پروژه رفراندوم بارزانی؛ گرفتار مشکلات داخلی و دست رد خارجی‌ها
به جرات می توان گفت که اختلافات داخلی بزرگترین مشکل رئیس اقلیم کردستان در راستای عملیاتی کردن پروژه تجزیه عراق است. از سوی دیگر مخالفت دولت‌های مختلف با اقدام یکجانبه کردها نشان می‌دهد رفراندوم با مشکل عدم مشروعیت بین‌المللی مواجه خواهد شد.
ادریس سلیمانی خبرنگار خبرگزاری تسنیم، اقلیم کردستان عراق: وضعیت بحرانی حاکم بر بخش اقتصادی اقلیم کردستان و عدم توجه به زیرساخت‌های اقتصادی در عمر حکومت محلی، بن‌بست سیاسی ناشی از اختلافات سیاسی داخلی، تعطیلی پارلمان به عنوان نهاد قانونگذاری، نبرد داعش، مخالفت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و دیگر مشکلاتی که این روزها در اقلیم کردستان عراق به وضوح قابل فهم است مانع از آن نشد که مسعود بارزانی از پروژه تجزیه عراق و استقلال اقلیم کردستان عقب‌نشینی نماید.
به گزارش خبرنگار تسنیم، مسعود بارزانی هفتم ماه میلادی جاری احزاب و جریان‌های سیاسی کرد را به نشستی دعوت کرد که از همان ابتدا مورد مخالفت دو حزب از مجموع پنج حزب اصلی فعال در عرصه سیاسی اقلیم کردستان عراق واقع شد. اگرچه 15 جریان سیاسی به ندای بارزانی لبیک و در «نشست پیرمام» شرکت کردند اما احزاب «جنبش تغییر» و «جماعت اسلامی کردستان عراق» از همان ابتدا موضع رسمی خود را اعلام و پیش‌شرط فعالیت مجدد پارلمان و تصمیم‌گیری رفراندوم از کانال پارلمان را مطرح نمودند، مسئله‌ای که با توجه به آنچه که از فضای سیاسی اقلیم کردستان به مشام می‌رسد احتمال موفقیت آن به حداقل رسیده است.
کلیه جریان‌های سیاسی حاضر در نشست بارزانی از پروژه برگزاری رفراندوم استقلال کردستان حمایت کردند اما جنبش تغییر و جماعت اسلامی کردستان با آنچه بارزانی در سر می‌پروراند مخالف هستند. تقسیم‌بندی‌های سیاسی – منطقه‌ای در اقلیم کردستان که به حضور و جایگاه احزاب در این بخش از عراق برمی‌گردد تا حدی موفقیت بارزانی را در این پروژه با اما و اگرهایی مواجه ساخته است. اگرچه کردها از حق تعیین سرنوشت خود و رسیدن به استقلال به عنوان حق قانونی و طبیعی سخن می‌گویند اما با توجه به حزبی شدن مسئله رفراندوم در شرایطی که پارلمان اقلیم تعطیل و نقشی در آن ندارد می‌توان گفت که بارزانی و حزب وی در این راه پر فراز و نشیب مشکلاتی را پیش روی خود می‌بینند که می توان از چارچوب نوشتارها و صداهای مخالفی که این روزها در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند آنها را مشاهده کرد. لذا به جرات می توان گفت که اختلافات داخلی بزرگترین مشکل رئیس اقلیم کردستان در راستای عملیاتی کردن پروژه تجزیه عراق است، این در حالیست که جدای از مسائل و مشکلات سیاسی، اقلیم کردستان عراق با بحران چندین ساله اقتصادی نیز مواجه بوده و حکومت علی‌رغم صادرات روزانه صدها هزار بشکه نفت نتوانسته است بر این مشکلات فائق آمده و مشاهده می‌شود که حتی در تامین نیازمندی‌های اولیه مردم از قبیل برق، سوخت و .... نیز موفق نبوده است.
در نشست بارزانی چه گذشت؟
نشست اخیر بارزانی و شماری از احزاب و جریان‌های سیاسی اقلیم کردستان منجر به آن شد که رفراندوم استقلال این منطقه از عراق در تاریخ 25 سپتامبر برگزار گردد. همچنین کمیته اجرایی رفراندوم به ریاست خود بارزانی تشکیل و همزمان سه کمیته فرعی جهت رایزنی با کشورهای عربی، قدرت‌های منطقه‌ای شامل ایران و ترکیه و دولت بغداد تشکیل می‌شود. اقلیم کردستان در سه سطح جهت رسیدن به استقلال تلاش خواهد نمود: تلاش در جهت وحدت نظر احزاب سیاسی کرد و رفع اختلافات داخلی، قانع ساختن دولت مرکزی عراق و اطمینان‌بخشی به دول منطقه‌ای از جمله ایران و ترکیه که این استقلال آسیبی به منافع آنها وارد نخواهد ساخت.
اگرچه مسعود بارزانی در صفحه اختصاصی خود در شبکه اجتماعی فیسبوک، نشست مذکور را تاریخی و مهم و دارای دستاوردهای حیاتی خواند اما نگاهی به نشست‌های پیشین، دستیابی به آرمان‌های وی را در این دوره نیز غیرممکن ساخته است. سال گذشته بود که به همان شیوه، نشست بارزانی با احزاب سیاسی اقلیم و باز هم بدون حضور جنبش تغییر و جماعت اسلامی کردستان برگزار شد، بارزانی در این نشست کمیته‌ای را با هدف مذاکرات جریان‌های سیاسی و فعالیت مجدد پارلمان تشکیل داد اما از نتیجه آن چیزی عاید عرصه سیاسی اقلیم نشد. به علاوه در مورخه 2/11/2016 رئیس اقلیم کردستان در خصوص مشکلات سیاسی اقلیم پیامی را خطاب به جریان‌های سیاسی منتشر و درخواست نمود از طریق مذاکره و تشکیل جلسات منظم شخص دیگری را برای ریاست اقلیم تعیین و همزمان ترکیب حکومت و هیئت رئیسه پارلمان نیز تغییر یابد اما در عمل چنین نشد، لذا به نظر نمی‌رسد نشست اخیر پیرمام نیز دستاورد آنچنانی به دنبال داشته باشد.
نگاه احزاب اقلیم کردستان به مسئله رفراندوم:
حزب دمکرات کردستان عراق
طبیعی است که حزب آقای بارزانی با توجه به مبدع و مجری پروژه رفراندوم با این قضیه موافقت داشته و کلیه امکانات و توان سیاسی و اقتصادی خود را جهت موفقیت آن بسیج کرده است لذا پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که در استان دهوک که این حزب در آن حائز اکثریت است رای آری به پروژه استقلال از دل صندوق‌های اخذ رای بیرون آید. اما در استان اربیل گرچه حزب دمکرات کردستان عراق دارای طرفداران بیشتری است اما دیگر احزاب نیز از موقعیت بهتری نسبت به استان دهوک برخوردار بوده و ممکن است ترکیب آرا در این استان به نسبت استان دهوک چندان به مذاق بارزانی و حزب وی خوش نیاید.
اتحادیه میهنی کردستان:
حزبی که در غیاب جلال طالبانی رئیس‌جمهور سابق عراق و چهره شناخته‌شده اکراد این کشور در سطح بین‌المللی، دارای اختلافات داخلی شدیدی است این روزها نیز در خصوص مسئله برگزاری رفراندوم تا حدی نگرانی‌هایی را داشته و بیم از آن دارد که همراهی بدون قید و شرط با حزب دمکرات کردستان عراق در انتخابات آتی آرای این حزب را تقلیل دهد. تاریخ سیاسی اقلیم کردستان عراق نشان از اختلافات دیرینه این دو حزب داشته و جنگ داخلی دهه 90 میلادی دلیلی محکم بر این مدعاست. اگرچه پس از حوادث 2003 عراق و تثبیت فدرالیسم اقلیم کردستان در قانون اساسی این کشور، این دو حزب رقیب با امضای توافقنامه استراتژیک به یک حکومت ائتلافی با تقسیم‌بندی‌های منطقه‌ای تن دادند اما غالب طرفداران آنان همچنان همان نگاه پیشین را داشته و بعید است علی‌رغم مشارکت سران این حزب در نشست بارزانی و موافقت با پروژه رفراندوم، به صورت صد در صدی با رای آری به استقبال تجزیه عراق بروند. اظهارات «آلا طالبانی» رئیس فراکسیون اتحادیه میهنی کردستان در پارلمان عراق و شماری دیگر از مسئولین ارشد این حزب حکایت از آن دارد که بدنه این حزب به صورت کلی با پروژه رفراندوم موافق نبوده و از درون آن صداهای مخالفی هم به گوش می رسد. لذا پیش‌بینی می‌شود که ترکیب آراء در سلیمانیه هم حاکی از رضایتمندی آقای بارزانی نباشد.
جنبش تغییر:
حزبی که با هدف تغییر در ساختار سیاسی اقلیم کردستان در سال 2009 پا به عرصه فعالیت‌های سیاسی نهاده است در غیاب رهبر و استراتژیست خود هم‌اکنون نیز بر همان خط‌مشی سیاسی تاکید و از شرکت در نشست بارزانی و جریان‌های سیاسی کرد امتناع ورزید. نگاه سیاسی جنبش تغییر به مسئله رفراندوم با آنچه بارزانی و حزب وی بر آن اصرار دارند به کلی مخالف است. تغییری‌ها بر سیستم پارلمانی و اولویت دادن به پارلمان اقلیم به عنوان نهادی مشروع تاکید و اعلام کرده‌اند اگر چنانچه فعالیت پارلمان از سر گرفته شود و از دریچه قانونی در خصوص برگزاری رفراندوم تصمیم‌گیری شود با آن موافق هستند اما تاکنون از متن جلسات و نشست‌های مکرر سیاسیون کرد ماحصلی به عنوان کارا نمودن پارلمان استخراج نشده و پس از نشست اخیر بود که محمد حاج محمود دبیرکل حزب سوسیالیست دمکرات کردستان و از افراد نزدیک به مسعود بارزانی اعلام کرد که پیشنهاد داده است تا اتمام دوره کنونی، پارلمان بدین شیوه باقی بماند و بعید دانسته است که پارلمان اقلیم مجددا فعالیت خود را از سر گیرد. چنین موضع‌گیری‌هایی به معنی رد درخواست جنبش تغییر و حکایت از آن دارد که طرفداران این حزب با رای منفی «خیر» در رفراندوم استقلال اقلیم کردستان شرکت نمایند. «شورش حاجی» سخنگوی جنبش تغییر، پارلمان اقلیم را تنها مرجع رسیدگی به مسئله برگزاری رفراندوم دانسته و اعلام کرده است ما خواهان دولتی هستیم که بر اصول دمکراسی پایبند باشد و بتواند بر داشته‌های خود تکیه کند. وی همچنین تاکید کرده است که برگزاری رفراندوم نباید در راستای منافع شخصی و حزبی باشد.
اتحاد اسلامی کردستان عراق:
حزبی که توسط «صلاح‌الدین بهاالدین» اداره می‌شود دارای مشکلات خاصی است. نخست آنکه تجربه شکست اخوانی‌ها در مصر موجب شده است که این حزب و شیوه تفکر آن تا حدی به مذاق اکراد عراقی خوش نیاید و پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که به نسبت انتخابات پیشین از کرسی‌های کمتری در پارلمان اقلیم برخوردار باشد. دوم آنکه این حزب با تقسیم‌بندی‌های منطقه‌ای داخلی روبرو است. طرفداران و حتی سیاسیون اتحاد اسلامی کردستان در مناطق بادینان (مناطق دهوک و زاخو) به حزب دمکرات کردستان عراق، نزدیک و حتی گفته می‌شود که دلیل همراهی این حزب با حزب آقای بارزانی ترس از فشارهایی است که ممکن است در این مناطق متوجه آنان گردد. دیگر طرفداران اتحاد اسلامی در مناطقی همچون سلیمانیه بیشتر به جبهه اپوزسیون نزدیک و منتقد سیاست‌های حکومت اقلیم کردستان هستند. از این‌رو نوع نگاه اتحادی‌ها به مسئله رفراندوم یکسان نبوده و سران این حزب اطمینان ندارند که طرفداران آنان به صورت صد در صدی با رای آری به استقبال برگزاری رفراندوم استقلال اقلیم کردستان عراق بروند.
جماعت اسلامی کردستان عراق:
حزب آقای «علی باپیر» همسو با جنبش تغییر سیاست مخالفت با برنامه‌های آقای بارزانی را در پیش گرفته و علی‌رغم آنکه اعلام کرده است که حق تعیین سرنوشت را برای اکراد، محترم و محفوظ می‌دارد اما شیوه تحقق آن را از کانال پارلمان صحیح دانسته و پیش‌شرط فعالیت مجدد پارلمان را روی میز رئیس اقلیم کردستان گذاشته است. «ریبوار حمد» سخنگوی جماعت اسلامی کردستان در خصوص نشست اخیر بارزانی و جریان‌های سیاسی اقلیم گفته است که معتقدیم چنین جلساتی جدی و عملیاتی نبوده و رفع مشکلات اقلیم نیازمند گفتگو و مذاکرات جدی است. به نظر می‌رسد جماعت اسلامی کردستان عراق با توجه به نظرات افکار عمومی بالاخص در حوزه استان سلیمانیه و مناطق پیرامونی سعی در بهره‌برداری‌های انتخاباتی از این موضوع داشته و با درک موقعیت فعلی، همراهی با حزب دمکرات کردستان عراق را در راستای منافع خود نمی‌بیند.
هوشیار زیباری در خصوص برگزاری رفراندوم چه می گوید؟
وزیر سابق دارایی عراق و از اعضای ارشد حزب دمکرات کردستان اعلام کرده است که رای مثبت مردم به استقلال کردستان به معنی جدایی فوری از عراق نیست.
زیباری گفته است که رای پیش‌بینی شده مردم به رفراندوم استقلال کردستان عراق جایگاه کردها را در گفتگوها و مذاکرات با حکومت مرکزی ارتقاء داده اما لزوما به معنی جدایی از عراق نیست.
از سخنان زیباری چنین برداشت می‌شود که برگزاری رفراندوم تنها به منزله نظر مردم این منطقه جغرافیایی و سندی در دست سیاستمداران جهت بهره‌برداری‌های مختلف است.
مخالفت عراق:
سخنگوی حکومت عراق موضع رسمی این کشور را در خصوص برگزاری رفراندوم استقلال اقلیم کردستان آشکار و اعلام کرد بغداد از منظر قانون اساسی به روابط خود با اربیل نگریسته و جریانی به صورت یکجانبه نخواهد توانست سرنوشت خود را تعیین نماید.
«سعد حدیثی» با تاکید بر لزوم پایبندی همه جریان‌ها به قانون اساسی عراق گفت: مسائل حساس ملی تنها در چارچوب قانون اساسی تفسیر می‌شود زیرا تنها به جریان خاصی ارتباط ندارد.
اکراد عراقی بر اهمیت رضایتمندی عراق در این پروسه تاکید دارند و بارها اعلام کرده‌اند که خواهان روابطی مسالمت‌آمیز با عراق در آینده سیاسی این کشور هستند. این در حالیست که مقامات اقلیم کردستان اعلام کرده‌اند که این رفراندوم در مناطق مورد منازعه با حکومت مرکزی از جمله کرکوک برگزار می‌گردد که به عقیده کارشناسان یکی از مهمترین مسائل و مشکلاتی است که علی‌رغم گذشت 14 سال از سقوط رژیم بعثی صدام هنوز به راه حل اساسی و تعیین تکلیف این مناطق نرسیده‌اند. سیاسیون کرد همچنین استقلال اقلیم کردستان را بدون الحاق کرکوک و دیگر مناطق مورد منازعه همچون نوزادی ناقص‌الجثه توصیف کرده‌اند. اگرچه پس از ظهور گروه تروریستی داعش در عراق، اقلیم کردستان نیروهای پیشمرگ را در کلیه این مناطق مستقر کرده است اما این به معنی عدم تسلط حکومت مرکزی نیست و بالعکس حاکمیت آنها با حکومت مرکزی است. در جریان برافراشته شدن پرچم کردستان در کرکوک، نمایندگی سازمان ملل متحد در عراق بر حاکمیت دولت مرکزی در این شهر تاکید کرد لذا قبل از هرگونه تعیین تکلیف این مناطق سخن از برگزاری رفراندوم بدون رضایت بغداد احتمال دخالت‌های نظامی را افزایش داده و از سوی دیگر عدم برگزاری در این مناطق نیز شکستی برای حکومت اقلیم و عدم تحقق رویای الحاق کرکوک و دیگر مناطق مشمول ماده 140 قانون اساسی به خاک اقلیم کردستان محسوب می‌شود.
بازتاب‌های بین‌المللی:
ترکیه:
«سخن از برگزاری رفراندوم اشتباهی است خطرناک»
وزارت امور خارجه ترکیه اعلام کرده است که رفراندوم استقلال اقلیم کردستان در راستای منافع عراق نیست. همچنین در بیانیه این وزارتخانه آمده که حفظ یکپارچگی و تمامیت ارضی عراق از اصول اساسی سیاست خارجی ترکیه است.
در همین حال «بینالی یلدرم» نخست‌وزیر ترکیه هم در خصوص اقدام سردمداران اقلیم کردستان در تعیین زمان برگزاری رفراندوم استقلال گفته است که تصمیم به برگزاری رفراندوم، اقدامی غیرمسئولانه است.
وی تاکید کرده است که ما خواستار آنیم که عراقی‌ها با هم در یک کشور و دارای یک دولت باشند.
یلدرم همچنین گفته است در شرایطی که منطقه با مجموعه‌ای از بحران‌ها روبرو است معتقدیم که خلق بحرانی دیگر اقدامی غیرمسئولانه است.
این در حالیست که ترکیه با اقلیم کردستان عراق دارای روابط اقتصادی نزدیک و به گفته منابع کرد قرارداد نفتی پنجاه‌ساله از سوی اربیل و آنکارا به امضاء رسیده است.
آمریکا:
«حمایت از عراق متحد، دمکرات و فدرال»
کردها و آمریکا دارای تاریخ طولانی از روابط مستقیم نیستند اما پس از انتفاضه سال 1991 و تصمیم شورای امنیت سازمان ملل متحد مبنی بر تعیین مناطق امن، این روابط توسعه یافت و تا جایی پیش رفته است که ارتش آمریکا در جریان جنگ داعش به صورت مستقیم اقدام به حمایت‌های مالی و نظامی از نیروهای پیشمرگ نموده است و در کاخ سفید نیز از رهبران کرد عراقی استقبال می‌شود.
در طول این سال‌ها روابط اقلیم کردستان با آمریکا همیشه با نیم‌نگاهی به مسئله استقلال همراه بوده است اما در خصوص موارد اختلافی با حکومت مرکزی به ویژه در مناطق مورد منازعه، واشنگتن کردها را از هرگونه اقدام یکجانبه بر حذر داشته است. در خصوص برگزاری رفراندوم هم آمریکا به صراحت نگرانی خود را اعلام و بر حفظ یکپارچگی خاک عراق تاکید کرده است.
سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرده است، ما پیشتر نظر خود را در این خصوص اعلام کرده و از عراق متحد، دمکرات و فدرال حمایت می‌کنیم. همچنین برگزاری رفراندوم حتی با فرض عدم عملیاتی ساختن نتایج آن باعث انحراف از دیگر موضوعات مهم از جمله نبرد علیه داعش، بازگشت آوارگان، حل مشکلات اقتصادی و سیاسی داخلی اقلیم کردستان خواهد شد.
وزارات امور خارجه آمریکا همچنین خواستار گفتگوی صریح و جدی اربیل و بغداد در زمینه رفع مشکلات مربوطه شده است.
اگرچه کردها به ویژه پس از ظهور داعش و نزدیکی بیشتر اربیل – واشنگتن روابط با آمریکا را به عنوان پشتوانه‌ای در راه رسیدن به استقلال قلمداد می‌کردند اما هنوز مسئولین ارشد کاخ سفید به این نتیجه نرسیده‌اند که استقلال کردستان زمینه بازگشت آرامش را به عراق و منطقه فراهم می‌کند بلکه آغازی در جهت آشوب‌های بیشتر می‌باشد اما کردها بر خلاف این رویکرد می‌اندیشند.
سازمان ملل متحد:
«لزوم پایبندی به قانون اساسی عراق»
سخنگوی دبیرکل سازمان ملل متحد بر لزوم پایبندی عراقی ها به قانون اساسی این کشور تاکید کرد.
وی اعلام کرده است که سازمان ملل متحد درخواست اکراد عراقی برای برگزاری رفراندوم را به دقت مورد بررسی قرار داده و موضع ما منطبق بر قانون اساسی این کشور است.
وی همچنین گفته است اگر نتیجه این رفراندوم مثبت و کردستان خواهان عضویت در سازمان ملل متحد باشد نیاز به عبور از فیلتر شورای امنیت سازمان ملل متحد است و به شرط آنکه حکومت بغداد از سازمان ملل درخواست کند آماده شرکت و نظارت در این پروسه هستیم.
آلمان:
«تمامیت ارضی عراق با خطر جدی مواجه است»
وزیر امور خارجه آلمان در خصوص هر اقدام یکجانبه در برگزاری رفراندوم استقلال کردستان عراق هشدار داد و گفت، یکپارچگی عراق با تهدید جدی مواجه است.
زیگمار گابریل تعیین دوباره مرزها را صحیح ندانسته و از همه طرف‌ها درخواست کرد در جهت رفع مشکلات فی مابین اربیل و بغداد تلاش کنند.
وی گفت، لازم است تمامیت ارضی عراق در وهله اول و در مرحله کنونی نبرد علیه داعش مورد حمایت قرار گیرد.
روسیه:
«حمایت از حفظ تمامیت ارضی عراق»
روسیه به عنوان یکی از دو قدرت برتر جهانی و کشوری که نقش تعیین کننده‌ای در تحولات خاورمیانه به ویژه پس از شروع بحران سوریه دارد در واکنش به اعلام زمان برگزاری رفراندوم استقلال اقلیم کردستان اعلام کرده است که علی‌رغم حمایت از کلیه اقوام و قومیت‌های عراق از حفظ تمامیت این کشور حمایت می‌کند.
وزارت امور خارجه روسیه همچنین از اربیل و بغداد خواسته است مشکلات خود را از طریق گفتگو و مذاکره حل و فصل نمایند.
آنچه که تاکنون دیده می‌شود هیچ یک از حکومت عراق، سازمان ملل متحد و جامعه بین‌الملل از اقدام اخیر کردها جهت برگزاری رفراندوم استقلال اقلیم کردستان حمایت نکرده‌اند و اگر تا موعد تعیین‌شده از سوی مسعود بارزانی یعنی 25 سپتامبر رضایت و حمایت خود را از این پروسه اعلام نکنند بدین معنی خواهد بود که اقدام یکجانبه کردها با مشکل عدم مشروعیت بین‌المللی مواجه خواهد شد اما کردها به دیپلماسی خارجی خود در چند ماه آتی خوشبین بوده و بر کسب رضایت بغداد و جامعه بین‌الملل تاکید دارند. اما مهم آن است که وضعیت داخلی اقلیم کردستان، عراق، منطقه و پیام مخالفت‌های بین‌المللی از سوی سردمداران کرد مورد توجه قرار گیرد.
انتهای پیام/.
