گزارش تسنیم| آیا ازبکستان هم در انتظار انقلاب مخملی است؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهوری ازبکستان طی روزهای گذشته سفری سه روزه را به ایالات متحده آمریکا ترتیب داده است. این سفر بنا به دعوت دونالد ترامپ صورت گرفته و نخستین سفر میرضیایف از دوران ریاست‌جمهوری‌اش در ازبکستان، به ایالات متحده است. پیش از این اعلام شده بود که طی این سفر علاوه بر امضای قرادادها و تفاهم‌نامه‌های گوناگون، بیانیه‌‌ای پایانی نیز تحت عنوان «ازبکستان و آمریکا؛ دوره جدیدی از مشارکت راهبردی» توسط دو رئیس‌جمهور قرائت خواهد شد. اگرچه از کم و کیف سطح مشارکت راهبردی ازبکستان و ایالات متحده همچنان خبری در دست نیست، اما با توجه به مفاد بیانیه قرائت شده توسط کاخ سفید می‌توان پیش‌بینی کرد که در ازای پذیرش ارزش‌های غربی، میرضیایف توانسته به قراردادهای اقتصادی و نظامی دست یابد. چند روز قبل از سفر میرضیایف به ازبکستان، ژنرال جوزف اوتل، فرمانده ستاد مرکزی فرماندهی آمریکا به آسیای مرکزی سفر کرده و علاوه بر دیدار با مقامات سفارت آمریکا، با مقامات عالی‌رتبه امنیتی و سیاسی این کشورها نیز، از جمله ازبکستان، دیدار کرده بود. به گفته برخی رسانه‌ها پیش‌زمینه‌های مذاکرات امنیتی ترامپ و میرضیایف از اهداف دیدار اوتل با رئیس‌جمهور ازبکستان بوده است. به نظر می‌رسد باید در آینده‌ای نزدیک شاهد تحولی در روابط سیاسی-امنیتی ازبکستان و ایالات متحده باشیم.

طی سال‌های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ازبکستان و آمریکا روابط پر فراز و نشیبی را تجربه کرده‌اند. در نخستین سال‌های پس از استقلال، با وجود گرایش‌های واگرایانه کریم‌اف نسبت به روسیه، ازبکستان و آمریکا به یکدیگر نزدیک شدند. بی‌ثباتی‌های دره فرغانه، نزدیکی به افغانستان و تجربه مشترک در جنگ داخلی تاجیکستان مهم‌ترین حوزه‌های روابط آمریکا و ازبکستان در این سال‌ها بود. علاوه بر این کمک‌های مالی آمریکا نیز در چارچوب برنامه‌های مختلفی به ازبکستان می‌رسید. اما پس از واقعه 11 سپتامبر شاهد دور جدید از روابط آمریکا و ازبکستان بودیم. حمله آمریکا به افغانستان و موقعیت ژئوپلیتیکی ازبکستان نقطه کانونی این افزایش همکاری‌ها بود. در این دوره ازبکستان با در اختیار قرار دادن پایگاه هوایی خان‌آباد و تامین انرژی نیروهای نظامی آمریکا در افغانستان، نقش مهمی برای آمریکایی‌ها ایفا کرد. البته کریم‌اف هزینه این همکاری را نیز به خوبی دریافت کرد. اما وقوع انقلاب‌های رنگی در قرقیزستان، گرجستان و اوکراین کریم‌اف را با تردید در همکاری‌ با ایالات متحده مواجه نمود. وقایع سال 2005 در اندیجان تردیدهای کریم‌اف محافظه‌کار را به یقین بدل کرد و روابط دو کشور رو به تنزل گذارد.

روی کار آمدن میرضیایف پس از مرگ کریم‌اف در سال 2016 اما با نخستین زمزمه‌های بهبود روابط با آمریکا و روسیه همزمان بود. میرضیایف اگرچه پیش از این نیز در دستگاه سیاسی کریم‌اف متولد شده و رشد یافته است، اما با شیوه مدیریت سیاسی و دیدگاه‌هایی که ارائه نموده، نشان داده متفاوت از سبک و سیاق کریم‌اف عمل کرده است. یکی از مهم‌ترینِ این وجوه تمایز، بدبینی مفرط کریم‌اف نسبت به مسائل امنیتی و برخورد چکشی و سلبی با هر تهدیدی بود. به ویژه پس از تحولات سال 2005 و 2010 قرقیزستان، تحولات سال 2014 اوکراین و نیز تحولات اخیر ارمنستان، با مشاهده رویکردهای اخیر میرضیایف مجددا سوالات پیرامون امکان‌سنجی وقوع انقلاب مخملی در ازبکستان شدت یافته است.

سفر اخیر رئیس‌جمهور ازبکستان به واشنگتن و دیدار با ترامپ نیز که توسط میرضیاف تاریخی خوانده شده می‌تواند زمینه‌های تحلیلی مناسبی برای میزان ریسک‌پذیری ازبکستان ارائه دهد. میرضیایف دیدارش با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پرحاشیه آمریکا را «تاریخی» خواند و از آغاز عصر جدیدی از مشارکت راهبردی میان دو کشور ابراز خشنودی نمود. در این سفر همچنین به تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهای دو کشور به ارزش 5 میلیارد دلار اشاره شد. اما مهم‌تر از همه این موارد، بیانیه پایانی بود که توسط کاخ سفید قرائت شد. تبلور ارزش‌های غربی همچون حقوق بشر، جامعه مدنی، آزادی مذهب و عقاید، توسعه سیاسی و اجتماعی، لیبرالیسم اقتصادی و ... همه نشانه‌های مشترکی از تجربیات کشورهای بسته‌ای است که انقلاب‌های مخملی را تجربه کرده‌اند.

در بیانیه‌ای که روز گذشته پس از این دیدار توسط کاخ سفید قرائت گردید، گفته شد که طی دوران ریاست جمهوری میرضیایف در سال 2016 پس از مرگ اسلام کریم‌اف، ترامپ پیشرفت‌های قابل توجه ازبکستان را در حوزه‌های مهم سیاسی، اقتصادی، و اصلاحات اجتماعی به رسمیت شناخته است. در این بیانیه همچنین آمده است: دونالد ترامپ برنامه‌های اصلاحی میرضیایف را به منظور ارتقاء وضعیت حقوق بشر در ازبکستان را با اشاره به آزادی زندانیان عقاید، حذف مکانیزم سیستماتیک کار کودکان، و پیشرفت قابل توجه در کاهش کار اجباری تحسین کرده است. همچنین تاکید شده که دستاوردهای این سفر شرایط را برای ارتقاء همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی ازبکستان با ایالات متحده فراهم آورده و اضافه می‌کند که میرضیایف طی نخستین سفر رسمی‌اش به واشنگتن متعهد به اجرای نقشه راه جامعی برای پیشرفت در آزادی مذهب در ازبکستان شده است. بر اساس این بیانیه کاخ سفید میرضیایف گفته است که پیشرفت‌ها در حقوق بشر و آزادی ذیل سیاست‌های وی تحت عنوان «ابتدا منافع مردم ازبک» تداوم خواهد یافت. همچنین برنامه پنج ساله وی برای ترویج حکومت خوب، اصلاحات قضایی و حاکمیت قانون، لیبرالیسم اقتصادی، توسعه اجتماعی و یک سیاست خارجی باز و سازنده، صورت خواهد گرفت.

پذیرش اصلاحات اجتماعی مد نظر آمریکا توسط میرضیایف و تعهد به اجرای آن‌ها در بازه‌های کوتاه‌مدت، می‌تواند نشانه روشنی از زمینه‌های وقوع انقلاب مخملی باشد. اما میرضیایف که در کسوت نخست‌وزیری در کنار کریم‌اف حضور داشته به خوبی از این امر آگاه بوده، و با این حال ریسک این امر را پذیرفته است. سوال اصلی در این زمینه بهای دریافتی در ازای این ریسک‌پذیری است. یکی از مواردی که پیش از این اشاره شد، قراردادها و تفاهم‌نامه‌های اقتصادی میان دو کشور است. اما رقم 5 میلیارد دلار برای ازبکستان اگرچه قابل توجه است، اما نمی‌تواند بهای چنین معامله‌ای باشد. فراهم آوردن شرایط عضویت ازبکستان در سازمان تجارت جهانی و لیبرالیزه کردن اقتصاد این کشور، دیگر امتیازی است که در این دیدار ترامپ قول آن را به میرضیایف داده است. اما این نیز با توجه به وضع تعرفه‌های جدید اعمال شده بر صادرات چین و اروپا به آمریکا توسط ترامپ و اقدامات متقابل این بازیگران بزرگ اقتصادی که زمزمه‌های فروپاشی اصول بنیادین سازمان تجارت جهانی را مطرح نموده، در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. در زمینه سیاسی نیز خروج ازبکستان از انزوا و موازنه روابط فزاینده ازبکستان با روسیه از طریق آمریکا، می‌تواند مهم‌ترین هدف میرضیایف از دیدار با ترامپ باشد. ازبکستان بیش از آمریکا، در صدد بهبود روابط خود با روسیه طی یک سال اخیر برآمده است. اما رقابت با قزاقستان، مهم‌ترین رقیب منطقه‌ای ازبکستان در آسیای مرکزی که پیشرفت‌های چشمگیری طی سال‌های اخیر داشته است، در بعد سیاسی بیشتر مد نظر میرضیاف باشد.

در بعد امنیتی و نظامی البته به نظر می‌رسد ابعاد امتیازات دریافت شده توسط رئیس‌جمهور ازبکستان بیشتر قابل توجه باشد، اما همچنان جزئیاتی از آن منتشر نشده است. پس از تعطیلی پایگاه خانی‌آباد، آمریکا همواره خواهان تاسیس مجدد یک پایگاه لجستیکی در ازبکستان بوده، که کریم‌اف با آن مخالفت کرده است. به نظر می‌رسد با توجه به تصویب پروتکل اخیر در قزاقستان که پس از سفر نظربایف به واشنگتن صورت گرفته بود و به آمریکا برای استفاده از بنادر این کشور در دریای خزر جهت انتقال تجهیزات به افغانستان مجوز می‌داد، ازبکستان نیز در صدد بهره‌مندی حداکثری از این فرصت باشد. به هر ترتیب تجهیزات آمریکایی می‌بایست از طریق خطوط ریلی و مسیرهای زمینی تجهیزات مورد نظر خود را از بنادر قزاقستان و از مسیر ازبکستان به افغانستان منتقل کند. تاسیس یک پایگاه لجستیکی هوایی در ازای تجهیز و نوسازی نیروهای نظامی ازبکستان می‌تواند یکی از گزینه‌های دیگر ترامپ برای میرضیایف باشد.