بانکها برای پرداخت سود سپرده به وام‌گیرنده فشار می‌آورند/اُم‌الفسادی به‌نام سود علی‌الحساب
استاد دانشگاه الزهرا(س) با بیان اینکه سود علی‌الحساب در اصل ثابت است و همین قضیه کل بدنه بانکی را دچار فساد کرده، گفت: بانکها برای پرداخت حجم انبوه سودهای سپرده مجبورند به وام‌گیرنده فشار بیاورند یا از بانکهای دیگر قرض کنند.
به گزارش خبرنگار اقتصادی باشگاه خبرنگاران پویا، به‌کرّات تفاوت نرخ سود ما بین بانکهای ایرانی و خارجی را شنیده‌ایم. از عوامل به وجود آمدن مشکلات اقتصادی امروزه کشورمان می‌توان به ورشکستگی دومینووار شرکتها ناشی از طمع سیستم بانکی در به‌چنگ آوردن سود، جریمه دیرکرد، وثیقه و املاک از مشتری به هر نحو ممکن اشاره داشت. چالشی که بیشتر از همه میان کارشناسان به‌عنوان ضعف عمده بانکهای ایرانی به آن اشاره شده مسئله ریسک‌گریزی و فرار بانک به‌عنوان یک سرمایه گذار از مشارکت واقعی در سود و زیان با مشتری است، به‌گونه‌ای که بانکهای ایرانی با مهیا کردن یک حاشیه امن در شرایط رکودی و تورمی اقتصادی خود را از متوجه شدن ضرر مشارکت در امان می‌گذارند و در تمامی حالات سود ثابت خود را از مشتری و شرکت مطالبه می‌کنند در حالی که از یک سو این مسئله در تناقض آشکار با بانکداری اسلامی است و از سویی دیگر به‌عقیده کارشناسان بانکهای امروزی دنیا به‌خلاف بانکهای ایرانی با تمام وجود در پروژه‌ها و طرحهای اقتصادی با مشتری خود شراکت می‌کنند و کاملاً به‌عنوان یک سرمایه گذار ریسک‌پذیری اقتصادی را به خود می‌پذیرند، در همین باره گفت‌وگویی داشته‌ایم با حجت الاسلام شفیعی‌نژاد استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا(س)، عضو انجمن اقتصاد حوزه علمیه و مدیر گروه فقه الاقتصاد مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
*خلق پول مفید می‌شود به‌شرطها و شروطها
تسنیم: مسئله خلق و تولید پول بی‌قاعده بانکها این روزها به بحث چالشی تبدیل شده است؟ صورت شرعی و بعد فنی اقتصادی اینکه بانکها بدون پشتوانه و صرفاً با فشردن یک دکمه پول به‌وجود می‌آورند، چیست؟
امروز در کشور ما منافع حاصل از خلق پول بانکی فقط نصیب خود سیستم بانکی می‌شود، بنابراین چون منافع این عمل فقط مختص گروه خاصی است و سایر اقشار جامعه از آن بهره‌ای نمی‌برند در این حالت خلق بدون پشتوانه موجب تجمیع ثروت در دست عده‌ای محدود است و طبعاً دارای عواقب و پیامدهای منفی برای اقتصاد است. خلق پول به‌شرط آنکه در خدمت رشد اقتصادی و بخش واقعی اقتصاد باشد به این شکل که منابع بانکی به‌طور حقیقی و نه صوری در خدمت پیاده‌سازی معاملات و قراردادهای بانکی باشد و قراردادهای واقعی مانند مضاربه، جعاله و ... در جهت تولید و اشتغال بین بانک و مشتری منعقد بشود، خلق پول در این شرایط طبعاً مثبت و کمک‌کار اقتصاد است و چون به اقتصاد واقعی کمک می‌کند از لحاظ شرعی دچار مشکل نیست البته خلق پول نباید منجر به تورم بشود.
*ضرر خلق پول بانکهای ایران به‌مراتب بیشتر از منفعت آن است
تسنیم: خلق پول بانکهای ما مفید است یا مضر؟
اما در شرایط حال حاضر نمی‌توانیم اقتصاددانی را پیدا کنیم که بگوید که این خلق پول و تزریق نقدینگی لجام‌گسیخته برای اقتصاد مفید باشد. حکم شرعی و فقهی خلق پولی که در خدمت اقتصاد واقعی نیست و موجب فساد و فاصله طبقاتی است واضح است. مفاسد خلق پول بانکهای ایران از منافع‌شان بیشتر است. مفاسدی همچون ایجاد ظلم، شکاف طبقاتی، جدا کردن بخش پولی از جمله این موارد است. حکم شرعی خلق پول باید با ترازوی مصلحت و مفسده سنجیده شود که به‌حکم عقل و علم خلق پول بانکهای ما به‌مراتب مفاسدش افزون‌تر از منافعش است، البته باید راه‌حل جایگزین آن نیز مد نظر گرفته شود اگر بگوییم کنار گذاشتن خلق پول موجب اختلال در نظام بانکی می‌شود باید الگوی جایگزین داد که به‌عقیده من الگویی مانند تنزیل دین که توضیحاتش مفصل است می‌تواند جایگزین خوبی در این باره باشد.
*ام‌الفسادی به‌نام علی‌الحساب
تسنیم: درباره معضل مهم امروز نظام بانکی یعنی قراردادهای صوری صحبت کنیم. اکنون طبق آمار رسمی و غیررسمی میزان قراردادهای صوری را رقمی بین 60 تا 80درصد در شعبات تخمین می‌زنند. شما ریشه این مشکل را چه می‌دانید؟
اول از همه باید پرسیده شود که؛ واقعاً دلیل اینکه بانکها قراردادهای صوری و غیرواقعی را منعقد می‌کنند چیست؟ مگر اجرای واقعی یک قرارداد چه ایرادی دارد که بانک نمی‌تواند آن را اجرایی کند و آن را صوری می‌کند؟ وقتی ریشه‌یابی می‌شود دلیل صوری بودن به مسئله‌ای به‌نام سود علی‌الحساب بر‌می‌گردد. سود علی‌الحساب اصلاً ابتدا در قانون عملیاتی بانکی بدون ربا نبود و بعد با مصوبه بانک مرکزی به سیستم بانکی اضافه شد. توجیه سیستم بانکی درباره معرفی علی‌الحساب این بود که می‌گفتند برای اینکه بتوان مردم را تشویق به سپرده‌گذاری کرد و جلوی خروج پولی منابع پولی جامعه از کشور گرفته شود باید سودی ماهانه به سپرده‌گذار پرداخت شود و برای اینکه شائبه ربوی نداشته باشد پسوندی به‌نام علی‌الحساب به این سود ثابت اضافه کردند.
قرار شد این سود اصطلاحاً غیرثابت متناسب با سود و زیان بانک به‌عنوان وکیل در سرمایه‌گذاری به سپرده‌گذار پرداخت شود، در حالی که این سود در اسم و ظاهر علی‌الحساب بود و در عمل دیدیم که این سود کاملاً ثابت پرداخت می‌شود و هم بانک و هم سپرده‌گذار و هم تسهیلات گیرنده در تعاملات خود کاملاً این سود را ثابت تلقی می‌کنند. همین سود ثابت دادن به مشتری علت اصلی قراردادهای صوری و ام‌الفساد شبکه بانکی شد چون بانک باید بالاجبار و به هر طریقی شده سود سپرده‌گذاران را پرداخت کند در حالی که براساس بانکداری بدون ربا بانک اگر در سرمایه گذاری خود سود کرد باید به سپرده گذار پول پرداخت کند.
*فشار به وام‌گیرنده راه‌حل بانک برای پرداخت سود سپرده
تسنیم: یعنی اینکه سیستم بانکی ما به‌خلاف آنچه در متن قانون است تعاملات خود را براساس سود ثابت که همان ربا است تنظیم کرده؟
بله، خلاصه آنکه بانک برای این کار فشار به وام گیرندگان برای دریافت سود از آنان آورد، در صورتی که می‌دانیم در تسهیلات مشارکتی وام‌گیرنده اگر ضرری کند شرعاً و قانوناً نباید بانک سودی از او دریافت کند. ولی بانک بالاخره برای پرداخت سودهای نجومی که به سپرده‌گذار قول داده مجبور شد از وام‌گیرنده سود ثابت بگیرد و تالی فاسد این قضیه صوری کردن قراردادها شد.
*مشتری اگر بگوید ضرر کردم از وامهای بعدی محروم می‌شود
تسنیم: وام‌گیرندگان در تسهیلات مشارکتی اگر در کسب‌وکار خود زیان کنند قانوناً و شرعاً نباید به بانک سودی پرداخت کنند؟
بله؛ البته برای مشتری بسیار دشوار است که به اثبات برساند در معامله خود ضرر کرده است و توانایی پرداخت سود به بانک را ندارد، زیرا که اولاً بانکها به همین راحتی زیر بار چشم‌پوشی کردن از سود وامهای خود نمی‌روند و ثانیاً اگر به‌فرض هم اگر بتواند مشتری زیان خودش را ثابت کند و سود نپردازد این عمل برای او سوء سابقه محسوب می‌شود و موجب می‌شود که از دریافت تسهیلات بعدی محروم شود، همه اینها دست به دست هم می‌دهد که قراردادها صوری بشوند. الآن با رقم بالای وامهای معوق‌شده روبه‌رو هستیم وامهایی که به هر دلیلی بانک نتوانسته آن را وصول کند و وام‌گیرنده آن را بازپرداخت نکرده است.
*بنویسید سود "علی‌الحساب" بخوانید سود "ثابت"
تسنیم: سود علی‌الحساب که شما آن را ام‌الفساد نامیدید چگونه فساد را در کل بدنه شبکه بانکی پخش کرده؟
در حالتی که وام‌گیرنده متحمل ضرر شود سؤال اینجاست سودی که به سپرده‌ها که در اصل منبع تأمین کننده ریالی وامهای پرداختی بانک بوده نیز باید تحت‌الشعاع قرار بگیرد و سود پرداختی سپرده‌گذاران نیز کاهش داشته باشد؛ ولی هیچ کس تاکنون سراغ نداشته که بانکی از درصد سود علی‌الحسابی که پرداخت می‌کند پایین‌تر آمده باشد و یا تخلف کند و به هر نحوی شده این سود را به مشتری می‌رساند. سؤال اصلی اینجاست که؛ این هزینه عظیم پرداخت سود سپرده را بانکها از کجا می‌آورند؟ از باب تسهیلات شاهد هستیم که تعداد زیادی از آنها با معوقات روبه‌رو است. در ضمن از این نکته نیز نباید غافل شد که همه منابع بانکی صرف وام‌دهی نمی‌شوند بلکه خود بانکها بشخصه موظف به سرمایه‌گذاری مستقیم در طرحهای اقتصادی هستند و از سوی دیگر در حال حاضر ممکن نیست از فعالیتهای تولیدی این سودی که بانکها بین سپرده‌ها تقسیم می‌کنند به دست بیاید. در شرایط رکودی که این میزان سودهایی که بانکها پرداخت می‌کنند عقلا و منطقاً امکان‌پذیر نیست.
*درآمدن این حجم سود سپرده از اقتصاد ایران ناشدنی است
تسنیم: بله، دقیقاً سؤال اینجاست که؛ این حجم انبوه سود تقسیمی به سپرده گذاران از کجای اقتصاد سر در آورده؟
آنهایی که کف بازارند در بهترین حالت حدود 10 درصد برای بازدهی فعالیتهای تولیدی در نظر می‌گیرند چگونه بانک می‌تواند سود سپرده‌های 15درصدی را پرداخت کند؟ سودی که اسمش 15 درصد است و در خیلی از شعبات مشاهده می‌شود که رقمی بالاتر از این رقم را به سپرده‌گذاران می‌پردازند، زیرا اکنون مرسوم شده که سپرده‌ها هرچه رقم بیشتری در بانک سپرده‌گذاری شود به او پیشنهاد سود بیشتری می‌دهند. بانکها اگر با کمبود نقدینگی هم روبه‌رو بشوند برای جبران هزینه‌های سپرده خود به راههایی که پیش‌ِروی آنان قرار دارد روی می‌آورند همچون وام بین‌بانکی، بدین معنا که بانکها از یکدیگر با نرخهای ثابت و درشت قرض می‌گیرند تا بتوانند پاسخگوی هزینه‌های پرداختی به سپرده‌گذاران خود باشند.
گفت‌وگو از محمدعلی قشقایی
انتهای پیام/*
