میزگرد بررسی آموزش قرآن کریم- اصفهان| تلاش برای پرورش نسل قرآنی

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، از دیرباز حضور قاریان ایرانی در جلسات سنتی قرآن کریم در مساجد و حسینیه‌ها سبب شد تا آنان با بهره‌گیری از اساتید قرآن کریم، انس خود با قرآن کریم را افزایش دهند، قاریان ایرانی صدای خود را به عنوان یکی از بهترین نعمت‌ها و مواهب الهی، در مسیر تلاوت قرآن وقف کرده و روز به روز نوای ملکوتی قرآن را با صوت و لحن زیباتر به گوش قرآن دوستان رساندند.

در این میان، بسیاری از خانواده‌ها با دیدن نابغه‌های قرآنی و نوجوانانی که در عرصه تلاوت موفق بودند، تلاش کردند تا فرزندان خوش صدای خود را به سمت و سوی فراگیری تلاوت قرآن گسیل دهند و با آموزش قرآن کریم به آنان، روح و جان فرزندان خود را با آوای آسمانی قرآن کریم عجین سازند.

اما امروز پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با گذشت چند دهه از آغاز فعالیت‌های قرآنی در کشور، مؤسسات مختلف قرآنی در سراسر کشور آموزش‌های خود را به صورت تخصصی به مخاطبان به ویژه نوجوانان ارائه می‌دهند که با استقبال گسترده مردم و خانواده‌ها روبه‌رو شده است.

در حال حاضر تأثیرگذاری و جذابیت فعالیت‌ها و برنامه‌های برخی از مؤسسات قرآنی همچون مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت بیّنه اصفهان به گونه‌ای است که امروز شاهد تربیت قاریان نوجوانی هستیم که به خوبی و با صدایی زیبا و به شکلی دقیق و فنی، قرآن را تلاوت می‌کنند به گونه‌ای که هر شنونده‌ای را جذب خود می‌کنند. 

مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت بیّنه اصفهان با تدوین دروس مختلف در قالب ترم‌های آموزشی و ارائه آموزش‌های لازم در زمینه تلاوت قرآن به نوجوانان مستعد و خوش صوت گامی مؤثر در ارائه آموزش قرائت قرآن کریم برداشته به گونه‌ای که این مؤسسه تاکنون از میان 30 هزار نوجوان مستعد، توانسته است حدود 3 هزار و 500 نفر را به صورت تخصصی در امر تلاوت قرآن تربیت کند.

نمایندگی خبرگزاری تسنیم در اصفهان برای بررسی هر چه بیشتر فعالیت‌های این مؤسسه و چگونگی ارائه آموزش‌های قرآنی به نوجوانان میزگردی را با عنوان بررسی فعالیت‌های آموزشی قرآن کریم با رویکرد چگونگی تربیت قاریان متخصص، به میزبانی مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت بیّنه اصفهان برگزار کرد.

غلامرضا شاه‌میوه استاد و داور بین‌المللی قرآن کریم کشورمان و مرتضی بشیری مدیرعامل مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت بیّنه اصفهان در این میزگرد حضور داشتند. در ادامه مشروح گفت‌و گوی خبرنگاران خبرگزاری تسنیم در اصفهان با استاد شاه‌میوه و بشیری را از نظر می‌گذرانید:

تسنیم:فعالیت مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت بیّنه اصفهان از چه زمانی آغاز شده است؟

بشیری: این مؤسسه از سال 1382 فعالیت خود را آغاز کرده و کار اصلی آن آموزش قرائت ویژه نوجوان پسر 7 تا 14 سال است، اگر کسی بخواهد در وادی قرائت قرآن کریم وارد شود باید صدای مناسبی داشته باشد، ما ناگزیر هستیم یک دوره مقدماتی استعدادیابی داشته باشیم که بچه‌ها در آن دوره شرکت می‌کنند و یک قطعه تلاوت با آن‌ها کار می‌شود و بعد از مدتی، آزمون برگزار می‌شود و افرادی که توانمندی صوتی آن‌ها خوب باشد وارد یک دوره چهار ساله می‌شوند و تمام آموزش‌های لازم را می‌بینند، از آموزش‌های عمومی روخوانی، روانخوانی، ترتیل، تجوید، مفاهیم، صرف و نحو، ترجمه یا لغات مشترک قرآن، وقف و ابتدا گرفته تا خود آموزش اصلی که قرائت قرآن است شامل قرائت تقلیدی و قرائت تطبیقی و آموزش نغمات.

تسنیم:تاکنون، چند دوره آموزشی 4 ساله برگزار شده است؟

بشیری: ما با یاری خدای متعال توانسته‌ایم 9 دروه برگزار کنیم و در این مدت بیش از 30 هزار نوجوان از سراسر استان اصفهان به ویژه شهرهای اصفهان، چادگان،‌ شهرضا، نجف آباد، فلاورجان و غیره به این مؤسسه مراجعه کرده‌اند که از این تعداد بیش از 3 هزار و 500 نفر برای شرکت در دوره 4 ساله انتخاب شده‌اند.

تاکنون 4 دوره 4 ساله به اتمام رسیده است و بچه‌ها فارغ‌التحصیل شده‌اند و کسانی که این دوره 4 ساله را پشت سر می‌گذرانند به یک توانمندی خوبی در تلاوت قرآن کریم دست می‌یابند، ما بخشی از آن‌ها را در قالب مربی استفاده می‌کنیم و با آن‌ها ارتباط داریم، این فارغ‌التحصیلان در حال حاضر در جلسات دیگر در شهرهای خود به آموزش فراگیران می‌پردازند و به عنوان یک قاری ممتاز مطرح هستند.

از سوی دیگر یکی از مواردی که نیاز بود در این مؤسسه اتفاق بیفتند، ایجاد بستری بود که قاریان خوب بتوانند در قالب یک جلسه سنتی، از آن بستر استفاده کنند، ما هم با توجه به تعطیل شدن جلسات استاد شاه‌میوه، فرصت را غنیمت شمردیم و از ایشان دعوت کردیم و حدود 7 سال است که جلسه استاد شاهیموه در این مؤسسه برپا است و از جلسات محوری و کلیدی شهر، استان و حتی کشور به شمار می‌رود و به طور میانگین هر هفته از قاریان استان‌های دیگر در این جلسه حضور پیدا می‌کنند.

تسنیم:نوجوانانی که در این مؤسسه، 4 سال آموزش تخصصی تلاوت قرآن را پشت سر گذاشته‌اند، به تلاوت قرآن کریم مسلط هستند؟ این قاریان نوجوان در چه سطحی قرار دارند؟

شاه‌میوه: این قاریان مرحله قرائت تقلیدی را تکمیل کرده و بخشی از مرحله قرائت تطبیقی را آغاز می‌کنند، برای اینکه به قاری پخته و کاملی تبدیل شوند، حداقل باید 3 یا 4 سال در جلسات و محافل قرآنی، تلاوت مستمر داشته باشند تا تجربه کسب کنند، چون تمام مواد آموزشی که یک شخص برای تبدیل شدن به یک قاری کامل، نیاز دارد فقط از طریق کلاس به دست نمی‌آید، 60 درصد نیازها توسط کسب اطلاعات اولیه و آموزش‌ها به دست می‌آید و 40 درصد دیگر، با خواندن و تلاوت کردن و به مرور زمان کسب می‌شود، مثلاً تنظیم آهنگ، این موضوع چیزی نیست که قاریان بتوانند در کلاس آموزش ببینید، باید قطعات کوتاه؛ متوسط و بلند قرآن را بخوانند و نغمه خود را با آیات تطبیق دهند و این فقط در طول زمان و با تجربه و خواندن زیاد به دست می‌آید.

بنده در کتاب «مهارت‌های تنغیمی و القاء معانی در هنر تلاوت قرآن» همین نکات مهارتی را بیان کرده‌ام، تنظیم آهنگ، اندازه گیری، غفلات، چگونگی تحریرها و سایر نکاتی مهارتی در طول زمان و در حداقل 4 تا 5 سال تلاوت کردن و خواندن به دست می‌آید.

البته بستگی به تلاش قاریان دارد، صدا گوهری است که اگر مداوم صیقل داده شود، شفاف می‌ماند و اگر کنار گذاشته شود، کدر می‌شود و بعداً خیلی سخت می‌شود به شرایط اولیه بازگشت، بدون شک فارغ‌التحصیلان این مؤسسه در صورتی که تلاوت قرآن را کنار بگذارند اُفت می‌کنند و مؤسسه نمی‌تواند کاری برای آنان انجام دهد یا تضمینی ارائه دهد.

تسنیم:با قاریانی که از این مؤسسه فارغ التحصیل شده‌اند، ارتباط دارید؟

بشیری: بله فضاها و برنامه‌هایی وجود دارد که این ارتباط حفظ شود، نمونه آن برگزاری جلسه استاد شاه‌میوه در این مؤسسه است. 

تسنیم:تلاوت را به دو بخش تقلیدی و تطبیقی تقسیم کردید مرحله دیگر یادگیری تلاوت قرآن چیست؟

شاه‌میوه: هر کسی بخواهد به شیوه مصری بخواند در ابتدا باید از یک الگو، آهنگ‌ها را یاد بگیرد که به این بخش از فعالیت قاری، تلاوت تقلیدی گفته می‌شود، مثلاً در مؤسسه بینه 3 یا 4 تلاوت به عنوان الگوهای اولیه برای فراگیران در نظر گرفته شده است به طور مثال: تلاوت سوره نمل و نساء استاد شحات انور، سوره حجرات و قاف استاد مصطفی اسماعیل، به این‌ها تلاوت الگویی گفته می‌شود که آنها را یاد می‌گیرند و سپس 2 یا 3 الگوی تکمیلی دیگر؛‌ یک نفر با فراگرفتن یک تلاوت از یک قاری مصری نمی‌تواند همه الحان آن قاری را یاد بگیرد، 8 مقام اصلی شامل بیات،‌ رست، سه‌گاه، حجاز، نهاوند، عجم و صبا و کُرد وجود دارد که ممکن است در یک تلاوت 4 مورد از این مقام‌های اصلی در آن وجود داشته باشد.

بنابراین تلاوت‌های تکمیلی به آنها داده می‌شود تا مجموعه الحان یک قاری را یاد بگیرند، پس از این مرحله و یادگیری نغمات اصلی، به مرحله‌ای وارد می‌شوند که به آن مرحله تطبیقی گفته می‌شود که در آن قاری باید بتوان آهنگ‌هایی که فراگرفته است را بر روی آیات مختلف قرآن کریم اجرا کند.

مرحله تکمیلی مرحله‌ای است که قاری پس از تسلط مراحل تطبیقی و تقلیدی، باید بتواند معنامحور بخواند و بداند که در کدام آیه، از چه لحنی و آهنگی استفاده کند و آهنگ‌ها متناسب با مفاهیم آیات باشد، پس از این مرحله، نوبت به مرحله «معناگرایی در تلاوت» می‌رسد که قله تلاوت به شمار می‌رود و قاریان باید به آنجا برسند و اما در حال حاضر، 95 درصد قراء ایرانی به این مرحله نرسیده‌اند و 30 تا 40 درصد قاریان مصری در فاز معناگرایی و مفهومی تلاوت می‌کنند.

تسنیم:برنامه‌ریزی آموزشی در مؤسسه بیّنه بر اساس نظرات شاه‌میوه انجام شده یا شورای آموزشی و یا گروه خاصی این برنامه و روند آموزشی را تدوین کرده‌اند؟

بشیری: نتیجه کاری که در این مؤسسه انجام می‌شود شاید ماحصل زحمات مجموعه اساتید مختلف در شهر اصفهان است که استاد شاهمیوه هم نقش مؤثری داشتند، می‌توان گفت تجربیات و نظرات اساتید جمع آوری شده و به این روند رسیدیم.

به یاد دارم حدود سال 1372 طرحی با عنوان «جامعه قاریان» یا «آموزش فنون تلاوت قرآن» توسط استاد شاهمیوه، طراحی شد که در آن زمان در مدرسه فرهنگ اجرا شد و همه مردم می‌توانستند در آن طرح شرکت کنند و در حال حاضر این طرح، در قالب «دارالهدی» با مدیریت استاد حاج ناصر رضوی ادامه پیدا کرده است. یا طرح‌های دیگری در مؤسسه «ثامن الائمه»، طرح « ارتقاء»، طرح «اشارات» و غیره در اصفهان اجرا و  تجربه شد و پس از جمع بندی، طرحی تنظیم شد که در آن همه ابعاد مورد نیاز یک قاری شامل بُعد فنی و تخصصی و مسائل عمومی، اخلاقی و اعتقادی، احکام و مسائل روز همچون ولایت فقیه در این طرح در نظر گرفته شد.

تسنیم:در برنامه‌ریزی‌ها و فعالیت‌های مؤسسه به چه مسائل دیگری توجه دارید؟

بشیری: در بخش آموزش، به انتخاب سرفصل‌ها و مربیان دقت می‌شود، به نظر من یکی از اشکال‌هایی که در برخی از مؤسسات وجود دارد این است که با وجود اینکه از نظر آموزشی، خوب عمل می‌کنند اما آزمون‌ها دقیق نیست، ما در آزمون‌ها با دقت عمل می‌کنیم، فرصت زیادی برای آن در نظر می‌گیریم، نمره و کارنامه نیز ارائه می‌شود و بچه‌ها باید در جایگاه بنشینند و بخوانند و قطعات تلاوت مورد نظر را تحویل دهند، هر چقدر به این مسائل توجه کرده ایم، بهره‌وری فعالیت‌های آموزشی ما بیشتر شده است.

یکی از موضوعات دیگری که در مؤسسه بدان توجه داریم، رعایت نظم و برنامه ریزی آموزشی است، آغاز و پایان ترم مشخص است و بچه‌ها و خانواده‌ها می‌توانند برنامه‌های خود را با برنامه مؤسسه تنظیم کنند و این عملکرد، استقبال خانواده‌ها را به دنبال داشته است.  

شاه‌میوه: مسئله زمان مسئله مهمی است، هر چقدر زندگی‌ها به جلو حرکت می‌کند، مسئله زمان به عنوان یک چالش مطرح می‌شود بنابراین باید به گونه‌ای عمل کرد که کمترین هدر رفت زمان را داشته باشیم، در قدیم، مردم فرصت زیادی داشتند و 4 ساعت در یک جلسه قرآن می‌نشستند اما امروزه والدین برای فرزندان خود کلاس زبان و سایر کلاس‌های فوق برنامه را در نظر دارند. 

آراستگی و سلیقه در انتخاب رنگ‌ها، دکور مناسب یکی از ویژگی‌های این مؤسسه است، هر کس در این محیط می‌آید احساس آرامش می‌کند، من چند روز قبل، در یکی از مؤسسات قرآنی یکی از استان‌ها کلاس داشتم، مدیران آنجا گلایه داشتند که چرا جوانان در فعالیت‌ها و برنامه‌های ما حضور پیدا نمی‌کنند، من گفتم شما باید در ابتدا به وضعیت این محیط برسید و امکانات لازم را فراهم کنید.

 تسنیم:به آموزش معارف قرآنی در کنار آموزش تخصصی تلاوت اشاره کردید، این آسیب وجود دارد که برخی از قاریان آن گونه که باید و شاید، متخلّق به اخلاق قرآنی نیستند؟ 

بشیری: در گذشته، یکی از مسئولان آموزش و پرورش در جلسه‌ای، میان حافظان، قاریان و سایر کسانی که در رشته‌های مختلف قرآنی فعالیت داشتند مقایسه‌ای را انجام داد و می‌گفت بداخلاق‌ترین این گروه‌ها، قاریان هستند، به نظر من این اظهار نظر، اجحافی نسبت به قاریان است چراکه جایگاهی که قاریان قرآن دارند به نوعی جایگاه خودنمایی است، قاری در جایگاه می‌نشنید و تلاوت می‌کند و توانایی‌های خود را به نمایش می‌گذارد، هیچ یک از رشته‌های دیگر این چنین جایگاه و فضاهایی را در اختیار ندارند به نظر من اگر آن‌ها در این جایگاه قرار می‌گرفتند شاید بدتر از قاریان می‌شدند.

از سوی دیگر با وجود آسیب‌هایی که در اقشار مختلف مردم می‌بینیم، انصافاً قشر قاریان، حافظان و سایر افرادی که با قرآن انس دارند سالم‌تر و دارای اخلاق قرآنی هستند اما به صورت کلی در هر قشری، یک سری اشکالاتی وجود دارد.

تسنیم:همانند مؤسسه بیّنه اصفهان در شهرها و شهرستان‌های دیگر وجود دارد؟

بشیری: در کشور چند نمونه طرح اجرا می‌شود همچون طرح استعدادیابی که در دارالقرآن سازمان تبلیغات اسلامی در سراسر کشور اجرا می‌شود، برخی از مؤسسات طرح ملی تلاوت و یا طرح اسوه را انجام می‌دهند، بنده زیاد رصد نکرده‌ام، استاد شاه‌میوه بهتر از من می‌دانند.

شاه‌میوه: طرح‌هایی که اجرا می‌شود، مقطعی است، مثلاً در طول سال، 3 مرتبه قاریان نوجوان از سراسر کشور، گرد هم می‌آیند و با آنان تمرین تلاوت می‌شود، کار مؤسسه بیّنه به صورت پیوسته است و مؤسسه‌ای همچون این مؤسسه در کشور فعالیت ندارد.

تسنیم:فعالیت‌ها و برنامه‌های جنبی و اردویی در کنار آموزش تخصصی تلاوت، برای نوجوانان در نظر گرفته شده است؟

بشیری: مباحث اردویی جزء لوازم کار است، باید مباحث تشویقی و تفریحی برای بچه‌ها وجود داشته باشد، در مؤسسه تلاش شده است با توجه به جوان بودن مخاطب، ذائقه آنان را در فضاسازی، جوائز جذاب، زیبایی، نظافت و تمیزی در نظر بگیریم.

تسنیم:آیا در آینده فعالیت دیگری همچون آموزش حفظ قرآن را به فعالیت‌های خود اضافه می‌کنید؟

بشیری: ما اگر بخواهیم کاری را در آینده انجام دهیم، باید شعبه دیگری را راه اندازی کنیم، من معتقد هستم در شهر و استان ما مراکزی وجود دارد که با وجود اینکه شعب زیادی دارند اما تأثیری مؤسسه بیّنه بیش از آن مؤسسات است چراکه آنان فعالیت‌های مختلفی دارند و نمی‌توانند تمرکز لازم را بر روی آموزش‌های مختلف داشته باشند، ما یک کار انجام می‌دهیم و آن هم آموزش تلاوت قرآن است و با وجود اینکه بیش از 20 نیرو در حال فعالیت در این مؤسسه هستند، هنوز حدود 30 مورد نقص در فعالیت‌های خود شناسایی کرده‌ایم. البته ما به مؤسسه‌ای در زاهدان و نجف آباد طرح داده‌ایم و حمایت می‌کنیم اما گفته‌ایم به نام مؤسسه بیّنه نباشد. 

تسنیم:درباره تشکیل گروه هم‌خوانی یا تواشیح قاریان نوجوان این مؤسسه بگوید.

بشیری: در مؤسسه نوجوان‌های خوش صوت زیادی وجود داشتند که لازم بود از این ظرفیت استفاده شود، معمولاً گروه‌های همخوانی و تواشیح از قشر بزرگسال‌اند، ما از نوجوانان استفاده کردیم و از نظر شکلی نیز، تعداد افراد گروه را حدود 40 نفر انتخاب کردیم که متفاوت و جذاب باشد البته تعدادشان را کمتر کرده‌ایم. این گروه در سطح کشور اجراهایی خوبی داشتند، 2 مرتبه در محضر رهبر انقلاب اسلامی اجرا داشتند، امسال نیز کاری برای دیدار قاریان با رهبر انقلاب تهیه کرده بودیم که متأسفانه انتخاب نشد.

ما همواره در تلاش هستیم فعالیت‌ها به گونه‌ای طراحی شود که از نظر شکلی و محتوایی تأثیرگذار باشد و ارتباط با مردم برقرار شود، البته کار گروه، بیشتر همخوانی و فرازخوانی قرائت است نه تواشیح. البته تک خوانی، اذان و غیره نیز اجرا می‌شود و مردم استقبال بسیار خوبی از برنامه‌ها داشته‌اند. 

درخواست‌های زیادی از سوی قرآن‌آموزان مؤسسه برای حضور در این گروه وجود دارد، در مناسبت‌های خاص همچون نیمه شعبان حدود 30 درخواست اجرا داریم که در نهایت 4 اجرا می‌توان داشت، چون شکل کار متفاوت است، مردم دوست دارند و برایشان جذاب است، از ابتدای فعالیت این گروه از سال 1391 و در مجموع و به صورت میانگین، هر دو هفته یک بار، یک اجرا را داشتیم. 

در هر صورت صدای نوجوانان بر شنونده‌ها تأثیر زیادی دارد، دانش آموزانی که در این مؤسسه تربیت شدند امروز در مساجد و مدارس خود نقش آفرین هستند، ما به دنبال پرورش نسلی هستیم که در محله‌ها، کانون‌ها و مساجد خود محور فعالیت‌های قرآنی باشند، خیلی از اوقات از شهرستان‌ها برای اعزام مربی درخواست داشتند اما امروز هر کدام از دانش‌آموزانی که از شهرستان‌های همجوار در کلاس‌های ما شرکت کرده بودند، خود محور فعالیت‌های قرآنی شهر و شهرستان خود هستند.  

این مؤسسه، مسابقات بیان را ویژه نوجوانان و با روش جدید برگزار کرد و اختتامیه آن در میدان امام خمینی(ره) با حضور حدود 8 هزار نفر از مردم اصفهان برگزار شد همچنین این مؤسسه نخستین مسابقات دانشجویان مسلمان در اصفهان را در سال 85 برگزار کرد البته در آن زمان اصفهان پایتخت فرهنگی جهان اسلام بود و مسابقات از سوی جهاد دانشگاهی طراحی و به دعوت شهرداری اصفهان به اصفهان آمد که در نهایت برگزاری آن به مؤسسه بیّنه واگذار شد.

نگارندگان: ابوالفضل محمدی، حمید سلیمانی

عکس از علیرضا رستمی

انتهای پیام/ح