میزگرد ارز و اقتصاد مقاومتی ـ اصفهان| تکرار اشتباهات تاریخی در مسئله ارز/جای اتاق عملیات دولت خالی است
دبیر کارگروه اقتصاد مقاومتی بسیج اساتید استان اصفهان گفت: برای مقابله با جنگ اقتصادی، باید مردم و مسئولان با رفتار و تصمیمات خود، آرایش نظامی به خود بگیرند و با تغییر راهبرد، مانع از تکرار اشتباهات تاریخی در مسئله ارز شویم.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، "جنگ اقتصادی"، واژهای که نشان از ناتوانی دشمن در تقابل نظامی با ما و تشکیل اتاق جنگ، برای ایجاد فشار اقتصادی بر ملت ایران دارد، انگار دشمن در ادامه دادن فشارهای نظامی خود مأیوس شده و با ظاهر شدن ضعفهای اقتصادی کشور و تکرار اشتباهات راهبردی مسئولان در اجرای سیاستهای اقتصادی، از هر ابزاری برای چوب لای چرخ اقتصاد ایران گذاشتن، استفاده میکند.
هر چند مردم و مسئولان با همدلی، ایثار و مقاومت، توانستند 8 سال جنگ نظامی را به خوبی پشت سر بگذارند، اما این بار، دشمن مأیوس، بر اقتصاد ناپایدار کشور چشم طمع دوخته و منتظر است که تا پای ملت ایران در اقتصاد، به سنگی بخورد و بر زمین بیفتد.
دکتر محمدرضا حیدری اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان در میزگرد "ارز و اقتصاد مقاومتی و راههای مقابله با جنگ اقتصادی دشمن" به تبیین موضوعاتی همچون زمینههای ایجاده شده برای تحریم اقتصادی، فرصتها و چالشهای افزایش نرخ ارز، تفکر تکنوکراتها و آثار آن بر اقتصاد ایران، بازدارنده نبودن سیاستهای اجرا شده در عرصه جنگ اقتصادی، عملکرد انفعالی مجلس شورای اسلامی در وضع قوانین و نظارت بر آن در حوزه اقتصاد و تشکیل 118 اقتصادی برای پیوند نیازها و ظرفیتهای اقتصادی در داخل کشور میپردازد.
میزگرد ارز و اقتصاد مقاومتی، سومین نشست تخصصی سازمان بسیج رسانه و بسیج اساتید استان اصفهان است که به میزبانی دفتر خبرگزاری تسنیم در استان اصفهان برگزار شد.
دکتر محمد واعظ اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان و دکتر محمدرضا حیدری اقتصاددان، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان و دبیر کارگروه اقتصاد مقاومتی بسیج اساتید استان اصفهان میهمانان این نشست تخصصی بودند.
در ادامه متن گفتوگوی خبرنگاران تسنیم با دکتر حیدری، اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان را میخوانید:
تسنیم: به نظر شما، چه شد که ما از نظر اقتصادی، مورد طمع بیشتر دشمنان قرار گرفتیم؟
حیدری: رهبر معظم انقلاب اسلامی در ابتدای سال 1386 اعلام کردند که جنگ اقتصادی بر ما تحمیل شده است و در راستای تبیین اقتصاد مقاومتی گفتند که این جنگ، یک جنگ تمام عیار است، اما برخی، اصلاً این موضوع را باور ندارند، این افراد همان تکنوکراتها هستند، در تاریخ 1 فروردین 1392 رهبر انقلاب فرمودند که من حوالی سال 1375 به آنان گفتم که اقتصاد را از نفت جدا کنند اما آنان که خود را تکنوکرات نامیدند، گفتند مگر میشود؟؛ از نظر فکری و ایدئولوژیک، این نوع تفکر، به نظام سیاسی و اقتصادی ما ضربه زده است.
تسنیم:این تفکر، از چه زمانی در اقتصاد کشور، بروز و ظهور پیدا کرد؟
حیدری: بعد از دوران دفاع مقدس، عملاً چیزی به نام برنامههای توسعه و به صورت مشخص، برنامه نخست توسعه انجام نشد، آنچه اجرا شد در واقع سیاستهای تعدیل ساختاری ابلاغی صندوق بین المللی پول بود، این سیاستها اجرا شد تا دولت وقت بتوانند استقراض خارجی بگیرد و نظر آنان را جلب کند و احیاناً بتواند دوره بازسازی را طی کند. میدانید که دولت وقت، بیش از 30 میلیارد دلار استقراض خارجی گرفته بود و حداقل از نظر فکری تعهد داده بود که این سیاستها را اجرا کند.
خصوصی سازی و کوچک کردن دولت، آزادسازی قیمتها، حذف موانع غیر تعرفهای، کاهش تعرفههای واردات، یکسان سازی نرخ ارز و غیره از جمله مواد بسته سیاستی دولت بود، در سالهای 73 و 72 دولت میخواست، استقراضها را پس بدهد و نتوانست، حتی نتوانست، ال. سی. برای واردات کالای اساسی باز کند و گفته بود که ارز را تک نرخی میکند، از طرفی با کمبود کالا برای تأمین نیاز داخل مواجه بودیم و از طرفی باید ارز حدود 140 تومانی اختصاص پیدا میکرد که کافی نبود؛ در آن زمان هر نفر با نشان دادن کارت شناسایی در بانک، میتوانست 5 هزار دلار ارز بگیرد، اندک اندک، میان عرضه و تقاضا شکاف ایجاد شد و در نهایت 31 اردیبهشت 74، نرخ ارز 5 برابر شد یعنی 700 تومان، دلالها در این فضا حضور داشتند، صادرکنندگان انگیزهای برای بازگرداندن ارز حاصل از صادرات به شبکه بانکی نداشتند و واردکنندگان برای تأمین ارز به چهارراه استانبول مراجعه میکردند که در تاریخ 31 اردیبهشت 74، دولت وقت اعلام کرد که نباید ارز 700 تومان باشد، بلکه این نرخ باید 300 تومان باشد و فقط در شبکه بانکی مبادله شود و خارج از آن، قاچاق محسوب میشود.
تسنیم:پس بخشی از اتفاقاتی که امروز شاهد آن هستیم بیش از 20 سال پیش نیز در اقتصاد کشور رخ داده بود.
حیدری: بله. این روند، شما را به فکر چه میاندازد؟ دقیقاً شبیه امروز مثل اینکه تاریخ در حال تکرار شدن است و قرار است از یک سوراخ چندبار گزیده شویم؛ در حالیکه پیامبراکرم(ص) فرمودند که مؤمن از یک سوراخ، دوبار گزیده نمیشود.
در سیاستهای آن دوره 8 ساله، این اتفاقات افتاد؛ تورم 50 درصدی سال 1374 بدون جنگ و تحریم جدّی، سی. پی. آی (شاخص بهای کالا و خدمات مصرف شهری) در این سال به 49.4 درصد رسید، دولت پس از خصوصی سازی بزرگتر و نابرابری تشدید شد، یک طبقه نوکیسه ایجاد شد، در کنار ذوب آهن، تکادو، در کنار فولاد مبارکه، توکا و در کنار پلی اکریل، پلکان به وجود آمد، ارزشها به ضد ارزش تبدیل شد، چیزی به نام اشرافیگری، تجمل پرستی و فردگرایی نهادیه شد.
ایران، خالی از سفرای خارجی
در سال 1376، که مرحوم هاشمی دولت را به رئیس جمهور بعدی واگذار کرد، هیچ سفیر اروپایی در تهران نبود چراکه اروپاییها گفته بودند که شما فردی را در رستورانی در آلمان کشتهاید و باید آقای ولایتی و هاشمی به دادگاه بیایند و پاسخ دهند، اینگونه نبود که ما به دلیل اجرای سیاستهای اروپاییها، از این موضوع صرف نظر کنند.
رئیس دولت هفتم که بر روی کار آمد و موضوع تنش زدایی، توسعه سیاسی و گفتوگوی تمدنها را مطرح کرد و نهایتاً پس از 6 سال، ایران به محور شرارت تبدیل شد و نخستین قطعنامه آژانس بین المللی هستهای، علیه برنامه هستهای کشورمان صادر شد؛ تیم اقتصادی خاتمی، همان تیم اقتصادی کارگزاران و تکنوکراتها بودند، در آن 16 سال و پس از وقفه دولت نهم و دهم، عملاً این تفکر رخنه کرد و بعداً با ورود در دولت یازهم و دوازهم ماجرای دهه 70 و 80 تکرار شد.
تکنوکراتها میخواهند با ادغام شدن در اقتصاد جهانی، کشور را نجات دهند
تکنوکراتها همواره ما را به عنوان کشور تحت سلطه نظام سلطه میپسندد، پارادایم غالب این تفکر این است که وقتی نجات پیدا میکنیم که در معادلات اقتصاد جهانی ادغام شویم، مثلاً WTO، همه الزامات سیاستی بانک جهانی و صندوق بین المللی پول و موضوعاتی همچون پالرمو و FATF را بپذیریم تا موفق شویم.
جالب است بدانید که اصل 45 قانون اساسی به موضوع نفت پرداخته و ما در آن کوتاهی کردهایم، چه بسا بتوانیم نعمت بزرگی مثل نفت را با کمک تعالیم دینی و یا مفهوم انفال بهتر اداره کنیم، ما نیازمند سیاستهای کلی اصل 45 قانون اساسی هستیم تا تکلیف نفت، گاز، معادن، جنگلها و مراتع و غیره را مشخص کند، آنچه رهبر انقلاب و امام راحل، سالها به دنبال آن بودند این است که نفت در خدمت ما باشد نه ما در خدمت نفت.
تسنیم:در مقابل این تفکر، چه نوع تفکری میتواند راهگشای اقتصاد کشور باشد؟
حیدری: با اجرای مبانی اقتصاد اسلامی که در مقدمه سیاستهای کلی اقتصادی آمده است، میتوان تبلوری از نظام اقتصادی اسلام نشان داد، در این نظام، قاعده نفی سبیل اجرا میشود؛ یعنی همان که خداوند در قرآن کریم فرمودند «لَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكَافِرِینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا»؛ خداوند هرگز راه سلطه کافران بر مؤمنان را باز نگذاشته است، اگر ما تحت سلطه هستیم، مشخص میشود که در دین داری مشکل داریم. یا اصل بازدارندگی در نظام اسلامی وجود دارد، همانجا که قرآن کریم میفرماید «وَأَعِدّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّةٍ وَمِن رِباطِ الخَیلِ تُرهِبونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُم؛ هر نیرویی در قدرت دارید، برای مقابله با آنها [= دشمنان]، آماده سازید! و (همچنین) اسبهای ورزیده (برای میدان نبرد)، تا به وسیله آن، دشمن خدا و دشمن خویش را بترسانید!» بنابر این آیه، سیاستهای ما باید بازدارنده باشد که نیست.
در بعضی از سالها تا 12 میلیارد دلار فقط 7 مورد کالای اساسی غذایی شامل گندم، برنج، سویا، روغن، شکر، ذرت و جو وارد کردهایم. این اقلام با ارز نفتی وارد شده است، نفتی که قرار است دشمن آن را به صفر برساند، نفتی که نمیخرند، اگر بخرند، به جای 100 دلار، 30 دلار میخرند، یا اینکه پول را نمیدهند و یا اجازه نمیدهند پول آن را جا به جا کنیم یا اینکه میگویند فلان جنس را باید بخرید، در خبرها خواندم که بابت پول نفت باید از سریلانکا چای بخریم، وضعیت این چنینی، شرایط ما را متزلزل کرده و ما را به بیگانگان وابسته کرده است، مجموعه عظیمی از نفت و ارزش افزوده آن را از دست دادهایم، در سیاستهای تکنوکراتها آمده که پالایش نفت، صرفه اقتصادی ندارد، اما سئوال اینجاست که چطور برای دیگر کشورها صرفه اقتصادی دارد؟
افتخار میکنیم که 12 میلیارد دلار صادرات محصولات پتروشیمی داریم، در حالیکه این محصولات پایه هستند، مثلاً پلی اتیلن را میدهیم و با 5 برابر قیمت پلی استالین را میگیریم، ما میتوانستیم انبوهی از ارزش افزوده را ایجاد کنیم، یکی از افتخارات وزیر نفت این است که افزایش ظرفیت استخراج نفت را داشته است، سئوال این است که ما خام فروش تر نشدهایم؟ تک محصولیتر نشدهایم؟
در دهه 80 نفت خام میدادیم و بنزین وارد میکردیم، بعد واردات بنزین متوقف شد، دولت وقت مجبور به سهمیه بندی شد و ظرفیت پالایشگاهها را افزایش داد، سی. ان. جی را راه انداخت، در دهه 90 از همان جایی ضربه خوردهایم که دهه 80 و 70 ضربه خوردیم.
میدان عمل، از کسانی که به اقتصاد درونزا معتقدند، گرفته شده است
بنابراین نمیتوان با این وابستگی و وادادگی ادامه راه داد، در حال حاضر، تکنولوژی ما تکنولوژی آبگوشت بزباش تلقی میشود و ما هنوز باید مدیر وارد کنیم، در حالیکه انبوهی از مدیران را در جنگ تربیت کردهایم و آنان را پس زدیم، میانگین سن مدیران اقتصادی کشور، بالا است و نیروی جوان به حاشیه رانده شده است درحالیکه رهبر انقلاب به دولت کنونی گفتند به نام تندروی، نیروهای حزب اللهی را کنار نزنید.
در حقیقت میدان از کسانی که به اقتصاد دانش بنیان و به درونزایی اقتصاد اعتقاد دارند، گرفته شده است، رهبر انقلاب در ایام تبلیغات دوره دوازدهم ریاست جمهوری فرمودند که بروید قول بدهید که برای برطرف کردن مشکلات کشور نگاهتان به دست بیگانه نیست، در جای دیگر میفرمایند که پای خود را با عصای بیگانه عوض نکنید ولی با کمال تأسف، به این سخنان، گوش داده نشد و ضربه آن را دیدهایم.
مجلس، قوانین را بر اساس جنگ اقتصادی اصلاح کند
تسنیم:آیا مجلس شورای اسلامی اقدامات مناسبی در حوزه وضع قوانین و نظارت بر اجرای آن، برای تقابل با جنگ اقتصادی دشمن داشته است؟
حیدری: مجلس شورای اسلامی مبتنی بر اقتصادی، قوانین لازم را اصلاح نکرده است، مثلاً ما هنوز مجموعه نظام یافتهای از قوانینی که باید برای دولت ریل گذاری کند را نداریم، همچنین نظارت بر قوانین جاری اتفاق نیفتاده است، مجلس بیشتر، حالت انفعالی داشته است و منتظر لوایح دولت است.
ما در حال حاضر قوانین خوبی داریم اما باید این قوانین بر اساس جنگ اقتصادی و تقابل با دشمن طراحی شود، قانون بهبود مستمر محیط کسب و کار، قانون سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی، قانون حقوق مصرف کنندگان خودرو، قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر، ما قوانینی داریم که با نظارت اثر بخش میتوان دولت را در راستای عمل به وظایفش برای مقابله با جنگ اقتصادی آمریکا کمک کند، به نظر بنده، مجلس شورای اسلامی به دنبال دولت بوده و حالت انفعالی داشته است.
خوب است بدانید که حدود صد و یک سال پیش، آمریکا قانونی وضع کرده است به نام قانون تجارت با دشمن، ما 40 سال است خصومت و دشمنی آمریکا را دیدهایم، اما هنوز چنین قانونی نداریم، مثلاً قانونی نداریم که اگر ژاپن و کره از سیاستهای آمریکا تبعیتکردند، حداقل بازار خود را به این کشورها ندهیم.
اتاق عملیات دولت، مجلس و قوه قضائیه در جنگ اقتصادی کجاست؟
ما ماده 19 سیاستهای اقتصاد مقاومتی مبتنی بر مسئله شفافیت و جلوگیری از فساد را داریم، حدود 4 سال و نیم است که سیاستهای اقتصاد مقاومتی ابلاغ شده است، مجلس در این راستا چه کرده است؟ قوه قضائیه نیز وضعیت خوبی نسبت به مجلس ندارد، یعنی آرایش جنگی نگرفتهاند، سالهای سال رهبر انقلاب این جنگ اقتصادی را معرفی و گوشزد کردهاند، دفتر کنترل دارایی خارجی وزارت خزانه داری آمریکا اتاق عملیات است، شما به مجلس و دولت و قوه قضائیه بگویید اتاق عملیات شما کجاست؟
تودههای مردم به ویژه نخبگان باید بدانند که ما باید آرایش نظامی در جنگ اقتصادی داشته باشیم، مثلاً دستگاههای اجرایی میتوانند در همایشها برای پذیرایی از موز خارجی استفاده نکنند چراکه خرید آن نیاز به ارز دارد، از کوچک تا بزرگ اگر بخواهیم آرایش نظامی بگیریم، باید رفتارمان را تغییر دهیم، مثال دیگر اینکه سرانه مصرف مرغ در کشور از زمان پیروزی انقلاب تا کنون 5 برابر شده است در حالیکه در بعضی از اقلام دام و طیور مثل سویا تا 90 درصد وابسته به خارج هستیم، در صورتی که ما 2 هزار و 600 کیلومتر مرز دریایی داریم؛ ما میتوانستیم در 40 سال گذشته، الگوی مصرف غذا را عوض کنیم. بنابراین ما نیاز به جهت گیری راهبردی داریم که تحریم ناپذیر شویم، در حال حاضر، آئورت اقتصاد ما نفت است و اگر آسیب ببنید، مشکل ساز میشود.
نباید اجازه داد، اقتصاد کشور قابلیت تحریم پیدا کند
تسنیم:شما منشأ مشکلات و آسیبهای موجود را داخلی میدانید یا خارجی؟
حیدری: یکی از دلایل این آسیبها موضوع نوع تفکر است؛ تفکر جهادی در بند 21 سیاستهای اقتصاد مقاومتی آمده است، ما اساساً نباید اجازه دهیم، اقتصاد ما قابلیت تحریم پیدا کند برای مثال اگر شما همه پولهای خود را دلار یا طلا خرید کردید، اگر حادثهای رخ داد، در معرض ورشکستگی قرار میگیرید، شما باید سبد متنوعی از داراییها، در اقتصاد داشته باشید؛ در سطح اقتصاد ملی همینگونه است هر چقدر سبد داراییهایی اقتصادی کشور متنوع باشد، میتواند فشارها را خنثی کند.
کلیت تفکر جهادی این است که روی داشتههای خودتان حساب باز کنید و امید به امداد الهی داشته باشید، ما مسلمان هستیم و به این موضوع اعتقاد داریم، رهبر انقلاب در شهریور 1392 این را به دولت متذکر شدند که اشتباه محاسباتی نکنید، به این معنا که تصور نکنید اقتصاد آمریکا در فلان جایگاه است و ما در جایگاه پایین تر قرار داریم و نمیتوانیم با او مقابله و رقابت کنیم، این اشتباه محساباتی است، ما در اقتصاد نیز نیازمند جنگ نامتقارن هستیم. در دیماه سال گذشته که اعتراض و اغتشاش ایجاد شد، رهبر انقلاب از وجود برخی زخمها و نشستن مگس بر روی آن سخن گفتند.
تسنیم: با وجود همه ظرفیتهایی که در کشور ما وجود دارد در نهایت راه چاره چیست؟ از کدام مسیر باید اقدام کرد؟
حیدری:ما باید از ظرفیتهای بالقوه کشور استفاده کنیم؛ ما 12 میلیون دانش آموخته داریم، برابر اقتصاد آمریکا مهندس تربیت میکنیم، نزدیک به 5 میلیون دانشجو داریم، یک درصد جمعیت جهان و 7 درصد منابع جهان را در اختیار داریم، بیشترین میزان جمعیت جوان و میانسال را داریم، ما از 80 نوع ماده معدنی، 50 نوع ماده معدنی را و از 14 اقلیم، 12 اقلیم داریم، ما 2 هزار کلیومتر مرز آبی متصل به آبهای آزاد، ظرفیت عظیمی برای ترانزیت و موقعیت جغرافیایی بسیار مهمی داریم. مهم این است که خودباوری ملی پیدا کنیم و مبتنی بر آموزه های دینی اقدام کنیم، ما باید خود را متصل به خزانه غیب الهی بدانیم البته به این معنا نیست که امور را رها کنیم، تلاش و امداد الهی در کنار یکدیگر.
ببینید کترینگ قطارهای رجا به یک شرکت اتریشی داده میشود، این، در حقیقت نوعی تحقیر ملی است، در عرصههای های تک و فناوری باید از دانش جهانی استفاده کنیم اما تقلید و وادادگی و پشت کردن به ظرفیتهای درونی اقتصاد از جمله اشتباهاتی است که رخ داده است، آقای رئیس جمهور میگوید ما به دنبال انتقال تکنولوژی هستیم اما معاون علمی ایشان عبارت دقیق تری به کار میبرد و میگوید به دنبال یادگیری تکنولوژی هستیم، بدون شک نیازمند سرمایه گذاری خارجی هستیم، حتی این موضوع در سیاستهای اقتصاد مقاومتی برای صادرات در بند 10 آمده است، اما از سرمایه داخلی در بخشهای مولد استفاده نکردهایم، یک هزار 550 میلیارد تومان نقدینگی به همراه افزایش نابرابری اقتصادی به عنوان یک زخم است.
در بحث تجارت خارجی، 70 درصد تجارت ما به 5 کشور است در حالیکه 200 کشور در جهان وجود دارد، یا اینکه دلار ما از طریق دینار امارات تبدیل میشود و آنان سیاستی وضع کرده و ما را گیر انداختهاند.
غفلت از فرصتهای افزایش نرخ ارز
تسنیم: ظاهراً بازاریان، در حال حاضر باید منتظر بمانند تا تفکر حاکم بر اقتصاد کشور تغییر کند، پیشنهاد شما برای بهبود شرایط اقتصادی و ایجاد رونق در بازار چیست؟
حیدری: افزایش نرخ ارز برای واردات کالاهای اساسی تهدید است اما از سوی دیگر فرصت است، مثلاً اصفهان شهر صنایع دستی است و میتوان اتحادیههای ذیربط را دعوت کنیم و راهکارها را جمع بندی کرده و بستهای عملیاتی برای بازار تهیه شود، در حوزه گردشگری نیز ظرفیت وجود دارد، مثلاً آژانسهای مسافرتی را هماهنگ کنیم و راهکار دهیم، بستههای عملیاتی راهکارهایی با ذی نفعان است، این حوزهها نیاز به ارز ندارند و ارز را به داخل کشور وارد میکنند. هر کالای و خدماتی که مواد اولیه آن وابسته به خارج نباشد و ظرفیت صادراتی داشته باشد، میتواند ظرفیت جدیدی برای اقتصاد خرد بوده و رهگشا باشد مثل صنایع دستی، گردشگری، طلا و قطعه سازی.
شرکت های دانش بنیان اصفهان ظرفیت بالایی دارد، می توان 118 اقتصادی را تشکیل داد، عرضه و تقاضای کالا، ماده اولیه، خدمت، فناوری و علم را در کنار یکدیگر داشت، یکی از پروژههای مهم در اصفهان برای 6 تا پیچ، متوقف شده است اگر این 118 وجود داشت میدانستیم که کدام شرکت در شهرک علمی تحقیقاتی و یا کدام تولیدکننده در منطقه صنعتی اصفهان، ظرفیت تولید این پیچها را دارد.
یکی از اشتباهات راهبردی که دولت کرد این بود که به مسکن مهر فقط ناسزا گفت و هیچ طرح جایگزینی ارائه نداد، اشتغال در مسکن ایجاد میشود چون پیوندهای پیشین و پسین دارد، دولت گفته است از بازسازی بافت فرسوده حمایت میکند باید از این فرصت استفاده کرد و ذی نفعان را جمع کرد و حوزه مسکن در اصفهان را متحول کرد.
گفتوگو از ابوالفضل محمدی فلاورجانی و مریم قمریان
انتهای پیام/ش