بافت‌های فرسوده و تله فقر

خبرگزاری تسنیم- در عصری که جهان به سرعت به سمت شهری شدن می تازد و تا سال 2050 حدود 80درصد از مردم جهان شهرنشین خواهند شد، فرسودگی چالش بزرگ بسیاری از شهرهاست که هزینه های هنگفت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، امنیتی و زیست محیطی را برای شهر و مدیریت شهری به دنبال دارد.

در این راستا بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری در واقع به عنوان یک جنبش جهانی پدیدار شده است. امروزه بسیاری از شهرها در اثر فشار جمعیت و صنعت با فرسودگی قسمتی از بافت خود در طول زمان مواجه شده اند. این بافت‌ها قسمتی از پهنه شهر هستند که در برخی مواقع واجد ارزش تاریخی بوده و نیازمند مداخله هستند.

بافت‌های فرسوده شهری از جمله ساخت و سازهای ناموزون شهری هستند که به دلیل قدمت این بافت ها از یک سو و نیز وجود پدیده‌های مهاجرت، فقر، آلودگی های زیست محیطی و بعضی دیگر از مسائل اقتصادی و اجتماعی – فرهنگی به عنوان یکی از اساسیترین مشکلات شهری؛ به‌ویژه در کلان شهرها درآمده‌اند.

در واقع بافت‌های فرسوده شهری صرفاً محیطهایی دارای بافت کالبدی فرسوده نیستند، بلکه این محله‌ها بازتاب عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، علمی و فنی و عوامل ارزشی و اعتقادی و نیز نوع روابط انسانی موجود در جامعه و محیط بزرگتر هستند. اگر بخواهیم اندکی عملیاتی تر به تعریف بافت فرسوده پرداخته شود باید گفت بیشتر ساختمان‌های این‌گونه بافت‌ها دارای قدمتی بیش از 50سال دارند و اگر هم کمتر از 50سال عمر داشته باشند فاقد استانداردهای فنی هستند.

دانه بندی آنها ریز بوده و به طور متوسط مساحت عرصه آنها کمتر از 200 متر است. مصالح به کار رفته در آنها چه خشت و آجر و یا آهن بدون اتصالات و فاقد سیستم سازه‌ای و اسکلتی باشد ؛چه مصالح نامرغوبی که امروز نوسازهای فرسوده را به‌وجود آورده اند ، معابر آنها یا تنگ و پرپیچ و خم با بن بستهای با عرض کمتر از 6 متر هستند یا شهرک های جدیدی هستند که با وجود عریض بودن خیابان های آنها به علت افت نمای بصری و نامرغوبی مصالح ساختمانی دچار فرسودگی زودتر از موعد شده اند.

در کشورمان طبق جدیدترین آمارها حدود 140هزار هکتار بافت فرسوده در 465 شهر کشور شناسایی شده است. در واقع این بافت‌ها 20 درصد سطح شهرها و 30 درصد جمعیت شهری کشور را در جای داده اند. بر هم کنش سه شاخص ناپایداری بناها، ریزدانگی قطعات و نفوذ ناپذیری معابر در این بافت‌ها شرایط بسیار ویژهای در افزایش خطر و تلفات جانی ساکنان و هموطنانمان در شرایط وقوع مخاطرات طبیعی و انسانی ایجاد می کند.

این بافت‌ها علاوه بر این‌که به لحاظ زیبایی بصری دچار ناهنجاری هایی متعدد بوده و روح جستجو گر زیبایی شهروندان را اقناع نمی کند از نظر اجتماعی و اقتصادی نیز به تله های فقر تبدیل می شوند که به دلیل کیفیت زیست پایین به فرصتی برای سکونت اقشار کم درآمد روستایی و شهری که فاقد توان مالی برای سکونت در سایر محلات شهری هستند، تبدیل می‌شوند.  مسئله‌ای که به تبع آن چرخه ای از فرسودگی و فقر اجتماعی-فضایی را در این محلات دامن زده است.

ذکر موضوع فرسودگی در کلانشهر تهران به روشن شدن موضوع کمک بیشتری خواهد کرد در تهران حدود 3300 هکتار بافت فرسوده وجود دارد که سه شاخص مذکور را دارا هستند. حدود 14هزار هکتار از مساحت 65هزار هکتاری آن ناپایدار هستند به عبارتی 20درصد از مساحت شهر تهران در شرایط ناپایدار قرار دارد که در زمان وقوع بحران و مخاطره می تواند فاجعه آمیز باشد.

در این راستا موضوع بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهری در یکی دو دهه اخیر مورد توجه برنامه ریزان و مدیران شهری قرار گرفته است. واژه "بازآفرینی شهری" به عنوان یک واژه عام مفاهیم دیگری نظیر بهسازی، نوسازی، بازسازی، توانمندسازی و روان بخشی شهری را در بر می گیرد.

بازآفرینی شهری به مفهوم احیا تجدید حیات و نوسازی شهری و به عبارتی دوباره زنده شدن شهر است. در کشور ما هم علیرغم این‌که به لحاظ تئوریک این موضوع به خوبی پرورش داده شده و ضرورت و اهمیت آن آشکار شده است. حتی بسترهای قانونگذاری و مقرراتی آن نیز تا حدودی فراهم شده اما کماکان اجرایی کردن آن در عرصه شهرهای کشور بسیار کند و بطئی پیش می رود.

مطابق بند پ تبصره ذیل ماده 61 قانون برنامه ششم وزارتخانه های راه و شهرسازی کشور و شهرداری‌ها موطف اند با اعمال سیاست‌های تشویقی و در چارچوب قانون حمایت از احیای بافت‌های فرسوده از اقدامات بخش غیر دولتی برای احیا و بازسازی بافتهای فرسوده حمایت کنند.

همچنین طبق بند ت همین تبصره دولت مکلف است سالانه به احیا و بهسازی حداقل 10درصد از بافت‌های فرسوده شهری را با رعایت سرانه های روبنایی و زیربنایی توسط بخش غیر دولتی و شهرداریها در قوانین بودجه سنوات پیش بینی کند. طبق قانون برنامه ششم باید در انتهای این قانون 50درصد از بافت‌های فرسوده کشور بهسازی و نوسازی شده باشند اما به نظر می رسد برای تحقق این امر از مکانیسم‌های حمایتی و تشویقی بیشتری استفاده شود.     

*سید محسن طباطبایی مزدآبادی عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی

انتهای پیام/