کاهش تمایل دانشجویان کُرد عراق به تحصیل در رشته زبان فارسی

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا‌، جمهوری عراق که در غرب آسیا قرار دارد و همسایه غربی ایران محسوب می­‌شود، اقوام عرب و کرد را در خود جای داده است. آشوری‌‌­ها، ترکمن­‌ها، ارمنی­‌ها، ماندایی­‌ها، چرکس­‌ها و ... نیز نژادهای دیگر ساکنین آن را تشکیل می­‌دهند. عربی و کردی زبان­‌های رسمی مورد تکلم عراقی­‌ها هستند. نزدیک به 95 درصد مردم در این کشور پیرو دین اسلام­‌اند و مابقی مسیحیان، ایزدی­‌ها یا یزیدیان، اکایی‌­ها، یارسانیان را شامل می­‌شوند. خطی ساحلی به‌امتداد 58 کیلومتر عراق را به آب­‌های خلیج فارسی پیوند می­‌زند. قدیمی‌ترین نامی که برای عراق امروزی به کار رفته «سومر» است که در هزاره پنجم تا سوم قبل از میلاد نام دولت و ملتی در جنوب عراق کنونی بوده است. پس از آن به‌ترتیب دولت‌های آکد در مرکز و جنوب، آشور در شمال و بابل در جنوب آن تأسیس شد که به همین جهت به قسمت‌هایی از آن مملکت آشور، مملکت اکد، و مملکت بابل نیز گفته‌اند. به‌دلیل جریان دو رود دجله و فرات، عراق را از قدیم بین‌النهرین نامیده‌اند.

صبغه و سابقه زبان فارسی در عراق پررنگ و قابل توجه است؛ زیرا مهاجرت شمار زیادی از ایرانیان و طلاب به عراق برای تجارت، آموزش، تجرد و تهذیب نفس موجب شد تا زبان فارسی ناخواسته اما به‌شیوه‌ه­ای پرکاربرد و پرفایده وارد سرزمین عراق شود، همچنین مجاورت تجار، روحانیون و طلاب ایرانی با عتبات عالیات و تعامل با عراقیان هم­‌مسلک و همکار باعث شد تا بسیاری از عراقی‌ها در شهرهای کربلا و نجف و کاظمین و حتی سامرا به زبان فارسی تسلط داشته باشند.

شبکه اس­بی­اس در یکی از گزارش­‌های خود سال 1394 خود می‌نویسد: «پس از سرکوب کردها در حکومت بعثی عراق، صدها هزار کرد عراقی به ایران مهاجرت و سال‌ها در آنجا زندگی کردند. فرزندان زیادی از این اقلیت کرد در ایران متولد شدند که فارسی را بهتر از کردی صحبت می‌کنند. با بازگشت این مهاجران به وطن، ساختار زبانی منطقه کردستان عراق متحول شد و امروزه این منطقه فارسی‌زبانان بسیاری دارد که فارسی را به‌عنوان زبان اول یا دوم مورد استفاده قرار می‌دهند. شهر سوران در کردستان عراق، شهری است که می‌توان فارسی را زبان اول آن دانست. بیش از 60 درصد جمعیت این شهر را کردهایی تشکیل می‌دهند که از ایران بازگشته‌اند. در منطقه بارزان در کردستان، محله‌هایی با نام‌های اصفهان، یزد و دیگر شهرهای ایران وجود دارد که کردهای بازگشته از این شهرها آنها را نامگذاری کرده‌اند و این نشان‌دهنده عمق پیوند آنها با ایران و زبان فارسی است. زبان فارسی در نقاط عرب‌زبان عراق هم به‌طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد، به این دلیل که از دوره صفوی و با رسمی شدن مذهب شیعه در ایران، موج کاروان‌های زیارتی از ایران برای دیدار از اماکن مذهبی عراق وارد این کشور شدند و این تعداد زیاد فارسی‌زبانان باعث آشنایی مردم شهرهای بزرگ کربلا، نجف و کاظمین با زبان فارسی شد، علاوه بر این، تعدادی از این زائران در عراق ماندگار شدند و نسلی از خانواده‌های فارسی‌زبان در چند صد سال گذشته در عراق به وجود آمد. این افراد در زمان حکومت بعثی عراق، دانستن زبان فارسی را انکار می‌کردند، اما پس از استقرار حکومت جدید عراق و ارتباطات بیشتر با ایران، زبان فارسی در عراق بسیار گسترش یافته و توسط تعداد زیادی از مردم صحبت می‌شود. در زمان حکومت بعثی، تعداد زیادی از شیعیان عراقی هم به ایران پناهنده شدند و با بازگشت این افراد، زبان فارسی بیش از پیش میان عرب‌زبانان عراق رایج شد».

آموزش زبان فارسی در گونه حیاتی دانشگاهی، در سال 1975 توسط علامه محفوظ به زبان‌های موجود در دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه بغداد اضافه شد و از آن سال تاکنون تدریس آن بی‌وقفه ادامه دارد. در حال حاضر بیش از 500 دانشجو در مقاطع مختلف (تا دکتری) در حال تحصیل در این دانشکده هستند. درخواست‌های فراوانی برای راه‌اندازی رشته زبان فارسی در دانشگاه‌های مناطق جنوبی عراق نیز وجود دارد که از جمله متقاضیان، دانشگاه‌های مستنصریه، کربلا، کوفه، واسط، قادسیه، ذیقار و بصره است.

گسترش زبان فارسی در اقلیم کردستان عراق نیز مسئله‌­ای بسیار درخور توجه است. پیشینه‌ و ریشه‌ مشترک زبان فارسی و کردی یکی از مهمترین دلایل رونق زبان فارسی در مناطق کردنشین عراق از جمله شهر اربیل از اقلیم عراق است. افزایش ارتباط میان ایران و مناطق شمالی عراق و سابقه خویشاوندی بسیاری از کردهای عراقی با کردهای ایران نیز زمینه­‌های مناسبی را برای رشد و تقویت زبان فارسی در این محدوده از سرزمین عراق فراهم آورده است. تا 50 سال پیش، زبان فارسی زبان مکاتبات رسمی بین خاندان­‌های رسمی در اقلیم کردستان عراق بود. در حال حاضر، زبان فارسی در اقلیم کردستان عراق یکی از مهمترین زبان‌­ها برای خوانش و ترجمه‌ ادبیات و علوم روز به‌ شمار می‌رود و روزانه‌ چندین کتاب از فارسی به‌ کردی ترجمه‌ می‌شود. البته‌ مدتی است که‌ این پل ارتباطی به‌ جاده‌ دولاینه‌ نیز بدل شده‌ است و کتب بسیاری از کردی به‌ فارسی در حال ترجمه‌ و نشر در بازار کتاب ایران است.

به‌گفته معاون بین الملل مرکز آموزش زبان فارسی به‌غیر فارسی‌زبانان دانشگاه فردوسی، 550 نفر از دانشجویان کشور عراق در دانشگاه فردوسی مشهد در حال تحصیل در رشته­‌های مختلف هستند و هم‌اکنون 104 نفر از این دانشجویان در حال فارسی‌آموزی در این مرکز هستند.

زبان فارسی در مراکز تحقیقاتی و آموزشی:

دانشگاه­‌ها:

1. دانشگاه دولتی بغداد: آموزش زبان و ادبیات فارسی در گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات در سال 1969 میلادی (برابر با سال 1348 شمسی) در مقطع کارشناسی دانشگاه بغداد تأسیس شد. این گروه یکی از شاخه‌های تحصیلات شرقی در بخش زبان ترکی و عبری محسوب می‌شده که در سال 1987م (برابر با 1368 شمسی) به‌صورت یک گروه مستقل منفک شد. تحصیلات تکمیلی در گروه زبان و ادبیات فارسی در سال 1994 م (1373 شمسی) آغاز شد که در مقطع دکترای این دانشکده 17 نفر و در مقطع کارشناسی ارشد 54 نفر فارغ‌التحصیل شده‌اند. هم‌اکنون دانشجویان کارشناسی این گروه در چهار کلاس به‌تعداد روزانه 170 نفر و در کلاسهای شبانه 65 نفر مشغول به تحصیل هستند.
2. مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین‌المللی اهل‌البیت (علیهم السلام): مرکز آموزش زبان فارسیِ دانشگاه بین المللی اهل بیت (علیهم السّلام) که یکی از شعبه­‌های دانشگاه اهل البیت ایران در کربلا است، به‌صورت رسمی کار خود را از دی ماه سال 1391 آغاز کرد.در دوره‌های نخست دانشجویانی از کشورهای پاکستان، هند، عراق و تونس زبان فارسی را آموختند. در سال تحصیلی 93‌ــ92 چهار دوره آموزش زبان فارسی در مرکز برگزار شده است. روش مرکز آموزش زبان فارسی استفاده از همه روش‌های موجود در آموزش زبان فارسی است. کتاب‌های مرکز زبان فارسی جامعة‌ المصطفی(ص) به‌عنوان کتاب اصلی تدریس می‌شوند اما از سایر کتاب‌ها و نرم‌افزارهای دیگر نیز استفاده می‌شود، علاوه بر آن کتاب‌های کمک‌آموزشی و تمرین نیز برای دانشجویان در مرکز زبان فارسی تهیه شده است که در پیشرفت دانشجویان بسیار مؤثر بوده است. دانشجویان اردوزبان، طی مدت چهار ماه به زبان فارسی مسلط می‌شوند. آزمایشگاه زبان مرکز زبان فارسی در سال 92 راه‌اندازی شد و دانشجویان در آنجا به تمرین­‌های شنیداری می‌پردازند. برگزاری اردوهای درون‌شهری و برون‌شهری از جمله دیگر برنامه‌های مرکز آموزش زبان فارسی است.

دوره­‌های آموزشی این مرکز عبارتند از:

الف ــ پایه:دوره آموزشی پایه، طی یک دوره چهارماهه، مشتمل بر 30 ساعت آموزشی در هفته تعریف می‌شود. کلاس‌ها بر پایه چهار مهارت اصلی: خوانداری، نوشتاری، شنیداری و قواعد زبان طراحی و برگزار می‌شوند. در پایان این دوره آموزشی، زبان‌آموزان می‌توانند بسته به قدرت فراگیری و مدیریت شخصی زمان آموزش، با درصدی بالا، علی‌الخصوص بر مکالمه زبان فارسی مسلط شوند. پس از پذیرش در آزمون جامع فارسی، امکان ورود به مرحله رسمی تبدیل از مرحله زبان‌آموزی به دانشجویی تحقق یافته و بر اساس قوانین دانشگاه اهل بیت(ع)، می‌توانند مجوز ثبت نام و انتخاب رشته در این دانشگاه را اخذ کنند.

ب ــ تکمیلی:دوره آموزشی تکمیلی، دوره کوتاه‌مدتی است که بر اساس نیازسنجی صورت‌گرفته از زبان‌آموزان پس از گذراندن آزمون جامع فارسی تشکیل می‌شود، بر این اساس، زبان‌آموزانی که قادر به کسب حدنصاب نمره آزمون نشده‌اند ضمن ثبت‌نام مشروط در رشته تحصیلی مربوطه، موظف به شرکت در کلاس‌های این دوره هستند. مبنای طرح درسی این کلاس مطابق با نقاط ضعف و قوت زبان‌آموزان برنامه‌ریزی می‌شود.

ج ــ تربیت مربی:دوره آموزشی تربیت مربی، با هدف ترویج زبان فارسی و تبلیغ علوم اسلامی، از دانشجویان مستعد و علاقه‌مند به تدریس زبان فارسی در کشور هدف (کشور خود)، دعوت می‌کند با ثبت‌نام در این دوره با روش‌های تدریس زبان فارسی از مبتدی تا پیشرفته آشنا شوند. در جامعیت این دوره سه‌ماهه می‌توان به آشنایی با ادبیات فارسی اعم از نظم و نثر و تاریخ و قواعد کلی و کاربردی زبان اشاره کرد. این دوره با دعوت از اساتید بنام و فعال در حوزه آموزش زبان فارسی بر غنای خود می‌افزاید. پس از پایان دوره به پذیرفته‌شدگان گواهی تاأییدیه رسمی از سوی دانشگاه بین‌المللی اهل بیت(ع) و مرکز زبان فارسی اعطا می‌شود.

نکته قابل توجه آنکه در قسمتی از سایت دانشگاه مذکور که به معرفی مرکز آموزش زبان فارسی و زبان فارسی می‌پردازد، نسخه‌­های گوناگون از آموزش زبان فارسی به زبان­‌های مختلف انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، آلبانی و عربی وجود دارد. میان اطلاعات مفید موجود در سایت، همچنین نسخه‌­های آموزش زبان فارسی در مقاطع مختلف وجود دارد که قابل دانلود هستند.

3. دانشگاه سلیمانیه بغداد 
4. دانشگاه صلاح‌الدین
5. دانشگاه حلبچه
6. دانشگاه خانقین
7. دانشگاه کوفه
8. دانشکده غیرانتفاعی الجواد(ع) بغداد

مدارس:

در سال 1392 و به‌همت مرکز بین الملل و مدارس آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، در شهرهای بغداد، کاظمین، کربلا و نجف چهار مدرسه ایرانی دایر شد که به آموزش به‌زبان فارسی می‌پردازند و بیش از 100 دانش‌آموز در این مدارس مشغول به تحصیل شدند و به این ترتیب تعداد مدارس ایرانی در عراق به عدد 8 رسید. همه مدارس فارسی­‌زبان مانند سایر مدارس در عراق، البته در سال‌های اخیر به‌دلیل شرایط جنگ، دچار خساراتی شده و در برخی موارد به جاهای دیگر واگذار شده­‌اند.

1. مدرسه حسینی ایرانیان در کربلای معلا:این مدرسه در استان کربلا با هدف ارائه علوم آکادمیک، علوم اسلامی و آموزه‌های غنی شیعی با حمایت سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در کربلا و مساعدت مرکز امور بین الملل و مدارس خارج از کشور وزارت آموزش و پرورش در سال تحصیلی 92‌ــ91 تأسیس شده است.

2. مدرسه ایرانیان در بغداد:اخذ مجوز تأسیس این مدرسه و همچنین دیگر مجتمع­‌های آموزشی جمهوری اسلامی ایران در شهرهای نجف اشرف، کربلای معلی، کاظمین، بصره، اربیل و سلیمانیه از سال 1389 مورد پیگیری مسئولین ایرانی از جمله وزارت امور خارجه قرار گرفته بود.
3. مجتمع آموزشی هوشمند جمهوری اسلامی ایران در نجف اشرف (مجتمع آموزشی علوی سابق):این مدرسه با قدمت بیش از هشتاد سال، پس از 33 سال تعطیلی با برگزاری مراسم ویژه‌ای در پاییز 1391، به‌عنوان اولین مدرسه جمهوری اسلامی ایران در عراق، با حضور سفیر وقت جمهوری اسلامی ایران در عراق و شماری از مسئولان آموزش و پرورش کشورمان و مسئولان عراقی بازگشایی شد. در مرحله نخست و با شروع به کار مدرسه، 12 نفر از کادر آموزشی برای اقامت و تدریس در این مجتمع در نجف اشرف مستقر شده و فعالیت آموزشی خویش را آغاز کردند. این مدرسه در سال 1391 بیش از 50 دانش‌آموز را تحت پوشش قرار داده است.
4. مدرسه ایرانیان در بصره
5. مدرسه شرافت ویژه خانواده­‌های مقیم بغداد:گزارش­ها حاکی از آن است که مدرسه شرافت با تحت پوشش قرار دادن خانواده‌های ایرانیان مقیم بغداد و کاظمین در سال 1391 دارای 70 دانش‌آموز بوده است.
6. مجتمع آموزشی جمهوری اسلامی ایران در اربیل:به‌جز شهر اربیل، دانش‌آموزانی از دیگر شهرهای دیگر اطراف مانند سوران، رواندوز و ... نیز در این مجتمع مشغول به تحصیل هستند.
7. مدرسه ایرانیان در سلیمانیه
8. مدرسه ایرانی اخوت در کاظمیناین مدرسه پس از حدود 35 سال وقفه، در 22 بهمن 1391 افتتاح شد. ازجمله امکانات و مزایای این مدرسه می‌توان به فضای دلپذیر آموزشی،واقع شدن در جوار حرم مطهر امامین جوادین علیهم السلام، تجهیزات آموزشی هوشمند، وسایل کمک‌آموزشی مدرن و... اشاره کرد.

دوره‌­های آزاد:

برگزاری دوره‌های آموزش زبان فارسی توسط مؤسسات خصوصی آموزش زبان در سطح شهر اربیل و شهرهای دیگر اقلیم کردستان با همکاری رایزنی فرهنگی کشورمان در دستور کار قرار داشته و اکنون، در حال اجراست.

مراکز آموزشی:

1. مرکز رایزنی فرهنگی
2. مؤسسه الغری المعارف الاسلامیه واقع در نجف اشرف
3. مؤسسه غیرانتفاعی مرویی واقع در شهر اربیل در اقلیم کردستان
4. مؤسسه حوزوی اسلام اصیل نجف اشرف
5. مرکز غیردولتی فعالیت­های آموزشی و مدیریتی توسعه مردمی
6. مرکز پژوهشی بیت‌الحکمه عراق

• مراکز مطالعاتی و اتاق­های ایرانشناسی
• انجمن­ها و کانون­های زبان فارسی
• انجمن دوستداران زبان و ادبیات فارسی در عراق
• انجمن مترجمان زبان عربی و فارسی.

نقاط ضعف:

1. دانشجویان کرسی زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه صلاح‌الدین اربیل،قادر به‌ ادامه‌ تحصیل در مقاطع بالاتر نیستند؛ زیرا دانشگاه‌­های ایران از پذیرش مدارک عراق برای ادامه‌ تحصیل و بورس آنها سر باز می‌­زنند و در هیچ کشور دیگری هم لیسانس زبان فارسی نمی‌تواند پایه‌ ادامه‌ تحصیل برای رشته‌‌های دیگر باشد، این در حالی است که‌ کشورهای دیگر برای تقویت زبان خویش بورس‌های تحصیلی روشن و دقیقی را به‌ دانشجویان کشورهای بیگانه‌ ارائه‌ می‌کنند، به‌ همین دلیل بیشتر دانشجویان اقلیم کردستان دیگر راغب به‌ شرکت در دوره‌ لیسانس زبان فارسی نیستند.

2. در خصوص عدم‌توفیق در راه‌اندازی مقطع کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه صلاح‌الدین، اساتید دانشگاه‌ صلاح‌الدین که‌ در مقطع لیسانس تدریس می‌کنند به‌جز یک نفر خانم، مابقی کارشناس ارشد بوده و قادر به‌ تدریس در مقطع فوق‌لیسانس نیستند و نیاز است که‌ تعدادی از آنها مدرک دکترا داشته‌ باشند؛ لذا پس از مذاکره و طرح موضوع‌ با آقای نچیروان بارزانی مقرر شده است که‌ تعدادی جهت طی دوره دکترای زبان و ادبیات فارسی، از طرف ایران بورسیه شده و سپس به‌تدریس در مقطع کارشناسی ارشد بپردازند.

3.دانشگاه‌­های ایران برای جذب فارغ التحصیلان زبان فارسی در عراق تدبیری نیندیشیده‌­اند.

4. تمرکز دوره‌­های آموزش زبان فارسی در بغداد و عدم‌توجه به شهرهای دیگر از جمله استان‌­های جنوبی.

انتهای پیام/*