یادداشت| آخرین پیام از آخرین پیامبر

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، آخرین حج پیامبر (صلی الله علیه وآله) به پایان رسید و مسلمانان آماده بازگشت به دیار خویش‌اند؛ اما نزول «آیه تبلیغ» نشان از امری مهم دارد «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ‏ ما أُنْزِلَ‏ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ؛ اى پیامبر، آنچه از جانب پروردگارت به سوى تو نازل شده، ابلاغ کن؛ و اگر نکنى پیامش را نرسانده‌‏اى؛ و خدا تو را از [گزندِ] مردم نگاه مى‌‏دارد. آرى، خداوند گروه کافران را هدایت نمى‏‌کند». (مائده 67)

30 نفر از دانشمندان اهل تسنن در کتاب‌های خود به نقل از 8 نفر از اصحاب پیامبر (صلی الله علیه وآله) درباره علت نزول این آیه گفته‌اند: این آیه، درباره ولایت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) است و اینکه پیامبر (صلی الله علیه وآله) موظف به رساندن این خبر به مردم بود. با تأملی درباره نکات این آیه به 5 محور اصلی از آن پی می‌بریم:

1ـ این ابلاغی است که پیامبر(صلی الله علیه وآله) از جانب «خداوند» بدان مأمور شده است. «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ‏ ما أُنْزِلَ‏ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ»

رویکرد قرآن کریم در اختلاف امت پیشگیرانه است «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ‏ فی‏ شَیْ‏ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْویلاً» (نساء 59) اى کسانى که ایمان آورده‌‏اید، خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیاى امر خود را -نیز- اطاعت کنید؛ پس هرگاه در امرى اختلاف‌نظر یافتید، اگر به خدا و روز بازپسین ایمان دارید، آن را به خدا و پیامبر عرضه بدارید، این بهتر و نیک‏فرجام‏‌تر است.

اگر انسان‌ها به دنبال حق هستند باید به این سه مورد مراجعه کنند؛ 1ـ خداوند، 2ـ پیامبر و 3ـ اولوالأمر؛ چون مسلمانان بعد از حیات پیامبر (صلی الله علیه وآله) بر مصداق اولوالامر با یکدیگر اختلاف‌نظر دارند عقل حکم می‌کند که به دو منبع دیگر مراجعه کند؛ با توجه به آیه تبلیغ، امر امامت موضوعی است که باید از جانب خداوند رقم بخورد «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ‏ ما أُنْزِلَ‏ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ» بنابراین اگر خداوند یا پیامبر (صلی الله علیه وآله) از این تبلیغ سرباز زند هدف آیه محقق نمی‌شود.

با بررسی حیات امام علی (علیه‌السلام) ملاحظه می‌کنیم خداوند از اولین روز میلاد امام علی (علیه‌السلام) به بشریت نشان می‌دهد که وی حجت اوست؛ تولد امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در کعبه اتفاقی است شگرف که برای هیچ کس تاکنون رخ نداده و نمی‌دهد. این عملکرد ویژه خداوند در تولد حجت‌های خویش است که معمولاً هریک با تولدی توأم با -به اصطلاح- معجزه رخ می‌دهد؛ از تولدهای مشهور در نزد ادیان مانند حضرت موسی و عیسی (علیهم‌السلام) تا تولد امام علی (علیه‌السلام) این مسأله قابل بررسی است بدین ترتیب خداوند از بدو تولد حجت خویش، ارتباط او با مردم را برقرار می‌‌کند.

از سویی دیگر، نبّی مکرم اسلام (صلی الله علیه وآله) از اولین روز رسالت خویش در کنار معرفی خود به عنوان پیامبر، به معرفی امام علی (علیه‌السلام) در جلسه خویشاوندان می‌پردازد؛ «یوم الدّار» آن قدر مهم است که محمد بن جریر طبری را به دو واکنش متفاوت مجبور می‌کند: در «تاریخ الامم و الملوک» داستان به شکلی کامل نقل می‌شود، تو گویی عالمی از تبار شیعه می‌خواهد از رخداد اولین دعوت سخن بگوید و از تعابیری چون «وصیی» و «خلیفتی» در بیان پیامبر (صلی الله علیه وآله) استفاده می‌کند اما وقتی به نگارش تفسیر «جامع البیان عن تأویل آی القرآن» می‌پردازد چون به یقین در آینده، اقبال خواندن اثر تفسیری بیش از اثر تاریخی است از تعبیر «کذا و کذا» استفاده می‌کند!

 بنابراین مدعای شیعه این است که موضوع تعیین جانشین بر اساس آیات قرآن فقط باید از جانب خداوند صورت گیرد و آن چنان که رسالت بر عهده هرکسی قرار داده نشده است؛ جانشین پیامبر هم باید با انتصاب مستقیم خداوند صورت گیرد. «اللَّهُ‏ أَعْلَمُ‏ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَه‏» (انعام 124) خداوند می‌داند رسالتش را در چه کسی قرار دهد.

2ـ این مأموریت آن قدر مهم است که با کل مأموریت پیامبر (ص) در طول رسالتش برابری می‌کند «وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ»: پیامبر(صلی الله علیه وآله) برای نشر اسلام از هیچ تلاشی فروگذار نکرده است. رسولی که خداوند به او می‌گوید نزدیک است جان خود را برای هدایت مردم بدهی «لَعَلَّکَ باخِعٌ‏ نَفْسَکَ أَلاَّ یَکُونُوا مُؤْمِنین‏» (شعراء 3) در آزمونی قرار گرفته که دریک کفه آن 23  سال خون دل‌ها، تحریم‌ها، شهادت یاران باوفا، تهمت‌ها و مهاجرت‌ها ... و در دیگر کفه، اعلام این موضوع بی‌بدیل قرار گرفته است.

3ـ  با دقت در آیه و عملکرد پیامبر (صلی الله علیه وآله) در طول سفر حجة الوداع روشن می‌شود مأموریت پیامبر (صلی الله علیه وآله) در حوزه احکام جزئی یا فرعی شرع مقدس اسلام نیست و حتماً در مورد پایه‌های دین است که خداوند با این لحن با پیامبر خود سخن می‌گوید. لحنی که در هیچ جای قرآن در خصوص هیچ مأموریتی دیده نمی‌شود؛ با توجه به این که پیامبر (ص) بر اساس باور ما در ابلاغ رسالت کوتاهی نمی‌کند بنابراین این سبک بیانی، هشداری است به امت پیامبر که با تمام وجود، گوش به فرمان پیام آیه تبلیغ باشند.

4ـ  از ظاهر آیه بر می‌آید که مأموریت پیامبر (صلی الله علیه وآله) ممکن است منجر به اعتراض افراد یا فتنه‌های اجتماعی شود، به همین جهت خداوند، وعده حفظ و مصونیت به رسول خود می‌دهد تا وی با آرامش مراسم تبلیغی خود را برپا و اداره کند «وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ» چناچه شیعه و اهل تسنن نقل کرده‌اند بعد از معرفی امام علی (علیه‌السلام) حارث فهری در اعتراض به اقدام پیامبر، موضوع جانشینی را برنتافت اما غیر از خود کسی صدمه ندید و به همین مناسبت آیات اول سوره معارج نازل شد (علامه امینی، الغدیر، ج 1،صص 239 تا 246) و یا گروهی که می‌خواستند پیامبر (ص) به مدینه نرسد و شتر ایشان را رمی دادند، اما کمترین آسیبی به نبّی خدا نرسید (نک: الحلبی الشافعی، السیرة الحلبیة، بیروت، دارالمعرفة، ق 1400ـ ج 3، ص 120 و بیهقی، دلائل النبوه، ج 4، ص 256 و 257)

5ـ خداوند از مخالفان مفاد این آیه تعبیر به «کافر» کرده است «إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ» بنابراین آن چنان که برخی به خداوند یا رسالت نبّی او کافر می‌شوند بر امام منتخب از جانب خدا نیز کافر می‌شوند؛ وضعیت کافران در سرای دیگر با نیم نگاهی به آیات قرآن کاملاً مشخص است.

این پنج نکته به مفسرانی که با امامت و ولایت امیرمؤمنان (علیه‌السلام) مخالف هستند، اجازه نمی‌دهد شأن نزولی غیر از آنچه را در غدیر اتفاق افتاده ادعا کنند و شأن نزول‌های پیش ساخته در برخی آثار هیچ‌گاه پاسخگوی این پنج محور مطرح شده نیستند؛ زیرا موضوعی که مطرح می‌کنند اولاً: باید مخالفت مردم را به همراه داشته باشد یا آنچنان آشوب‌برانگیز باشد که خداوند وعده نصرت پیامبر خود را بدهد؛ ثانیاً: باید آن قدر گرانسنگ باشد که خداوند پیامبر خود را تهدید کند که اگر این پیام را نرسانی رسالتت را انجام نداده‌ای؛ به همین جهت ملاحظه می‌کنیم پیامبر مهربان به امت خویش، بدون توجه به گرمی هوا یا کمبود امکانات در سرزمین جحفه حدود یک ساعت خطبه‌ای را ایراد می‌فرماید و به تبیین وصایت امام علی (علیه‌السلام) می‌پردازد و از مسلمانان حاضر در روز غدیر بیعت فردی می‌گیرد و از امت می‌خواهد پیام غدیر را نسلی به نسل دیگر انتقال دهد. اینک این پرسش پیش روی هر یک از ماست که چه اقداماتی برای تبلیغ ولایت امیرمؤمنان (علیه السلام) انجام داده‌ایم؟

------------------------------------------------------------

احسان پوراسماعیل، استادیار مؤسسه آموزش عالی آرمان رضوی

انتهای پیام/