سیر نزولی ایران­‌شناسی و تدریس فارسی در سایه ناتوی فرهنگی آمریکا در ایتالیا

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا‌، ‌پیشینه روابط و مبادلات فرهنگی ایران و ایتالیا به دوره ساسانیان باز می‌گردد. در سال 533 میلادی بین انوشیروان پادشاه ساسانی و ژوستی‌لیانوس، امپراتور روم، پیمانی منعقد شد که براساس یکی از مفاد آن، دولت روم به هفت تن از حکمای یونان که به جرم داشتن عقاید فلسفی خاص از قلمرو امپراتوری روم طرد شده و به ایران پناه آورده بودند، اجازه بازگشت داد. در دوران حکومت اسلامی نیز تبادلات فرهنگی بین ایران به‌عنوان مهد تمدن اسلامی و ایتالیا به‌عنوان مرکز فرهنگی مسیحی در جریان بود. در نیمه اول قرن 12 میلادی کتاب «الاقتصاد فی الاعتقاد» اثر معروف امام محمد غزالی در ایتالیا ترجمه شد. آثار ابن سینا همراه با 70 جلد دیگر از کتب اسلامی و ایرانی به‌وسیلۀ یک ایتالیایی به نام «گِراردو دِکرِمونا» به لاتین ترجمه شد و حدود سال 1350 میلادی کتاب الحاوی اثر معروف حکیم ذکریای رازی به دستور کارلوس اول، پادشاه ناپل و سیسیل، به ایتالیایی برگردانده شد. در سال‌های 1889-1886 ترجمه کامل شاهنامه فردوسی به ایتالیایی توسط ایران‌شناس و ادیب معروف ایتالیایی «ایتالدو پیتزی» انجام گرفت که یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های فرهنگی مربوط به ایران و ایتالیا محسوب می‌شود.

در سال 1933، مراسم باشکوهی در ایتالیا به مناسبت هزاره فردوسی برپا گردید و یکی از میدان­های رم به نام این شاعر ایرانی نام‌گذاری شد و بعدها در سال 1951، مجسمه فردوسی نیز در این میدان نصب شد که هنوز هم باقی است. پس از جنگ جهانی دوم نیز عده زیادی از مستشرقین و ایران‌شناسان معروف ایتالیایی با تحقیقات عمیق و گران‌بهای خود، خدمات ارزنده‌ای در شناسایی فرهنگ و تمدن و هنر ایران‌زمین انجام داده‌اند. در این دوران، ایتالیا به یکی از مراکز مهم ایران‌شناسی در اروپا بدل شد و کنگره جهانی ایران‌شناسی در رم تشکیل شد.

دوره جدید مناسبات فرهنگی ایران و ایتالیا از سال 1950 آغاز می‌شود. از این زمان به‌تدریج تعداد دانشجویان ایرانی در ایتالیا روبه افزایش گذاشت. در نتیجه این مراودات، در سال 1958، موافقتنامۀ فرهنگی ایران و ایتالیا امضا شد که به‌موجب آن، دولت ایتالیا هر ساله تعدادی بورس در اختیار دانشجویان ایرانی قرار می‌داد. مدتی بعد دوره لیسانس زبان و ادبیات ایتالیایی در دانشگاه شهید بهشتی ایجاد و در سال 1963 مؤسسه فرهنگی ایتالیا در تهران تأسیس شد. در فروردین ماه 1349 کنگرۀ جهانی ایران‌شناسان با عنوان «ایران در قرون وسطی» با شرکت اندیشمندانی از کشورهای مختلف به اهتمام و همکاری انجمن فرهنگی ایران و آکادمی «لینچی» در رم تشکیل شد که یکی از نتایج مهم آن، تصمیم به ایجاد اتحادیه‌ای از ایران‌شناسان ایتالیایی بود .تعاملات فرهنگی ایران و ایتالیا در سال‌های بعد از انقلاب نیز ادامه یافته و دو کشور در زمینۀ همکاری‌های علمی، فرهنگی و باستان‌شناسی توجه ویژه‌ای داشته‌اند. بر این اساس، خوشبختانه تعامل میان نخبگان علمی و فرهنگی دو کشور به‌عنوان نمایندگان دو ملت بزرگ و دو تمدن کهن در سطح نسبتاً قابل‌قبولی ادامه یافته است.

زبان فارسی در مراکز تحقیقاتی و آموزشی:

دانشگاه­‌ها و مراکز تحقیقاتی

مطالعات ایران­شناسی و تدریس زبان و ادبیات فارسی در کشور ایتالیا اشکال و ساختار­های دانشگاهی متفاوتی دارد. در اکثر مواقع این رشته درسی در شمار دروس دانشکده زبان و ادبیات و یا دانشکده ادبیات و فلسفه قرار می‌­‌گیرد.

1. دانشگاه کافوسکاری ونیز (دانشکدۀ زبان و ادبیات آسیایی):دپارتمان مطالعات اروپا و آسیای دانشکدۀ زبان و ادبیات خارجی دانشگاه ونیز در سال 1985 تأسیس شده است. در دپارتمان مطالعات اروپا و آسیا دروس مربوط به زبانشناسی و پژوهش­های ادبی و تاریخی، از نظر جغرافیایی و منطقه­‌ای تقسیم بندی شده مورد بررسی قرار می­‌گیرند. هر یک از این مناطق بزرگ فرهنگی مانند حوزۀ مربوط به زبان عربی و یا حوزۀ مربوط به زبان فارسی، از جنبه­‌های گوناگون ادبی، تاریخی، دینی و سیاسی مورد مطالعه دانشجویان قرار گرفته و زمینه­‌ای گسترده در قلمرو آشنایی با فرهنگ شرق و به ویژه آسیای میانه و آسیای صغیر در اختیار دانشجویان قرار می‌­دهد.

ویژگی قابل توجه این دپارتمان در بررسی چند­جانبه این مراکز بزرگ فرهنگی، چه در گذشته و چه در دوران معاصر، مطالعۀ تطبیقی آن­ها با مناطق بزرگ فرهنگی اروپاست. باید یادآور شد که زبان و ادبیات فارسی پیش از تأسیس این دپارتمان یعنی از سال 1967 در دانشکدۀ زبان­‌های خارجی دانشگاه ونیز مطالعه و تدریس می­شد و ریاست آن را پروفسور جان روبرتو اسکارچیا به­ عهده داشت.

2.دانشگاه لاسپینزا رم (دانشکدۀ دانشکده مطالعات شرقی): کرسی استادی زبان فارسی دانشکده ادبیات و فلسفه دانشگاه رم در سال 1975 تأسیس شده است. این کرسی پس از مؤسسۀ دانشگاهی شرق­شناسی ناپل و بخش زبان فارسی دانشکدۀ زبان و ادبیات دانشگاه ونِیز شروع به­ کار کرده است. از میان کسانی که برای نخستین بار در رم به ادبیات علمی فارسی توجه کرد و به جمع آوری و انتشار نسخ خطی پرداخت باید از جوان باتیستا رایموندی استاد ریاضیات و فلسفه دانشگاه رم و مدیر «چاپخانۀ شرقی» نام برد.

نخستین کتاب دستور زبان فارسی که توسط یک مبلغ مسیحی ایتالیایی به­نام اینیاتسیو دی جسو نوشته شده بود، در سال 1654 میلادی در شهر رم به چاپ رسید. این مبلغ مسیحی علاوه بر تألیف فرهنگ لغت لاتین - فارسی، روش استنساخ از خط عربی _ فارسی با حروف لاتین را نیز شناسایی و ارائه نمود. یکی دیگر از دانشمندان حوزۀ دانشگاهی رم که از مهم‌ترین شرق­شناسان جهان به شمار می­آید، سیاح و دانشمند رمی پیترو دلاواله (1586-1652 م.) اختر شناس و متخصص مطالعات ایرانی است. از دیگر خاور شناسانی که توجه ویژه­‌ای به ایران داشتند و در حوزۀ دانشگاه رم فعالیت می­کردند، باید ازمحقق نامدار و زبان­شناس ارزشمند پروفسور آنتونیو پالیارو ( 1973 – 1898 م.) نام برد.

اتوره روسی ( 1955 – 1894 م. ) استاد دیگری است که در نیمۀ اول قرن بیستم زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه رم تدریس می­‌کرده است. وی علاوه بر کتابی دربارۀ دستور زبان فارسی فهرست قابل توجهی از نسخ خطی کتابخانۀ شهر واتیکان را گردآوری و به چاپ رساند.

3. دانشگاه توشا (ویتربو): تدریس زبان فارسی در دانشگاه ویتربو در سال 2010 به عنوان یکی از دروس انتخابی رشتۀ تاریخ و فرهنگ کشورهای اسلامی گنجانده شده و تدریس آن را خانم پروفسور الا فیلیپونه بر عهده دارد. عدم استقبال دانشجویان از انتخاب این درس، کمبود کادر آموزشی، عدم تأمین بودجۀ مورد نیاز این درس و فقدان برنامه­ریزی درسی کارآمد موجب شد که تدریس این دوره برای یک دورۀ چهار سال متوقف شد؛ اما از آغاز سال تحصیلی 2016-2015 مجددا این دوره راه اندازی شده و اقدام به جذب دانشجو نموده است و همچنان خانم پروفسور الا فیلیپونه امر آموزش را عهده‌­دار است.

4. دانشگاه بولونیا:زبان و ادبیات فارسی از سال 1975 در دانشگاه بولونیا تدریس می‌­شود. پروفسور جووانی درمه اولین استادی بود که به مدت سه سال از 1975 تا 1978 سمت استادی زبان و ادبیات فارسی را در این دانشگاه به عهده گرفت. پس از او از سال 1978 تا کنون پروفسور مائوریتزیو پیستوسو در این کرسی مشغول تدریس است.

پروفسور پیستوسو از دانشکده زبان و ادبیات خارجی دانشگاه ونیز در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی فارغ التحصیل شده و مطالعات خود را در زبان­‌های تاجیکی و روسی گسترش داده است. او تحقیقات ارزنده­ای دربارۀ تطور زبان و ادبیات فارسی بعد از اسلامدر ایران و آسیای مرکزی دارد که به ­صورت کتب و مقالات متعدد به چاپ رسیده است. 

5.دانشگاه شرق­شناسی ناپل

6.دانشگاه پالرمو

آسیب­‌شناسی زبان فارسی:

1. به روز نبودن کتابخانه‌­ها از نظر منابع فارسی
2. تبلیغات و اطلاع‌رسانی ناکافی و عدم پیگیری مستمر جهت جذب افراد به یادگیری زبان فارسی
3. گرایش مطالعات ایران­شناسی به سمت علوم سیاسی یا حوزه‌­های غیر­مرتبط با فرهنگ، زبان و ادبیات فارسی
4. تلاش آمریکا برای شکل­ گیری ناتوی فرهنگی به رهبری محافظه‌­کاران آمریکا؛ ایجاد هژمونی فرهنگی با ورود به فرایند جهانی شدن فرهنگ و تبدیل آن به جهانی­‌سازی فرهنگی
5. عدم شناخت یا شناخت نادرست اغلب افراد از ایران

1. راهکارها:
2. تقویت قرابت­‌ها و مشترکات فرهنگی دو کشور
3. برگزاری هفته‌های فرهنگی ایران شامل فیلم، موسیقی، هنرهای تجسمی، هنرهای تزئینی و غیره
4. انجام همکاری‌­های رسانه‌­ای و گردشگری
5. گسترش و تقویت ارتباط با جامعه گسترده ایرانیان ایتالیا
6. تأسیس و تقویت مراکز جدید ایران شناسی و زبان فارسی
7. تأسیس اتاق‌های آموزش زبان فارسی
8. حمایت از برگزاری دوره‌های آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌­ها و مدارس
9. حمایت مادی و معنوی از چاپ و انتشار کتب مربوط به آموزش زبان فارسی
10. برگزاری المپیادهای زبان فارسی
11. راه‌­اندازی وبگاه­‌های آموزش زبان فارسی با مشارکت رایزنی

برگرفته از «شناخت‌نامه زبان فارسی»/ بنیاد سعدی

انتهای پیام/