صادق موسوی: بودجه فرهنگی سازمانها به غلط صرف برگزاری جشنواره می‌شود تا تولید فیلم/حضور ۲ هزار فیلم کوتاه در عرصه بین‌المللی

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، بسیاری از هنرمندان، مسئولان و اهالی رسانه همواره در صدد قیاس سینمای بلند با فیلم کوتاه هستند، یعنی حتی زمانی هم که می‌خواهند از اهمیت فیلم کوتاه صحبت کنند می‌گویند «فیلم‌کوتاه» خیلی مهم است چراکه فیلمساز با آن تمرین می‌کند برای فیلم بلند یا می‌تواند در کنار فیلم‌های بلند، سبد سینمای این مملکت را پر کند. خلاصه آنکه همواره در کنار فیلم بلند مورد قیاس و ارزیابی قرار گرفته؛ فارغ از آنکه فیلم کوتاه خودش دارای هویت مستقل است. کسی که فیلم کوتاه میسازد لزوما بدان معنا نیست که نمی‌تواند فیلم بلند بسازد یا هنوز اول راه است، چه بسیار بزرگانی که چه داخل کشور و چه غیر ایرانی، جزو کارگردانان صاحب نام بوده‌اند هم در سینما و هم در سریال سازی و لیکن زمانی احساس می‌کنند قالب فلان ایده یا طرحش در قالب فیلم کوتاه می‌گنجد، بدون هیچ‌گونه إبایی به‌سمت تولید آن سوق پیدا می‌کنند. غلط است همواره فیلم کوتاه را به مثابه مسیر و پله نگاه کنیم.

اما آنچه کمی آزار دهنده است، این است که فیلم کوتاه با تمام اهمیتش و استقلالش کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، چه در حمایت‌ها و چه در گفت‌وگو و رسانه‌ها. پیرو همین موضوع گفت‌وگویی داشتیم با «سیدصادق موسوی» مدیرعامل انجمن سینمای جوانان ایران که از مهم‌ترین متولیان فیلم کوتاه در کشور است. بخش نخستین این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید که در این شماره به جایگاه فیلم کوتاه در کشور می‌پردازیم.

*در قدم اول بگویید به نظر شما تعریف و اهمیت فیلم کوتاه چیست؟

فیلم کوتاه در تمام جهان، جریان فرهنگی و هنری سینما را نمایندگی می‌کند، یعنی در عرصه فیلم کوتاه، شما فیلم به آن معنای عامه پسند، تجاری و بازاری ندارید. فیلم کوتاه در سراسر جهان، یک جریان نخبه‌گرا، فرهنگی و هنری است و خیلی با توده‌ها در ارتباط نیست. ولی فکر می کنم با این فضای جدیدی که برای عرضه به‌وجود آمده، کم‌کم کارهای عامه پسند را هم در فیلم های کوتاه خواهیم دید، چون از این به بعد با توده‌ها در ارتباط است.

* وضعیت فعلی فیلم کوتاه کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ به نظرتان در چه دورانی از فیلم کوتاه به سر می‌بریم؟

ما در بهترین سال‌های فیلم کوتاه کشورمان قرار داریم، این ربطی به حضور 2ساله من در انجمن سینمای جوان ندارد. چند دلیل دارد، یک دلیلش آن است که هزینه تولید فیلم کوتاه در قیاس با تولید فیلم بلند خیلی کم‌تر است لذا از خلاقیت، ایده و تجربه گرایی بیشتر استفاده می‌کند. فیلمسازِ فیلم کوتاه مثلا هزینه دستمزد آنچنانی به فلان سلبریتی‌ها نمی‌دهد، در نتیجه نگاهی به گیشه و بازگشت سرمایه اش ندارد.

هنرمند و آرتیست خیلی راحت‌تر حرفش را می‌زند، با خلاقیت با ابداع با پرسشگری با ساختارشکنی با اعتراض؛ چرا که قرار نیست هزینه تولید این فیلم را بعدا در گیشه در قبال فضای عامه پسند جامعه، در بیاورد. بحث کاهش هزینه و عدم نیاز به سلبریتی باعث می‌شود نقش نویسنده و کارگردان در فیلم کوتاه خیلی موثرتر جلوه کند به نسبت فیلم بلند.

به دلیل ارزان بودن تولیدِ فیلم کوتاه، بسیاری از فیلم سازان خودشان را از دولت و تلویزیون و ارشاد مستقل می‌دانند، خیلی ها حاضر نیستند به خاطر نهایتا 50 میلیون تومان به انجمن سینمای جوان یا فلان نهاد و سازمان مراجعه کنند و بعد با پارامترهای ممیزی و سیاست‌گذاری‌های فرهنگی آنجا خودشان را همخوان کنند.50 میلیون را از اعتبارات بخش خصوصی یا شخصی تامین می کنند، فیلم شان را می‌سازند.

واقعیت دیگر این است در فیلم بلند تهیه کننده عنصر کلیدی است، کسی‌که به عوامل تولید، کَست و گروه ، بازیگران،  بحث کاهش هزینه تولید، پخش، گیشه و هزار پارامتر دیگر فکر می‌کند، تهیه‌کننده است. در فیلم بلند همین مسئله دست و دل تولید کننده اصلی یا مولف یا همان کارگردان را می بندد.

ولی در تمام جهان همچنین ایران، فیلم کوتاه این گرفتاری را ندارد. آزادتر بودن مؤلف یا همان کارگردان در فیلم کوتاه دو حسن دارد؛ اولش اینکه ما با ذات نابِ هنر و فیلم سازی و خلاقیت مواجه می شویم. دوم اینکه در جهان امروز که ریتم زندگی خیلی تندتر شده  و مردم دیگر حوصله دیدن فیلم های بلند را ندارند و با توسعه گوشی‌های هوشمند، همه مردم ساعت‌های بسیاری از روز را در گوشی‌هایشان هستند و به هر نحوی فیلم کوتاه می‌بینند. حتی محصولاتِ فضای مجازی، که در فضای اینستاگرام تولید می‌شود می‌تواند فیلم کوتاه باشد، ممکن است یک دقیقه باشد ولی از نظر ساختار، شاید ساختارِ یک فیلم کوتاه را دارا باشد.

مقاومتی‌ترین بخش اقتصادی کشور سینماست

در حقیقت عمده‌ترین مشکل فیلم‌کوتاه از گذشته تا به‌امروز این بوده است که مثل فیلم بلند پرده سینما نداشته، مثل فیلم های ویدئویی فرصت شبکه‌های تلویزیونی را هم نداشته و درکل محلی برای عرضه آن نبوده؛ ولی با جهش تکنولوژی و فضای دیجیتالی که حاکم شده باعث شده فیلم کوتاه نسبت به سال‌های گذشته هم خیلی راحت‌تر تولید شود، هم راحت‌تر به‌دست مخاطب برسد و همچنین طیف گسترده‌تری از مخاطب را شامل شود.

از گذشته سنتی وجود داشت که هنوز هم ادامه دارد اینکه فیلم کوتاه مهمترین محل عرضه‌اش جشنواره‌هاست، نه فقط ایران که در تمام دنیا این‌طوری است. متاسفانه می‌بینیم تعداد زیادی فیلم‌ کوتاه تولید می‌شود اما در آرشیوها می‌مانند، و نهایتا در جشنواره‌ای پخش می‌شوند و تمام. گاهی به لحاظ مسائل پوششی قابل پخش در تلویزیون نیست یا حتی خود صاحب اثر هم برنامه‌ای برای تلویزیون نداشته، لذا می‌آیند در جشنواره اکران می‌شوند و بعد به خاموشی می‌روند. در خیلی از بخش‌های دیگر مثل صنعت، تجارت، کشاورزی و... ما واردکننده‌ایم، ولی در بخش فرهنگ کاملا تولید کننده‌ایم و به‌نظرم مقاومتی‌ترین بخش اقتصادی کشور سینماست.

حضور 2 هزار فیلم کوتاه در عرصه بین‌المللی

*لطفا بیشتر به صورت آماری و عدد و ارقامی بگویید

با مراجعه به مستنداتی که در خبرگزاری‌ها وجود دارد و سایت فستیوال‌ها، در سال 96 بالای دوهزار حضور بین‌المللی فیلم کوتاه داشته‌ایم، چه در عرصه کوتاه داستانی، چه مستند، چه انمیشن و بیش از 370 جایزه توانسته‌ایم برای فیلم‌کوتاه کشور به‌دست بیاوریم.  آنچه به‌نظرم جالب است؛ از این 2هزار حضور، فقط 300 اثر آن متعلق به انجمن سینمای جوان است، مابقی تولیدات بخش خصوصی است.که مسئله بسیار شگفت‌انگیز و قابل تحسین است. تمام این‌ها برای اولین بار به‌صورت کتاب در خواهیم آورد و به‌زودی منتشر می‌شود.

در مجموع وضع فیلم کوتاه به مراتب از سینمای بلندمان بهتر و جلوتر است؛ 2 هزار حضور بین المللی و تقریبا از هر پنج حضور یک جایزه کسب کرده‌ایم و اتفاقات دیگر که نشان از وضعیت فیلم کوتاه‌مان است. باید اضافه کنم در برخی فستیوال‌های معتبر جهانی جایزه‌ای وجود دارد که برگزیده آن مستقیم وارد آکادمی اسکار می‌شود، هر کدام از این جشنواره ها ممکن است ده تا جایزه داشته باشند ولی فقط آن کسی که جایزه بزرگ جشنواره را می گیرد راه پیدا می کند به اسکار، سال گذشته چند نفر از فیلم‌سازان ما از چند جشنواره مختلف این جایزه را دریافت کردند.

این تعداد حضور در هیچ‌کدام از انواع دیگر هنری، مثل تئاتر، کتاب، موسیقی، سینما، نقاشی و... تکرار نشد. عدد حدود 1700 اثر متعلق به بخش خصوصی نشان می دهد سهم دولت در این حضورها دارد کمرنگ می شود، که اتفاق خوبی است. انجمن سال 55 ثبت شد ولی عملاً از بعد انقلاب کارش را شروع کرد؛ نیّتش بر کادرسازی و کشف استعدادهایِ آموزشیِ فیلم‌سازی و همچنین توجه به آینده سینمای ایران، بود. از این جهت شاید خبر خوبی باشد که بستری ساخته تا فیلم کوتاه رونق بیشتری پیدا کند و با این سرعت رشد نماید.

*اینکه بخش خصوصی صاحب این رشد و کثرت شده اولا به نظر شما علتش چیست؟ دوما آیا به نفع سینمای کوتاه است یا نه؟

یکی دیگر از علت‌های کثرت بخش خصوصی تاریخ تکنولوژی است، دهه  60 و 70 انجمن سینمای جوان استیلای فرهنگی داشت؛ نگاتیو‌های 8 میلی‌متری فقط در اختیار انجمن بود. دولت نگاتیو را وارد می‌کرد، 35 م.م را به فارابی، 16 م.م را به مرکز گسترش و 8 م.م را به انجمن سینمایی جوانان ایران می‌داد، لذا هرکس می‌خواست در ایران فیلم کوتاه بسازد باید از انجمن نگاتیو دریافت می‌کرد و فیلمش را می‌ساخت.

الان با توجه به فضای دیجیتال و امکاناتی که در اختیار همه است، این هِیمنه تکنولوژیک انجمن از بین رفته است و به نظرم اتفاق خوبی است. چراکه در اقصی نقاط ایران در شهرها و روستاها همه به دوربین دسترسی دارند و با موبایل، تبلت یا کامپیوتر تدوین می کنند و با اینترنت همان شهرستان خودشان برای فلان جشنواره بارگذاری می‌کنند.

فضای دیجیتال در سینما یک تحول عظیم ایجاد کرد؛ حداقلش در سینما این مسئله ملموس است، حتی حدس می زنم این 300 حضوری که انجمن سینمای جوان متولی آن بود تا سال های آینده کمتر هم بشود. در حقیقت پیش‌رفت تکنولوژی دو کمک بزرگ به سینما و فیلمسازی کرده است، یکی برای تولید و ساخت فیلم و همچنین برای نمایش و پخش آن.

اگر از فیلم کوتاه حمایت نشود  نمی توان انتظار هدایت آن را داشت

*الان بزرگترین نیاز جامعه فیلم کوتاه کشور چیست؟

این روزهای طلایی فیلم باید مدیریت، سیاست گذاری و حمایت جهت‌مند بیشتری بشود. این استقلال مالی و استقنای تولید کنندگان هم می تواند فرصت باشد و هم می تواند در حقیقت یک محل مناقشه شود؛ نمی‌خواهم بگویم تهدید، به تهدید تبدیل نخواهد شد.  فعالیت فرهنگی در حوزه سینما خوشبختانه سال‌های اخیر برای منافع ملی‌مان به تهدید تبدیل نشده؛ ولی به هرترتیب سیل عظیم مشتاقان فیلم‌سازان جوان داریم که اگر شما نتوانید به این‌ها پول و امکانات بدهید، قاعدتا هیچ اظهارنظری در مورد فعالیت هایشان نمی‌توانید بکنید.

علاوه بر اینکه فعلا ارائه فیلم کوتاه به جشنواره‌های خارجی هیچ مجوزی نمی‌خواهد، شما می‌توانید خودتان فیلم بسازید، بارگذاری و ارسال کنید؛ نه از ارشاد و از هیچ جای دیگری ضرورت ندارد مجوز بگیرید. لذا همان‌قدر که اگر این استقلال و آزادی صاحبان فیلم‌کوتاه می تواند به خلاقانه بودن آن و غنای اثرش کمک کند، واقعا اگر بودجه کافی برای آن لحاظ نشود هدایت و حمایت توأمان از دست می رود! چنانچه اگر حمایتی نداشته باشید نمی توانید هدایت بکنید!

مزایای تولید مشترک فیلم کوتاه در ایران

*وضعیت تولید مشترکمان با کشورهای دیگر چگونه است؟

در حوزه تولید مشترک بین‌المللی ما خیلی شرایط خوبی داریم، با 5 هزار یورو می‌توانیم یک فیلم کوتاه خوب بسازیم، در بسیاری از کشورهای دیگر اصلا نمی‌توانند باور کنند که با این بودجه اندک بتوان فیلم ساخت. خصوصا با وضعیت فعلی ارز.  5هزار یورو می‌شود حدودا 75 میلیون تومان، با 75 میلیون فیلم کوتاه خوب می‌توانیم بسازیم ولی این 5 هزار یورو برای فیلمسازان دیگر کشورها تعجب‌آور است، طبیعی است که بسیار مایل باشند با ما همکاری کنند و بتوانیم حجم تولیدات مشترک را بالا ببریم و این اتفاق‌ دارد می‌افتد. آنها هم تمایل زیادی به این قضیه دارند چون بهترین بازاری که بتوان در آن کار کرد، ایران است.

*اعتبارات دولتی بخش فیلم کوتاه چگونه است؟ اصلا آیا باید دارای این امتیاز باشد؟

فیلم کوتاه در تمام جهان مثل تئاتر یارانه و حمایت دولتی می‌خواهد، در تمام دنیا هم فقط تئاترهای کمدی یا نمایش های موزیکال ضعیفی که چند تا نمونه‌اش را در تهران هم می‌بینیم و قیمت‌های گزافی هم دارند و از چند ماه قبل باید بلیت رزرو کنید و اینها؛ پول خودشان را در می‌آورند. اما مابقی باید حمایت شوند و می‌شوند. به نظر من معادل تئاتر که یک کار فرهنگی و زیربنایی است، در سینما می‌شود فیلم کوتاه. که مثل تمام جهان با حمایت‌های بخش فرهنگی و بنیادهای سینمایی می‌تواند نفس بکشد.

باید تلاش شود فیلم کوتاه به درآمد و گردش اقتصادی در خورشأنی از طرف مخاطب برسد، یعنی مخاطب بابت آن پول بدهد گردش مالی‌اش را تأمین کند، که به‌نظرم با تحولات جدید مثل اینترنت و اینستاگرام و ... به‌زودی فیلم کوتاه می‌تواند جنبه اقتصادی هم پیدا کند. یک دوره‌ای دوره دوستان و مدیران سابق انجمن سینمای جوان خیلی زحمت کشیده بودند تا توانستند تعدادی از این فیلم‌ها را به تلویزیون بفروشند، در دهه 70 هم این اتفاق افتاد که بخشی از درآمدشان دوباره از طریق تلویزیون تامین شد، ولی باز این اقتصاد پویایی نیست شما پول را از تلویزیون بگیرید و به فیلم ساز بدهید، جفتش دولتی است؛ باید یک طرف این چرخه اقتصاد مردم و مخاطب باشد.

بسیاری از سازمانها فعالیت فرهنگی را محدود به برگزاری جشنواره کرده‌اند

چرا نهادها و سازمان‌های زیادی، امتناع دارند از آنکه بودجه فرهنگی خود را صرف تولید فیلم کوتاه کنند؟ هرنهادی و سازمان دولتی باید بخشی از بودجه‌اش را صرف امور فرهنگی و هنری کند، این قانون است. متأسفانه خیلی از این ارگان‌ها فقط به دنبال برگزاری جشنواره هستند و فکر می‌کنند تنها راه فعالیت فرهنگی برگزاری جشنواره است.

ما تابحال ندیده‌ایم یک‌کدام‌شان این بودجه را صرف ساخت و تولید فیلم کوتاه کنند، یا برای امور تبلیغاتی‌شان از فیلم کوتاه کمک بگیرند، در حالی که حتی برای خودشان هم بیشتر می‌تواند موثر واقع شود. خیلی تلاش کردیم که دستگاه‌ها را از برگزاری جشنواره‌ها منصرف کنیم و به سمت تولید سوق بدهیم، آخرین تجربه‌مان با ستاد مبارزه با مواد مخدر بود که رقم محدودی را گذاشته بودند برای برگزاری جشنواره و از طریق وزارت‌خانه و دفتر وزیر گفت‌وگو کردیم و مجابشان کردیم که این پول را برای جشنواره خرج نکنند.

 چون در حقیقت فکر می کنیم پول دور ریختن بود، هم رقم کمی بود هم تولیدات مناسبی نداشتیم، چند جلسه کارشناسی آنها را مجاب کردیم که به جای اینکه این پول را بگذارند برای هتل و پذیرایی و اختتامیه و... این پول را بدهیم فیلم بسازیم و بعد در شبکه های مجازی پخشش کنیم. چرا که باید اثربخشی این فیلم‌ها را در نظر گرفت تا رقابت بین چند فیلم‌ساز را. کار سختی هم هست چراکه متأسفانه بسیاری از دستگاه‌ها و وزارت‌خانه‌ها که اخیرا هم جشنواره‌هایی داشتند، عمده دیده شدنشان را در برگزاری جشنواره می‌بینند.

وقتی هم می‌گوییم این پول را صرف تولید فیلم کنید، در قدم اول ذهنشان می رود سمت فیلم بلند؛ می‌گویند مثلا با 3 میلیارد تومان شاید نهایتا بتوانیم سه فیلم بسازیم، ولی اگر جشنواره برگزار کنیم سروصدای بیشتری دارد؛ ایشان غافلند که با همین 3 میلیارد صدها فیلم کوتاه و مستند می‌توان ساخت، که هم اثر گذاری بیشتری دارد چه در جشنواره‌ها و تلویزیون و چه در فضاهای اینرنتی و مجازی؛ و هم آنکه کمکی است به چرخه سینما و فیلم کوتاه.

عده‌ای اعتراض دارند چرا فیلم‌های کوتاه اعتراضی، یاس‌آفرین، تلخ و سیاه هستند؟ آیا موافقید؟ چرا؟

چیزی که به ذهن من می‌رسد این است که به هر ترتیب عمده فیلم سازان فیلم کوتاه جوانان هستند، همه ما روزی جوان بودیم، اقتضای این سن این است که طوری آرمان‌خواهی، تعالی‌جویی و پرسشگری دارند؛ رضایت نسبت به وضع موجود را برنمی‌تابند و انتظار دارند که به هر ترتیب مسائل جامعه‌شان مطرح یا حل بشود.

علاوه بر آن سال های اخیر سال‌های پر التهابی هم بوده، لذا واقعا وضع فیلم کوتاه در بسیاری از مواقع انعکاس دهنده وضعیت واقعی جامعه است، چون در فیلم کوتاه همان طورکه ابتدای صحب‌هایم گفتم نمی‌خواهند پول در بیاورند، نمی‌خواهند گیشه‌شان را پر کنند؛ می خواهند یک پدیده اجتماعی را مطرح و یک مسئله فرهنگی را گوشزد کنند.

جالب این است فیلم‌های کوتاه خارجی را هم که می‌بینیم، همین فضا را دارند. بعضی ها می‌خواهند بگویند جوان ایرانی دنبال سیاه‌نمایی است، مطلقا این طور نیست. نه این سیه‌نمایی است نه فقط مختص جوان ایرانی است.

*حمایت‌های انجمن سینمای جوان فقط شامل اعضای آن می‌شود یا به بخش‌های دیگر و بخش مستقل هم نگاهی دارد؟

یکی از مهمترین کارهایمان ظرف این دو سال اخیر این است که سعی کردیم یک چتر جامعی داشته باشیم و خیلی فضای انحصاری را ایجاد نکنیم که بچه ها دور شوند، جامعه فیلم کوتاه را به خودمان نزدیک کردیم، یعنی حداقل اگر پول نداشتیم که با پول بتوانیم با این‌ها ارتباطمان را حفظ کنیم به لحاظ عاطفی سعی کردیم کاری کنیم خودشان را از دولت، وزارت ارشاد جدا نبینند.

 جلسه مشترک با یکدیگر میگذاریم، دیدار و ملاقات می کنیم؛ اصناف بسیاری دور از دولت هستند ولی ما مثلا این صنف فیلم کوتاه که در خانه سینما عضو هستند و 330 نفر عضو دارند؛ تلاشمان بر این است که به این‌ها خدمت رسانی کنیم، احترام بگذاریم و احساس دوری از حاکمیت نکنند؛ احساس کنند که مثلا آن کسی که کارگذار این موضوع در وزارت ارشاد است، زبان‌شان را می‌فهمد و برای‌شان احترام قائل است

به نظرم این گسستی که بین حاکمیت و نخبگان در هر عرصه‌ای رخ می دهد، فقط یک دسته از آدم‌ها هستند که می‌توانند حل‌ّشان کنند، مدیرانی که زبان هر دو طرف را بفهمند؛ و ما در عرصه فرهنگ  و هنر خیلی کم داریم مدیری که زبان هنرمند را می فهمد، مصالح حاکمیت را درک می کند و می تواند این‌ها را نزدیک کند.

خیلی هم کار سختی است عمدتا از افراط و تفریط رنج بردیم در این حوزه یا مدیرانی که فقط پایبند به مسائل هنرمندان و صنف و این‌ حرف‌ها بودند، یا کسانی که کاملا وابستگی‌های سیاسی و جناحی داشتند و فقط درکشان درک ابزاری از هنر و هنرمندان بوده. لذا من به سهم خودم در این جامعه محدود سینمایی و البته جامعه کثیر فیلم کوتاه تلاش عمده‌ای کردم که فاصله بین حاکمیت و هنرمندان را کمتر و کمتر بکنم.

ادامه دارد...

گفت‌وگو: امیرحسین مکاریانی - ایمان رنجبر

انتهای پیام/