تشریح برنامه‌های هسته‌ای ازبکستان؛ تاشکند مصمم به دستیابی به انرژی هسته‌ای است
رئیس شرکت اوزاتم، شرکت ملی انرژی اتمی ازبکستان در مصاحبه با مجله بین‌المللی مهندسی هسته‌ای به تشریح برنامه‌ها و اقدامات انجام‌شده توسط این کشور در راستای توسعه برنامه هسته‌ای خود پرداخته است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، جمهوری ازبکستان در دوره ریاست جمهوری شوکت میرضیایف، یکی از راهبردهای اصلی خود را تبدیل شدن به قطب انرژی منطقه قرار داده است. در این زمینه با محوریت قرار دادن برنامه‌های توسعه اقتصادی این کشور، ازبک‌ها این‌گونه تحلیل می‌کنند که تا سال 2030 این کشور نیازمند دو برابر کردن ظرفیت تولید انرژی خود است، در این راستا علاوه بر به‌روزرسانی نیروگاه‌های حرارتی فعلی، ساخت نیروگاه‌های حرارتی، هیدروالکتریک و حتی خورشیدی مدرن، یکی از رویکردهای اصلی ازبکستان ایجاد نخستین زیرساخت‌های هسته‌ای بوده است. مسائل محیط زیستی و بهره‌وری اصلی‌ترین دلیل ازبکستان برای روی آوردن به انرژی هسته‌ای است. روسیه نیز به‌عنوان قطب هسته‌ای منطقه‌ای تنها و بهترین کارفرمای هسته‌ای ازبک‌ها در این زمینه به‌شمار می‌رود، با این حال بسیاری از تحلیل‌گران بر این عقیده‌اند که جدای از نیازهای انرژی ازبکستانِ در حال توسعه، برقراری نوعی موازنه امنیتی هسته‌ای در آسیای مرکزی در مقابل قزاقستان، شاید یکی از انگیزه‌های نهان این کشور باشد، در همین راستا، مجله بین‌المللی مهندسی هسته‌ای که در زمینه انرژی و تکنولوژی‌های هسته‌ای مشغول فعالیت است، مصاحبه‌ای را با جورابیک میرزامحموداف، رئیس شرکت اوزاتم، صورت داده است که در ادامه می‌خوانید.
* در سال 2014 مقامات ازبک هرگونه برنامه‌ریزی برای توسعه انرژی اتمی در ازبکستان را رد کردند، چه‌چیزی تغییر کرده که اکنون انرژی اتمی جزو اولویت‌های ازبکستان قرار گرفته است؟
میرزامحموداف: در پی انتخاب رئیس‌جمهور جدید در ازبکستان، تغییرات متعددی در بسیاری از حوزه‌ها، هم در سیاست داخلی و هم در سیاست خارجی به‌وقوع پیوسته است. به‌عنوان یک شخص عملگرا، رئیس‌جمهور جدید تغییرات گسترده‌ای را آغاز نمود که شامل تغییر برنامه‌های کشور در خصوص انرژی هسته‌ای نیز می‌شد.
صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده است که اقتصاد ازبکستان تا سال 2023 بین 5 الی 6 درصد به‌صورت سالانه رشد خواهد کرد. این رشد اقتصادی همراه با رشد جمعیت خواهد بود. این فاکتورها به این معنا هستند که نیازهای انرژی ازبکستان افزایش می‌یابند.
بر اساس پیش‌بینی‌های سال 2030، نیاز برق ازبکستان به دو برابر تا 117 مگاوات‌ساعت می‌رسد. ازبکستان در حال حاضر بیش از حد بر گاز طبیعی متکی است که بیش از 85 درصد انرژی تولیدی کشور را تشکیل می‌دهد، لذا ازبکستان نیازمند منابع بیشتری از انرژی برای تحقق اهدافش و تأمین انرژی مورد نیاز برای رشد کشور است.
این علت اصلی انتخاب انرژی هسته‌ای توسط رئیس‌جمهور ازبکستان است، یکی از سازگارترین انرژی‌ها با محیط زیست که برای رسیدن به این اهداف وجود دارد. این امر در زمره منافع اقتصادی کشور نیز قرار دارد.
انرژی اتمی می‌تواند حدود 15 درصد انرژی تولیدی در کشور تا سال 2030 را تشکیل دهد؛ پتانسیل صادرات انرژی ازبکستان را افزایش دهد؛ استفاده از گاز طبیعی در دیگر حوزه‌ها نظیر تولید محصولات پتروشیمی یا صادرات آن را ممکن سازد؛ و کاهش 14 میلیون تن کربن دی‌اکسید و 36 هزار تن اکسید نیتروژن را که بهبود وضعیت محیط زیست را منجر می‌شود، مقدور سازد.
* آیا شما مجموعه خاصی را انتخاب کرده‌اید؟ معیارهای انتخاب شما چیست؟
میرزامحموداف: ازبکستان اکنون در حال انتخاب مکان ایده‌آل برای تأسیسات هسته‌ای برنامه‌ریزی‌شده است، و تحقیقات ژئولوژیک و زمین‌شناختی و لرزه‌شناسی در دست انجام هستند. در این مسئله ازبکستان با سخت‌گیری قابل وصفی توصیه‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و مقررات ثبت‌شده را اجرا می‌کند.
در این مرحله ضروری است که حداقل در سه مجموعه تحقیقاتی صورت بگیرد. تحقیقات ما شامل بررسی‌های ژئولوژیک، هیدرولوژیک و هواشناسی و نیز پژوهش‌های لرزه‌نگاری، اقتصادی و زیرساختی می‌شود. این کارها بین 1 الی 1.5 سال به‌طول می‌انجامند.
در این راستا مادامی که این تحقیقات در دست اجراست نمی‌توان در خصوص محل دقیق تأسیسات هسته‌ای صحبت کرد. در طرف ما، این تضمین وجود دارد که انتخاب این سایت در انطباق کامل با ملزومات امنیتی بین‌المللی و توصیه‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صورت می‌گیرد.
* چرا شما تکنولوژی VVER-1200 را برای تأسیسات هسته‌ای خود انتخاب کردید؟
میرزامحموداف: ازبکستان پیش از همه توجه ویژه‌ای به انطباق آن با شرایط زمین‌شناختی و هواشناسی منطقه، ملزومات بین‌المللی و توصیه‌های آژانس دارد.
شرکت دولتی روس اتم یکی از شرکت‌های پیشرو در جهان است که یک نسل تکامل‌یافته و مدرن از تکنولوژی 3+VVER را برای این پروژه پیشنهاد کرده است، که منطبق با ملزومات بین‌المللی مدرن و توصیه‌های آژانس است، بنابراین فاکتورها و با احتساب تجربه طولانی و پیشرو بودن جهانی روس اتم در حوزه انرژی اتمی، این شرکت به‌عنوان مجری این پروژه انتخاب شد.
نیروگاه‌های هسته‌ای با راکتورهای نسل VVER-1200 بر اساس آخرین دستاوردها و پیشرفت‌ها در ملزومات امنیتی پسافوکوشیما است.
* ترتیبات همکاری شما با روسیه چگونه است؟
میرزامحموداف: بر اساس موافقتنامه بین‌دولتی میان جمهوری ازبکستان و فدراسیون روسیه در زمینه همکاری در ساخت‌وساز یک نیروگاه هسته‌ای در قلمروی کشور، یک قرارداد مهندسی، تأمین و ساخت نیروگاه هسته‌ای با شرکت روس اتم به‌عنوان کارفرمای اصلی این پروژه به امضا خواهد رسید. تأمین مالی این قرارداد توسط دولت ازبکستان و وام‌های کم‌بهره دولت روسیه تأمین می‌شود. پس از تکمیل فرایند احداث نیروگاه و انجام امور حقوقی، نیروگاه هسته‌ای به‌صورت کامل در اختیار اوپراتور ازبک قرار خواهد گرفت.
*آیا روسیه سوخت مورد نیاز نیروگاه را تأمین کرده و مجدداً پسماندهای آن را پس می‌گیرد؟
میرزامحموداف: در ارتباط با استانداردهای جهانی، نخستین گام در سازماندهی یک مدیریت امن در خصوص مصرف سوخت هسته‌ای (SNF) و پسماندهای اتمی (RW) توسعه یک مدل ملی برای مدیریت این دو مورد است.
در حال حاضر جهت‌های استراتژیک در حوزه مدیریت مصرف سوخت هسته‌ای بر مبنای تأسیس یک سیستم قابل اعتماد برای ذخیره بلندمدت و توسعه تکنولوژی‌های فراوری، کنار ایجاد یک زیرساخت صنعتی برای دفع زباله‌های رادیواکتیو تولیدشده در این فرایند، و مذاکرات در خصوص این مسئله با شرکای ما همچنان در دست انجام است. جزئیات بیشتر در خصوص ذخایر سوختی سال بعد در دسترس خواهند بود.
* شما یک صنعت استخراج اورانیوم نسبتاً خوب دارید. آیا این صنایع اورانیوم موردنیاز برای این راکتورها را تأمین خواهند کرد؟
میرزامحموداف: ازبکستان هفتمین کشور تأمین‌کننده اورانیوم در جهان است و سهم اورانیوم ازبکستان در نیروگاه هسته‌ای پیشنهادی یکی از موضوعاتی است که میان اوزاتم و شریک تکنولوژیک روس، در حال مذاکره است. همان‌طور که می‌دانید، به‌منظور استفاده اورانیوم در نیروگاه‌های هسته‌ای یک پروسه طولانی از غنی‌سازی اورانیوم برای فراهم آوردن سوخت مناسب این نیروگاه مورد نیاز است، در این راستا، ضروری است نگاهی به امکان‌سنجی اقتصادی نیز داشته باشیم. جزئیات بیشتر در خصوص منابع سوخت نیروگاه در سال 2019 مشخص می‌شود. اوزاتم همچنان به‌روی منابع سوختی که به بهترین وجه منافع ازبکستان را تأمین کند و همچنین حداکثر استفاده از منابع محلی هم در ساخت‌وساز و هم در عملکرد نیروگاه صورت بگیرد، متمرکز است.
* چه ترتیباتی برای پسماندهای هسته‌ای تدارک دیده شده است؟
میرزامحموداف: ازبکستان سال‌های زیادی تجربه در مدیریت زباله‌های رادیواکتیو دارد. همان‌طور که می‌دانید، در کشور ما یک تأسیسات دفع زباله رادیواکتیو در مؤسسه فیزیک هسته‌ای آکادمی علوم جمهوری ازبکستان وجود دارد.
در حال حاضر با مشارکت روس اتم، در حال کار به‌روی گزینه‌های مختلفی برای همکاری در زمینه مصرف سوخت هسته‌ای و مدیریت پسماندهای رادیواکتیو هستیم. مکانیزم همکاری‌های ویژه‌ای نیز در این حوزه در موافقت‌نامه‌ها و قراردادهای آتی تدارک دیده خواهد شد، که با اجرای آن‌ها منافع ملی ازبکستان تأمین شود.
* چه زیرساخت‌ها و مبانی حقوقی برای حمایت از نیروگاه هسته‌ای تدارک دیده شده است؟
میرزامحموداف: پس از اتخاذ تصمیم توسعه انرژی اتمی در ازبکستان، توجهات ابتدا بر ایجاد یک چارچوب حقوقی در این زمینه متمرکز شد. پیش‌نویس قانون "استفاده از انرژی هسته‌ای برای اهداف صلح‌آمیز" ابتدا تهیه شد، که به‌زودی در کمیسیون مربوطه در پارلمان تصویب می‌شود. همچنین چند حکم و قطعنامه دیگر توسط رئیس‌جمهور نیز اتخاذ شده، که بر اساس آن‌ها اوزاتم تأسیس شده و مسئولیت آماده‌سازی و اجرای سیاست‌های هماهنگی ملی ازبکستان، و حوزه‌های استراتژیک استفاده از انرژی هسته‌ای در چارچوب اهداف صلح‌آمیز را در بر می‌گیرد. همچنین به‌دلیل فقدان اقدامات قانون‌گذارانه در حوزه انرژی اتمی در کشور، دولت در نظر دارد شماری از نُرم‌ها و استانداردهای فدراسیون روسیه را در این زمینه به‌کار گیرد.
* قوانین مربوط به تأمین امنیت نیروگاه چطور؟
میرزامحموداف: یک حکم و قطعنامه از سوی رئیس‌جمهور به‌منظور ارتقاء نظام مدیریت عمومی و نظارت بر حوزه‌های صنعتی، تشعشعات و امنیت هسته‌ای اتخاذ شده که بر مبنای آن یک ساختار قانونی در حوزه انرژی هسته‌ای شکل گرفته است؛ دپارتمان امنیت هسته‌ای بر مبنای هیئت بازرسی دولتی که اخیراً از کمیته امنیت صنعتی منتقل شده است.
وظیفه اصلی این دپارتمان توسعه پیشنهادات در خصوص اولویت‌های سیاسی دولت در حوزه تشعشعات و امنیت هسته‌ای، سازماندهی قانون‌گذاری مؤثر دولت و کنترل حوزه امنیت هسته‌ای و توسعه اسناد قانونی در حوزه مقررات فنی مسائل امنیت هسته‌ای در زمینه استفاده از انرژی اتمی است. این دپارتمان همچنین اجرای کامل تعهدات ازبکستان بر مبنای پیمان‌های بین‌المللی استفاده صلح‌آمیز از این انرژی را نیز تضمین می‌کند.
* آیا برنامه‌ای برای نیروگاه‌های هسته‌ای دیگر پس از عملیاتی شدن نخستین نمونه وجود دارد؟
میرزامحموداف: ما در حال برنامه‌ریزی برای چنین فرصت‌هایی در سال 2025 هستیم؛ زمانی که ما در مرحله فعال ساخت‌وساز نیروگاه هستیم و ببینیم که پیشرفت‌ها در حوزه هسته‌ای چگونه صورت گرفته‌اند.
*آیا ازبکستان برنامه‌ای برای صادرات برق به کشورهای همسایه نیز در نظر دارد؟
میرزامحموداف: ازبکستان در حال حاضر هم به کشورهای همسایه برق صادر می‌کند و شروع به کار نیروگاه 2.4 گیگاواتی هسته‌ای ظرفیت صادرات انرژی ما را باز هم افزایش می‌دهد. افغانستان نمونه خوبی است؛ کشوری که با ازبکستان مرز زمینی مشترک هم دارد. دو کشور یک ارتباط با ولتاژ بالا را برقرار کرده‌اند که برنامه‌ها برای ساخت یک خط دیگر در دست اجراست. تحقیقاتی نیز برای همکاری‌های گسترده‌تر منطقه‌ای نیز وجود دارد. حلقه تولید انرژی آسیای مرکزی دوباره به ازبکستان متصل شده و نقش قابل‌‌توجهی در تأمین انرژی برای همسایگان خواهد داشت.
* شما اخیراً سفرهایی به بلاروس، اوکراین و ژاپن داشته‌اید. اهداف و نتایج این سفرها چه بوده است؟
میرزامحموداف: ازبکستان در حال حاضر یک کشور تازه‌وارد به حوزه انرژی هسته‌ای است و برای توسعه این صنعت ما نیازمند تجربه کشورهایی هستیم که یک زیرساخت توسعه‌یافته هسته‌ای دارند. کشورهای دوست سریعاً با اعلان نیاز ما به درخواستمان پاسخ دادند و از سفرهای ما به ژاپن، مجارستان، اوکراین و بلاروس حمایت کردند.
این سفرها و دیدارها شامل بازدید از نیروگاه‌های هسته‌ای فعلی و مواردی که در حال توسعه هستند و چندین دیدار با ساختارهای دولتی در حوزه انرژی هسته‌ای می‌شد. تبادل تجربه در حوزه توسعه مبانی حقوقی، مدیریت پروژه برای ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای و آموزش کارکنان نیز صورت گرفت. توجه ویژه‌ای هم به همکاری در حوزه آموزش پرسنل انجام شد و موافقت‌نامه‌هایی نیز در زمینه سازماندهی دوره‌های آموزشی و کارآموزی در نیروگاه‌های هسته‌ای آن کشورها نیز به دست آمد.
* یکی از راکتورهای تحقیقاتی شما از کار افتاده است. چه برنامه‌هایی برای توسعه تأسیسات هسته‌ای تحقیقاتی و آموزشی خود دارید؟
میرزامحموداف: در حال حاضر تحقیقات بنیادین با استفاده از راکتور تحقیقاتی VVR-SM در حال انجام است. این راکتور با کمک‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به‌روزرسانی شده است. ما برنامه‌های بزرگی در زمینه آموزش‌های مرتبط با نیروگاه‌های هسته‌ای داریم.
در تاریخ 20 جولای 2018، رئیس‌جمهوری ازبکستان قطعنامه‌ای در خصوص "تأسیس و سازماندهی شعبه تاشکند دانشگاه ملی تحقیقات هسته‌ای ذیل مؤسسه آموزش عالی خودمختار دولت فدرال" صادر کرد، علاوه بر این، 50 دانشجوی ازبک از جمله 6 برنامه در سطح کارشناسی ارشد نیز تاکنون در این دانشگاه پذیرفته شده‌اند.
همچنین دانشگاه ملی ازبکستان و دانشگاه سمرقند نیز پذیرش دانشجو و آموزش آن‌ها در رشته فیزیک هسته‌ای را سازماندهی کرده‌اند.
*