از ظهور عثمانی تا جمهوری ترکیه-۲|اعلان تغییر نظام و اصلاحات اجتماعی- سیاسی

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم٬ 29 اکتبر در ترکیه به عنوان جشن ملی اعلان جمهوری شناخته می‌شود و یکی از ایام سیاسی مهم در تاریخ معاصر ترکیه است. در بخش نخست این گزارش٬ به اجمال٬ دلایل و زمینه‌های داخلی زوال امپراتوری عثمانی و تاثیر جنگ جهانی اول٬ مورد اشاره قرار گرفت. در این بخش به آخرین پادشاهان عثمانی و ظهور مصطفی کمال پرداخته می‌شود.

5 پادشاه آخر عثمانی٬ دوران خودکشی و دیوانگی

در تاریخ 625 ساله امپراتوری عثمانی٬ جمعاً 36 پادشاه به قدرت رسیدند که 5 پادشاه آخر٬ شاهد سخت‌ترین دوران زوال تدریجی عثمانی بودند.

سلطان عبدالعزیز در سال 1861 بر تخت نشست. او را در تاریخ ترکیه به نام سلطان بخت‌سز یا بدشانس می‌شناسند. چرا که در سال 1876  میلادی و پس از 15 سال سلطنت٬ در حالی که اتفاقات عجیب و ماجراهای پیچیده شاهزادگان و نفوذی‌های دربار٬ همه را سردرگم کرده بود٬ توسط وزرا از قدرت کنار زده شد و 5 روز پس از این واقعه٬ خودکشی کرد، اما مورخین بر این باورند که او به طرز مشکوکی به قتل رسیده است.

سلطان مراد پنجم در سال 1876 میلادی به عنوان پادشاه بر تخت نشست. اما تنها 93 روز دوام آورد و به خاطر ابتلا به جنون و دیوانگی٬ کنار نهاده شد.

سلطان عبدالحمید دوم٬ آخرین پادشاه مقتدر عثمانی – از لحاظ طول دوران حکومت – بود. او در سال 1876 بر تخت نشست و در سال 1909 میلادی و پس از 33 سال سلطنت٬ از قدرت کنار نهاده شد. در دوران این پادشاه ماجراجو٬ رویدادهای مهمی همچون تاسیس حکومت مشروطه و تدوین قانون اساسی٬ لغو مشروطه و باز هم تاسیس مجدد مشروطه و تغییر سریع تصمیمات حکومتی٬ زبانزد بود. با این حال او توانست دربار را به درستی مدیریت کند و 33 سال بر سر قدرت بماند.

سلطان محمد پنجم در سال 1909 بر تخت نشست که یکی از ضعیف‌ترین و بی‌اراده‌ترین پادشاهان عثمانی بود. در دوران او قلمروهای مهمی در خاورمیانه٬ ٬ لیبی و بالکان از دست رفت و تا آخر عمر٬ پادشاه همچون عروسکی بی‌اراده توسط افراد مهمی همچون محمد طلعت٬ احمد جمال پاشا و اسماعیل انور٬ اداره می‌شد.

در سال 1918 میلادی٬ سلطان محمد ششم آخرین پادشاه عثمانی بر تخت نشست. آن هم در شرایطی که جنگ جهانی اول٬ امپراتوری عثمانی را تار و مار کرده و به روایت اغلب مورخین٬ پادشاه آخر٬ ویرانه‌ای بزرگ تحویل گرفته بود.

ویرانه‌ای که در آن٬ استانبول به عنوان مهم‌ترین کانون سیاسی حکومت به اشغال چندین کشور درآمده بود و تنها امید پادشاه جدید٬ این بود که سرداران سپاه درهم شکسته عثمانی بتوانند در سرزمین‌های آناتولی٬ زمینه اتحاد استان‌های جنوب و جنوب شرق را فراهم آورده و کشور را نجات دهند.

سلطان محمد ششم٬ مسلط بر زبان‌های فارسی٬ عربی٬ انگلیسی و فرانسوی٬ عاشق موسیقی٬ شعر٬ ترانه‌نویسی و پرورش گل و پرنده بود و اشنایی چندانی با کار مملکت د‌اری نداشت. در مورد این شخصیت عجیب تاریخ عثمانی٬ نظرات متفاوتی وجود دارد. گروهی او را خائن و ترسو می‌دانند و گروهی نیز بر این باورند که کاری از دست او ساخته نبود و نمی‌توانست معجزه کند.

گروه دیگری نیز بر این باور هستند که مهم‌ترین خدمت سلطان محمد ششم به ترکیه٬ اقرار به توانمندی‌های شخصیتی و سیاسی و توان رهبری در وجود ژنرالی به نام مصطفی کمال و بها دادن به اقدامات او بوده است.

مصطفی کمال پاشا

مصطفی کمال پاشا از فرماندهان سپاه عثمانی در سال 1915 میلادی و در جریان جنگ گالیپولی در تنگه داردانل (در زبان ترکی جنگ چناق‌قلعه)٬ به عنوان یک فرمانده ملی و با ابهت٬ شهرت یافته و همه او را می شناختند.

او به محض پیروزی در جنگ گالیپولی در نبردهای موسوم به جنگ رهایی ترکیه٬ موفقیت‌های دیگری نیز به دست آورد. زمانی که محمد ششم بر تخت نشست٬ با یکایک فرماندهان مهم و برجسته سپاه عثمانی از جمله کاظم کارا بکیر و دیگران دیدار کرد، اما در میان آنها٬ مصطفی کمال را توانمندتر از دیگران دید.

پایان دوران عثمانی و آغاز دوران جمهوری

در سال 1922 میلادی٬ مصطفی کمال و رفقای او پایان دوران سلطنت عثمانی را اعلام کردند. اما با این حال٬ ترجیح دادند که مقام تشریفاتی خلیفه٬ همچنان در ساختار سیاسی ترکیه وجود داشته باشد.

بنابراین٬ سلطان محمد را به مقصد ایتالیا از کشور اخراج کرده و عبدالمجید دوم را به عنوان خلیفه معرفی کردند، اما در سال 1924 به ماجرای خلافت نیز پایان دادند و خلیفه از کشور اخراج شده و به سوئیس و از آنجا به فرانسه فرستاده شد.

در 29 اکتبر 1923 میلادی٬ جمهوری ترکیه به عنوان نخستین نظام جمهوری در منطقه در مجلس موسسان در نطق تاریخی مصطفی کمال٬ اعلام موجودیت کرد. بعدها برخی از رفقای مصطفی کمال به او لقب آتاتورک دادند و جالب اینجاست که او نیز این لقب را پذیرفت و در سال 1934 رسماً استفاده از این اسم خانوادگی برای دیگران ممنوع شده و به شخص مصطفی کمال تعلق گرفت و امضای او نیز همین اسم شد.

مهم‌ترین اقدامات آتاتورک

1.اعلان نظام جمهوری ترکیه

آتاتورک شخصاً رئیس جمهور شد و تا زمان مرگ در سال 1938 میلادی به مدت 15 سال این پست را در اختیار داشت و رفیق نزدیک او عصمت اینونو نیز نخست وزیر بود و پس از مرگ آتاتورک او به عنوان رئیس جمهور قدرت را در دست گرفت.

2.تغییر الفبای زبان ترکی

در سال 1928 میلادی الفبای زبان ترکی از الفبای عربی مورد استفاده در ترکی عثمانی به الفبای لاتینی موسوم به ترکی استانبولی تغییر داده شد.

3.سرکوب کردن قیام کردها

در همان سال آغازین دوران اقتدار آتاتورک در نظام جمهوری٬ شیخ سعید پیران از رهبران دینی کردهای ترکیه٬ یک عصیان مسلحانه را علیه آتاتورک آغاز کرد.

آتاتورک دستور سرکوب کردها را صادر کرد و در سال 1925 میلادی شیخ سعید و تعدادی از افراد خانواده و همراهان او اعدام شدند. بعدها کردهای علوی درسیم به رهبری سیدرضا نیز قیام کردند و او نیز در سال 1938 میلادی اعدام شد.

4.کشف حجاب

آتاتورک دستور داد به منظور حرکت ترکیه در مسیر تجدد و غرب‌گرایی٬ به سبک اروپا استفاده از کلاه برای مردان و استفاده از البسه نیمه برهنه برای زنان به عنوان یک ارزش ملی و متجددانه مرسوم شده و حجاب برچیده شود. البته کشف حجاب در ترکیه برخلاف دوران رضاشاه و وقایعی همچون گوهرشاد٬ چندان با خشونت و ضرب و زور نظامی٬ روی نداد.

5.تاسیس حزب جمهوری خلق

آتاتورک در سال 1923 میلادی و پس از اعلان جمهوری٬ حزب جمهوری خلق را تاسیس کرد و رهبری آن را بر عهده گرفت. این حزب تا سال 1950 میلادی و بر اساس قانون سیاسی تک حزبی٬ قدرت را به صورت یک قبضه در اختیار داشت و هم اکنون مهم‌ترین حزب مخالف در ترکیه است.

6.ترویج فرهنگ و تفکر ملی گرایی ترکی

آتاتورک در آغاز راه و در سخنرانی‌های اولیه خود٬ ضمن بهادادن به ارزش‌های اسلامی٬ تمام شهروندان ترکیه اعم از ترک٬ کُرد٬ عرب و دیگران را عناصر اسلامیه خواند، اما بعدها در مسیر ناسیونالیسم افراطی حرکت کرد و این جملات او مزین تمام میادین ترکیه شدند: «یک ترک با تمام دنیا برابر است» ٬ «چه خوشبخت است آن که می‌گوید من ترک هستم»٬ «ترکیه به ترک‌ها تعلق دارد».

انتهای پیام/