نشسته است نخواهد داشت. دولت فعلی و آینده نباید با رئیس جمهور جدید آمریکا که خام و بی تجربه و با عناد نسنجیده نسبت به ایران و ایرانیان و سایر مهاجرین جهانی وارد مجادله و معاوده نامطلوب شده است به رفتار مشابه آنچه با اوباما داشتند بپردازند. اوباما خواهان ایجاد صلح و به رسمیت شناختن ایران و ایرانی بود.  بعد از فاجعه سیاسی-اجتماعی  انتخاب ترامپ، روشنفکران اصیل و دور اندیش جهانی و آمریکایی که پاسخ تنزل دهشتناک اعتماد عمومی مردم جهان و امریکا را به دولتها و بازیگران سرسپرده سر مایه  در بسیاری از ممالک غربی صنعتی  - در ظهور فردی فاقد هرگونه ارزش اخلاقی و انسانی دیده اند - آینده را بسیار پیچیده تر و غایتا منتهی به ترور بیشتر، تضعیف بیشتر طبقات متوسط و زحمتکش در امریکا و ممالک دیگر می بینند. امید کوچکی آویزه تسکینی کوچکتر است که چه بسا، ترامپ هم تحت نظارت و مشاوره سیاستمداران مجرب تر آمریکا، بتواند صلاح نسبی  کشور خود،امریکا،ایران و جهان را در یک مجمع عادلانه تر و منصفانه تر به زودی ببیند. تندروها در کلیه سطوح (آمریکا، اسرائیل ، خاورمیانه و..) جز تخریب و آشوب برای مردم جهان ارمغانی نخواهندداشت.

گفت و گو از: مریم سلیمی
انتهای پیام/