موسیقی نوروز از رویش می‌گوید/ لزوم بازگشت به گذشته

خبرگزاری تسنیم - نوروز که می آید همه چیز رنگ تازگی می گیرد. گویی همه چیز در حال پوست اندازی است تا روزگاری تازه رقم بخورد. در این میان موسیقی هم تازه می شود و از شادی و طرب می گوید. از نوروز و از موسیقی بسیار سخن به میان آمده اما از مفهوم نوروز و البته از مفهومِ نهفته در موسیقی نوروز، کمتر سخن به میان آمده است. اینکه نوروز برکدام مفهوم استوار است و موسیقیِ نوروز ریشه در کجا دارد. پاسخ دادن به این دو موضوع نیاز به تحقیق و پژوهش بسیار دارد. این که بتوان نوروز و البته موسیقیش را از نظر مفهومی تحلیل کرد و شرح داد؛ نیاز به آگاهی بسیار دارد. برای رسیدن به این منظور پای صحبت های حسین پرنیا نشستیم تا برایمان از نوروز و از موسیقی نوروز بگوید. او که از نوازدگان چیره دستِ سنتور است و در آهنگسازی تبحری ماندگار دارد؛ هر کدام از این مفاهیم را به تفصیل برایمان شرح داد و دریچه های تازه ای به رویمان گشود. حاصل ساعتی گفت و گو با حسین پرنیا در آستانه نوروز 1397 را در ادامه می خوانید:

تسنیم: از دیدگاه شما نوروز چه تعریفی دارد و چه مفاهیمی در آن نهفته است. پیشینیان ما با چه اندیشه و چه رویکردی نوروز را برای آغاز سال نو انتخاب کرده اند.

تعریف بسیاری از نوروز شده و از قدمتش سخن های بسیاری گفته شده است. من در اینجا می خواهم به مفهوم این رویداد بپردازم. ما در نوروز با پروسه ای کاملا علمی و دقیق از نظر زمانبندی مواجهیم. این نشان دهنده بالندگی نژاد ایرانی است. با حفظ احترام و رعایت ادب نسبت به تمام مملکت های جهان؛ مردمان دیگر سرزمین ها به نظر میرسد که در این موضوع خیلی دقیق نبوده اند. یعنی تغییر سالشان در فصل زمستان است یا اینکه زمان تغییر سال را به گونه ای انتخاب کرده اند که این زمان از نظر فصلی در چرخش است و تغییر می کند.
اما ما ایرانیان هم زمان با نو شدنِ طبیعت، روزهای نو و سال نو را آغاز می کنیم. این اندیشه ریشه ای معنوی دارد و نشان می دهد که ما طبیعت را خیلی خوب می شناختیم. پیشینیان ما علوم طبیعت را به خوبی می شناخته اند که آغاز بهار را برای رسیدن به سال نو انتخاب کرده اند.
این نشان می دهد که همزمان با طبیعت که فصل جدیدی را آغاز می کند، ما هم سال نو را آغاز می کنیم.

تسنیم: موسیقی نوروز بر کدام گام استوار است. در میان دستگاه های موسیقی ایرانی، موسیقی نوروز در قالب کدام دستگاه قرار می گیرد.

وقتی که ما در نوروز با پدیده ای علمی و طبیعت شناسی روبه رو می شویم؛ یعنی با فرهیختگان و فرزانگانی مواجهیم که با نوشتن تاریخ دقیق روزها، نوروز را برای ما مشخص کرده اند.
پس از این ماجرا به نغمه های نوروز می رسیم. بی شک گام طبیعی و گام هایی که برگرفته از آن هستند، گزینه هایی بسیار مناسب برای نوروز هستند. گام ماهور و راست پنجگاه در موسیقی ایرانی بر گام «ماژور»(گام جهانی) منطبق است. از درون این گام ها دستان های دیگری به وجود می آید که هر کدام از این دستان ها نغمه هایی دارد که بر فواصل ربع پرده بسته می شود. زیباترین نغمه ای که بر ربع پرده بسته می شود «سه گاه» است. تمام دستگاه های دیگر روی پرده یا نیم پرده بسته می شوند؛ مگر اینکه بخواهیم تغییرتی فرضی در گام به وجود بیاوریم. اما بدون شک جایگاه دستگاه «سه گاه» روی ربع پرده بسته می شود و این اتفاقی نادر در موسیقی جهان است. نغمه های خوش ما که بر موسیقی نوروز استوار است، در گام طبیعی اجرا می شوند؛ یعنی در دستگاه ماهور، سه گاه و چهارگاه نواخته می شوند.
کسانی که این دستگاه ها و گام ها را برای موسیقی نوروز انتخاب کرده اند، کمتر از خِردورزانی که خودِ نوروز را انتخاب کرده اند، نبوده اند. یعنی کاملا با شناخت این کار را کرده اند. وقتی که گام طبیعت برای موسیقی نوروز انتخاب می شود، فواصلی نواخته خواهد شد که پر از طرب و انرژی است.

تسنیم: در تاریخ ایران نام موسیقیدانانی که در زمینه موسیقی نوروز کار کرده اند مشخص است یا اینکه نام این بزرگان هم در دل تاریخمان گم شده است؟

نام برخی از موسیقیدانانی که در آن دوران بوده اند موجود است و نام برخی از آنها هم موجود نیست. چرا که تاریخ ما اسفبار است و گویی جهان با اینگونه علوم ما در ستیز بوده است. می تواند پشت این ستیز نقشه های شومی باشد که بخش عمده آن مربوط به اروپاییان است. یعنی بخش عمده به غارت رفتن علوم ما چه در علوم طب، چه در علوم نجوم و چه در علوم زمین شناسی و اقلیمی و چه در علوم موسیقی ما؛ به تاراج رفته توسط اروپاییان است. شاید آنقدر که اروپاییان به ما ظلم کرده اند، شاید ممالک دیگر به ما کار نداشته اند.
پس ما امروز سندی در دست نداریم و من با پژوهش و اندیشیدن به این نتایج رسیده ام؛ گام هایی در اروپا هست که به نام خودشان ثبت کرده اند، اما اگر دقت کنیم، ما پیش از آنها این گام ها را در موسیقیمان داشته ایم. یکی از این گام های گام طبیعی «ماهور» است.
در کل ما با یک هوشمندی از سوی دانشمندان و موسیقیدانان ایرانی مواجهیم که نگاهی علمی به موسیقی داشته اند و باری به هر جهت نبوده اند. دستان موسیقی ما و جایگاه مقام های ما و به اصطلاح ایرانی «دستگاه ها»، دارای علوم کاملا حساب شده هستند. این که هر دستگاه از کجا آغاز می شود و در کجا به پایان می رسد. اینکه ما از چه گوشه ای می توانیم نقبی بزنیم و به دستگاه دیگری برویم. از چه گوشه ای می توانیم به دستگاه دیگری فرود کنیم. هر دستگاه در درون خودش مایگی هایی دارد که هر کدامشان زایش دستگاه و آوردگاه جدیدی هستند.
با روییدن غنچه ها بر درختان و با رویش دوباره زمین، همین رویش در موسیقی نورز ما هم هست.

داروین نظریه ای دارد که می گوید انسان حیوانی بوده که بعدها تکامل پیدا کرده است. این نظریه در حوزه زیست باقی نماند و قدر فلسفی تر هم شد. این نظریه به نوعی انسان را یک بار دیگر یادِ حیوانیت خودش انداخت. من معتقدم که ما هم در موسیقی نیازمند این بازگشت هستیم. باید برگردیم و به استناد همین گوشه هایی که در موسیقی ما هست، یک بار دیگر نگرش جدیدتری نسبت به این موسیقی داشته باشیم. امیدواریم که امکاناتش را در اختیار ما قرار دهند تا بتوانیم این نقب را به گذشته بزنیم.
به محض اینکه ما به علوم گذشته موسیقی ره پیدا کنیم، دستاورد بهتری خواهیم داشت. خیلی از استادان به نام در حوزه های پژوهشی موسیقی کار کرده اند و دستاوردهای خوبی هم داشته اند. اما چیزی که از نگاه این عزیزان مخفی مانده است؛ پرداختن به مفهوم موسیقی ایران است، نه پرداختن به ادوات و فنون.
ردیف های موسیقی ایرانی یا همین هوره هایی که در منطقه غرب ایران هست، بازمانده از هزاران سال گذشته هستند؛ ما هنوز نتوانسته ایم به این موسیقی ها بپردازیم. اروپاییان سعی کرده اند همین موسیقی هوره را به صورت اپرا اجرا کنند. اما ما ایرانیان هنوز نتوانسته ایم از آنچه داریم به درستی استفاده کنیم. درست مانند نف ماست که همیشه به تاراج رفته است. نفت ما را به صورت خام می خرند و فرآورده هایش را تولید می کنند و در نهایت همین فرآورده ها را به چندبرابر قیمت به خودمان می فروشند. همین بلا را سر موسیقی ما هم آورده اند.

ما نیازمند آدم هایی هستیم که به طور قاطع از این منبع عظیم اخلاقی انسانی دفاع کنند. من تعصب سنتی روی این موضوع ندارم. اما معتقدم موسیقی نوروز ما طربش را از طبیعت، غمش را از طبیعت و شور و شعفش را هم از طبیعت می گیرد.
ما در موسیقی نوروزمان مفهوم رویش و زایش را داریم. اما سال هاست که خاک روی این مفاهیم نشسته است. حال به آدم هایی نیاز داریم که این خاک ها را کنار بزنند و این گوهر و این جواهر را از زیر خاک بیرون بکشند.

تسنیم: یعنی به نوعی می شود اینگونه گفت که موسیقی نوروز بر دستگاه ماهور منطبق است.

ماهور هم یکی از نغمه های نوروز است. نغمه هایی که در سه گاه و راست پنجگاه هست خیلی به واقعیت طبیعت نزدیک تر است. همین سُرنایی که در هنگام نوروز می زنند بسیار به طبیعت نزدیک است.
در بهار که همه جا رویش هست و طبیعت دارد نفس دوباره می کشد، اگر درخت سوخته ای را نشان دهیم زشت است. پس در موسیقی نوروز هم بیشتر طرب و طراوت جاری است. دستگاه های دیگر در موسیقی نوروز جایگاهی ندارند؛ مثلا دشتی یا آواز اصفهان همان درخت سوخته هستند. دستگاه همایون هم جایگاهی در موسیقی نوروز ندارد.
یکی از آرزوهایم این است که تلویزیون ما، این دستگاه غیرملی زمینه ای را فراهم کند که ما موسیقی ایرانی را آزادانه و بدون دغدغه در برنامه های زنده اجرا کنیم و همچنین این سخن ها را برای مردم بیان کنیم تا عموم مردم با این مسائل آشنا شوند. امیدوارم که مسئولان تلویزیون به این خواسته من توجه کنند.

تسنیم: موسیقی نوروز در موسیقی نواحی ما چه جایگاهی دارد.

در واقع آنچه گفتیم برگرفته از موسیقی نواحی تمام نقاط ایران است. ایران اقلیم مجنونی دارد. اقلیم هایی داریم که همین گام طبیعی را استفاده می کنند. بهترین نمونه اش لرستان است. فواصل این موسیقی در فواصل راست است. موسیقی لرستان براساس زندگی مردم جریان دارد؛ در شیون ها، در عروسی ها، در کشتزارها، در برداشت محصول و در آیین هایی مانند نوروز. شادابترین، پرنغمه ترین و آزادترین نغمه های نوروز را در موسیقی های نواحی باید جستجو کرد. موسیقی های نواحی به طور زنجیروار با زندگی مردم ارتباط دارد. مردم با موسیقی به نوعی راز و نیاز می کنند و با این موسیقی خودباور هستند. وقتی نغمه شادی سُرنا و دهل را می شنوید، نوعی پیام زندگی است. وقتی صیادی دارد صید می کند و نی انبان می نوازد، مردم با شنیدن صدای نی انبان متوجه می شوند که این صید موفق بوده یا خیر.
موسیقی بومی ما تئاتر است. موسیقی شهری ما فیلم و صنعت است. در تئاتر بازیگر در مقابل شما بازی می کند. اما در فیلم اینگونه نیست.

------------------------------
گفت و گو: یاسر شیخی یگانه
------------------------------

انتهای پیام/