از عراق تا زندان‌های کومله؛ داستان فرار اولین اسیر ایرانی/ خاطرات آزادگان سندی برای جلوگیری از تحریف تاریخ جنگ
«نام: سیدرضا»؛ خاطرات جذاب اولین ایرانی است که موفق شد از اردوگاه‌های عراق فرار کند اما در آستانه ورود به خاک کشور، به دست نیروهای ضد انقلاب اسیر می‌شود. نویسنده این اثر می‌گوید خاطراتی از این دست سند معتبری است برای جلوگیری از تحریف تاریخ جنگ.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، انتشارات سوره مهر به تازگی کتابی با عنوان «نام: سیدرضا» منتشر کرده است. این اثر که در گونه ادبیات بازداشتگاهی نوشته شده، روایتگر خاطرات سیدرضا موسوی، از آزادگان جنگ تحمیلی است که توانست با همراهی دو تن از اسرا از اردوگاه‌های عراق فرار کند. گفته می‌شود او اولین کسی است که موفق شده تا از دست عراقی‌ها فرار کرده و به ایران بازگردد.
این کتاب که به قلم رضا جمشیدی نوشته شده، با نثری داستانی و جذاب خاطرات موسوی از زمان حضور در جبهه تا زمان بازگشت به وطن را روایت می‌کند. پرداختن به جزئیات، توصیف حالات، شخصیت‌پردازی و وجود حوادث پی در پی بر جذابیت کتاب افزوده است.
تاکنون آثار متعددی از ادبیات بازداشتگاهی هشت سال جنگ تحمیلی طی سال‌های گذشته منتشر شده که هرکدام روایتگر گوشه‌ای از فداکاری‌های مردانی است که بسیاری از آنها به یک‌باره در مواجه با جنگ بزرگ شدند. موسوی در این کتاب از زمان اسارتش به دست گروهک‌های کُرد در جبهه‌های غرب کشور می‌گوید، از تبادل اسرا به دست این گروهک‌ها با نیروهای بعثی، از وضعیت بازداشتگاه‌های عراق و اسرایی که سال‌ها انتظار کشیده‌اند تا دیوار بلندی که میان آنها و دنیای خارج قد علم کرده، روزی خراب شود. برخی از کارشناسان معتقدند که در میان خاطراتی که از جنگ‌ها گفته شده، ادبیات بازداشتگاهی یا اردوگاهی بیشترین تأثیر را بر مخاطب می‌گذارد و از این جهت، تأثیرگذارترین غنیمت‌های فرهنگی جنگ به شمار می‌آیند.
خاطرات موسوی در این کتاب به دلیل شخصیت‌پردازی خوب نویسنده توانسته از این جهت با مخاطب ارتباط برقرار کند؛ به طوری که گاه مخاطب نمی‌تواند از دل حوادثی که بر سر راه راوی سبز می‌شوند، بی‌توجه بگذرد و کتاب را رها کند. خبرگزاری تسنیم به مناسبت انتشار این کتاب در سالروز ورود آزادگان به کشور گفت‌وگویی با نویسنده این اثر انجام داده که در ادامه می‌خوانید:
*تسنیم: آقای جمشیدی، کتاب «نام: سیدرضا» اثری متفاوت در میان آثاری است که در این سال‌ها در قالب ادبیات اردوگاهی منتشر شده‌اند. موسوی، راوی کتاب، خاطرات ارزشمندی از دوران اسارت در عراق و همچنین در دست کومله دارد. جرقه ثبت این خاطرات چگونه در ذهن شما زده شد؟
موسوی همشهری من در سر پل ذهاب است، خاطرم هست زمانی که این اتفاق رخ داد و او توانست از چنگ عراقی‌ها و نیروهای ضد انقلاب فرار کند و به کشور بازگردد، خبرش در شهر پیچید و در خاطر بسیاری از همشهریان ما ثبت شد. بعد از اتمام جنگ، بنیاد حفظ آثار و حوزه هنری به فکر ثبت خاطرات جنگ افتادند و من نیز کم‌کم بخشی از کارم را به خاطره‌نویسی دفاع مقدس اختصاص دادم. به پیشنهاد یکی از دوستان، جرقه نگارش خاطرات سیدرضا موسوی، به عنوان اولین اسیر ایرانی که موفق شده بود از اردوگاه‌های عراق فرار کند و علاوه بر این، خاطرات جالب و خواندنی از دوران اسارت به دست کومله هم داشت، زده شد.
برای نگارش این کتاب 50 ساعت مصاحبه با راوی انجام شد که از این میزان، حدود 36 مصاحبه مفید بود. بعد از انجام مصاحبه‌ها، با کمک حوزه هنری، مستند داستانی از خاطرات موسوی تهیه شد. در مجموع می‌توان گفت که حدود هزار ساعت صرف نگارش این کتاب کرده‌ام.
از اردوگاه‌های عراق تا زندان‌های کومله؛ داستان جذاب فرار اولین اسیر ایرانی
خاطرات موسوی از چند وجه حائز اهمیت است؛ نخست اینکه او اولین اسیری است که موفق شد از اردوگاه‌های عراق فرار کند، همین نکته کتاب را خواندنی می‌کرد. داستان این فرار و نحوه شکل‌گیری آن در اردوگاه‌های عراق، داستان جالبی است که علاوه بر کتاب، قابلیت پرداختن در یک اثر سینمایی را نیز دارد.
موضوع وقتی جالب می‌شود که متوجه می‌شویم راوی در آخرین روز سربازی به دست نیروهای ضد انقلاب به اسارت در می‌آید و پس مبادله با نیروهای عراقی، چند مدت در اردوگاه‌های عراق اسیر می‌شود. کتاب حاضر، خاطرات و روحیات رزمنده‌ای را روایت می‌کند که نمی‌تواند اسارت را بپذیرد و پیوسته به دنبال حل این موضوع و یافتن راهی است تا بتواند از اردوگاه بگریزد. خاطرات موسوی به اینجا ختم نمی‌شود؛ او پس از فرار از اردوگاه عراق، به دست نیروهای ضد انقلاب می‌افتد و حوادث دیگری نیز برای او در این برهه رقم می‌خورد. تمام این اتفاقات، خاطرات او را از بسیاری از روایت‌هایی که تاکنون نقل شده متمایز می‌کند.
*تسنیم: مخاطب در کتاب پیوسته با حوادثی روبروست که حس تعلیق دارد و از این جهت، نمی‌تواند به راحتی از آن بگذرد. حوادثی که ممکن است مخاطب را در پذیرش آن دچار تردید کند. این خاطرات را چطور راستی‌‌آزمایی کردید؟
موسوی قبل از اینکه با من برای نگارش این کتاب مصاحبه کند، چندبار در تلویزیون مصاحبه کرده و بخشی از خاطراتش را نقل کرده بود. درستی خاطراتی که نقل می‌شود، برعهده راوی است و منِ نویسنده مسئولیت چندانی در این قضیه ندارم. با این حال باید گفت که خاطرات موسوی بارها از سوی او و دیگر همراهانش نقل شده؛ هم در محافل دوستانه که من نیز گاهی حضور داشتم و هم در مصاحبه‌های تلویزیونی. به همین دلیل تقریباً راستی و درستی این خاطرات برای من نویسنده محرز شده است.
از سوی دیگر، در بخش نهایی کتاب که به ارائه اسناد اختصاص داده شده است، تأیید کسانی که همراه موسوی در این اتفاقات بوده‌اند، ذکر شده است. موسوی به همراه دو تن دیگر از اسرا از اردوگاه‌های عراق فرار می‌کند که یک نفر از آنها شهید می‌شود و فرد دیگر، آقای خزاعی، تا مرحله‌ای که همراه موسوی بوده، این خاطرات را تأیید کرده است.
*تسنیم: خاطرات دفاع مقدس و به ویژه ادبیات اردوگاهی که از آن با عنوان انسانی‌ترین گونه ادبی یاد می‌شود، به زعم کارشناسان، غنیمت‌های فرهنگی هستند. با توجه به تجربه‌ای که در این زمینه دارید، فکر می‌کنید که ما تا چه اندازه توانسته‌ایم از این غنیمت‌های فرهنگی به نفع خودمان در اثبات حقانیت و در عین حال مظلومیت ایران در هشت سال جنگ تحمیلی بهره ببریم؟
هر کتابی که در رابطه با خاطرات رزمندگان و آزادگان نوشته می‌شود، بخشی از حقانیت ایران در این جنگی نابرابر را روایت می‌کند. رفتار ایرانی‌ها با اسرای عراقی کاملاً با آنچه در اردوگاه‌های عراق رخ داد، متفاوت بود. هرچند عناوین متعددی در قالب خاطرات جنگ در این‌باره نوشته و منتشر شده، اما من فکر می‌کنم که آثار منتشر شده تنها 10 درصد ظرفیتی است که ما هم‌اکنون در دست داریم. به عنوان مثال، اگر از هر شخصی در مناطق مختلف استان کرمانشاه از سرپل ذهاب گرفته تا قصر شیرین و ... که در مواجهه با جنگ بودند، از آن روزها سؤال کنید، می‌بینید که هرکدام خاطره‌ای از آن ایام دارند. هرکدام از آنها یک کتاب ناگفته است؛ یکی رزمنده بود، یکی پرستار بود، یکی زن خانه‌دار بود و ... اما هرکدام وقتی در مواجهه با جنگ قرار گرفتند، روایتی نو دارند. تمام افراد استان‌های مرزی از پدر و مادر یک خانه گرفته تا فرزندان درگیر این جنگ بوده‌اند.
تنها 10 درصد از خاطرات اسرا منتشر شده است
هرچه ما بیشتر روی این موضوعات کار کنیم حقانیت و در عین حال مظلومیت خودمان را بیشتر و روشن‌تر بیان می‌کنیم.
*تسنیم: در یکی دو سال اخیر تلاش‌هایی شده تا روایت‌های متفاوتی از جنگ ارائه شود. این روایت‌ها یا توسط برخی از افراد در داخل مطرح شده یا در رسانه‌های خارجی. در این روایت‌ها تلاش شده تا جنگ تحمیلی به گونه‌ای دیگر تعریف شود و اینطور عنوان می‌شود که جنگ، آنطور که گفته می‌شود، چندان برای ایرانی‌ها قهرمانانه نبوده است. فکر می‌کنید انتشار خاطراتی از این دست، تا چه اندازه می‌تواند از تحریف تاریخ جلوگیری کند؟
اگر برنامه‌ریزی کنیم تا تمام این خاطرات را جمع‌آوری کنیم، خود سند معتبر و محکمی خواهد بود در برابر کسانی که این نوع تبلیغات را مطرح می‌کنند. من خود از 15 سالگی در جنگ بودم، از نزدیک آن را لمس کردم، ممکن است در آن فضای جنگ خطاهای فردی رخ داده باشد یا در شرایط بحرانی فردی نتواند بر احساسات خود کنترل داشته باشد، اما در مجموع باید گفت که رفتارهایی که از سوی ایرانی‌ها در جنگ تحمیلی رخ داد، رفتاری انسانی و معقول بود؛ این موضوع را هم می‌توانیم در مواجهه با اسرای عراقی ببینیم و هم در مواجهه با زخمی‌های نیروهای مقابل؛ این در حالی است که ما بارها از خاطرات آزادگان از حوادث هولناک در اردوگاه‌ها می‌شنویم، از تونل‌های وحشت گرفته تا رفتارهای غیر انسانی که در حق یک انسان در بند روا داشته می‌شد؛ اتفاقاتی که شاید برای مخاطب امروز غیر قابل باور باشد.
خاطرات آزادگان؛ سند معتبری است برای جلوگیری از تحریف تاریخ جنگ
با توجه به این ظرفیت‌ها باید چند سال به صورت مداوم در مرحله نخست بر ثبت و جمع‌آوری خاطرات جنگ و در مرحله بعد باید بر ترجمه این آثار بپردازیم. با وجود همه خاطراتی که در این سال‌ها منتشر شده، دست سینمای ما از فیلم‌های دفاع مقدس تقریباً خالی است؛ این در حالی است که آمریکایی‌ها از فرار سرباز رایان خود چندین فیلم و سریال می‌سازند و جنگ خود را اینطور به دنیا معرفی می‌کنند.
نامهربانی سینما نسبت به خاطرات آزادگان
کتاب «سید رضا» خود یک فیلم سینمایی است. به راحتی می‌توان این دست از آثار را ترجمه و معرفی کرد، اما متأسفانه در سال‌های اخیر دستمان از ترجمه این دست از آثار نیز خالی است و متولیان این امر کار چندانی نکرده‌اند.
*تسنیم: آقای جمشیدی برخی معتقدند که زمان نوشتن خاطرات تمام شده و حالا زمان آن رسیده که بر رمان و داستان تمرکز کنیم. چقدر با این نظر موافق هستید؟
خاطرات واقعیت‌های زندگی یک شخص است، اما رمان و داستان به فضای تخیل وارد می‌شوند. ما هنوز خاطرات جذابی داریم که ارزش چندین‌بار خواندن را دارند. در خاطرات حقانیت‌ها و واقعیت‌ها گفته می‌شود، با فرهنگ، محیط اجتماعی و روحیات راوی آشنا شوید. حرف‌های ناگفته از جنگ بسیار است، صاحبان خاطره یا دچار فراموشی شده و یا رخ در نقاب خاک می‌کشند؛ و ما تنها حسرت می‌خوریم که چه خاطراتی در زیر خاک پنهان شده است.
خاطرات منشأ داستان و رمان هستند، تا زمانی که این خاطرات ثبت نشود نمی‌توان به خلق یک رمان جذاب نیز چندان امیدوار بود.
*تسنیم: جذاب‌ترین بخش این خاطرات برای شما به عنوان یک نویسنده کدام بخش بود؟
آن زمانی که بعد از فرار از تپه‌های عراق، خاک ایران را می‌بیند و از شوق توانایی راه رفتن ندارد، اما ناگهان در همان‌جا به اسارت نیروهای ضد انقلاب درمی‌آید برایم جذاب و تکان‌دهنده بود.
انتهای پیام/
