اختصاصی/ پشت‌پرده اجرای سند ۲۰۳۰ در ایران از زبان دبیرکل کمیسیون ملی "یونسکو"

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ کمیسیون ملی یونسکو از سال 1327 در ایران فعالیت می‌کند و بعد از انقلاب اسلامی با اصلاحاتی در اساسنامه به فعالیت خود ادامه داد. این کمیسیون به‌عنوان رابط جمهوری اسلامی ایران با مقر یونسکو در پاریس و دفاتر منطقه‌ای نقشی حقوقی را ایفا می‌کند و به‌دلیل نقش رابطی که بین نهادهای دولتی، غیردولتی و نهادهای نظام ملل متحد دارد می‌تواند مهره مؤثری در پیشبرد اهداف فرهنگی و فکری کشور در سطح جهانی باشد اما گاه با حاشیه‌هایی روبه‌رو شده که از جمله آنها سند 2030 بود که در رابطه با این سند و مشکلات پیش‌آمده در رابطه با ثبت مشاهیر کشور توسط دیگر کشورها با حجت‌الله ایوبی، دبیر کل کمیسیون ملی یونسکو به گفت‌وگو نشستیم که می‌خوانید:

تسنیم: مدتهاست که موضوع ثبت مشاهیر ایرانی و آثار آنها توسط کشورهای همسایه مطرح می‌شود و دلیل عدم ثبت آنها کم‌کاری‌های مسئولان داخلی عنوان می‌شود؛ بد نیست در ابتدا درباره نحوه ثبت این مشاهیر و دلایل این اتفاقات صحبت کنیم.

یکی از کارهای مهم کشورها تلاش برای ثبت جهانی آثاری است که ارزش جهانی دارند. در ایران مرجع این ثبت جهانی وزارت میراث فرهنگی و گردشگری است که با کمک کمیسیون ملی یونسکو پرونده‌ها آماده و برای ثبت ارائه می‌شود، و هر کشور حق دارد 2 پرونده مستقل را ارائه (میراث طبیعی و تاریخی) کند و البته می‌تواند به‌تعداد نامحدودی پرونده مشترک با دیگر کشورها داشته باشد. کشورها می‌توانند مشاهیری را برای قرار گرفتن در فهرست بزرگداشت دوسالانه یونسکو قرار دهند به‌شرط آنکه تولد، وفات و یا زندگی فعال او مصادف با مضربی از 50 باشد، یعنی زمان ثبت مصادف با مضرب پنجاه تاریخ تولد یا وفات آن شخص باشد. وقتی این پرونده ارسال می‌شود دبیرخانه یونسکو آنها را ثبت کرده و به شورای اجرایی ارجاع می‌دهد، با تصویب در شورای اجرایی به کنفرانس عمومی منتقل شده و در نهایت در لیست تجلیل مشاهیر یونسکو قرار می‌گیرد.

500 سال قبل از سوربن دانشگاه جندی‌شاپور را داشتیم

در دو سال گذشته یعنی سالهای 2018 و 2019 که مصادف با هزار و هفتصد و پنجاهمین سالگرد تأسیس جندی‌شاپور بود کمیسیون ملی با کمک دفتر نمایندگی در پاریس آن را در فهرست بزرگداشت قرار داد، که بسیار انتخاب خوب و هوشمندانه‌ای بود. برایمان بسیار مهم است که 500 سال قبل از دانشگاه سوربن دانشگاه جندی‌شاپور را داشتیم. برای بزرگداشت این دانشگاه برنامه‌های باشکوهی برگزارشد، با همکاری بسیار خوب دانشگاه جندی‌شاپور دزفول. علاوه بر این بزرگداشت ثبت شیخ شهاب سهروردی هم تا پایان امسال در دستور کار است و چندین برنامه مختلف برگزار کردیم که داخل کشور برگزار شد و قرار است در سوریه هم ادامه داشته باشد.

تمام این موضوعات کمک می‌کند که مشاهیرمان را به‌درستی بشناسیم و کشورهای دیگر هم با آنها آشنا شوند، برای دوسال آینده پرونده عطار را به‌مناسبت نهصد و پنجاهمین سالگردش مطرح کردیم. عطار نیشابوری جای کار زیادی دارد و در این رابطه 4 کشور از ما حمایت کرده‌اند. با قزاقستان پرونده مشترک فارابی را پیش خواهیم برد و امیدواریم به‌زودی تصویب شود، هزاره ابوریحان بیرونی را در پیش داریم که با ازبکها پرونده مشترکی ارائه خواهیم داد و چند پرونده مشترک با ترکها درپیش داریم.

راه مقابله با ثبت مشاهیر کشور توسط کشورهای دیگر ثبت مشترک است

موضوع ثبت مشاهیر گاهی منشأ سوءتفاهم و اختلاف هم می‌شود، ما در ایران قدیم و ایران فرهنگی مرزهای امروز را نداشتیم در نتیجه ممکن بود یک شخصیت ایرانی در خراسان متولد شود، در ترکیه زندگی کند و در پاکستان از دنیا برود، پس هر سه کشور مدعی ثبت این شخصیت می‌شوند، که نمونه آن را کم نداریم، مانند مولانا که یک شاعر پارسی‌گوی ایرانی است اما مقبره‌اش در قونیه است. مشکل دیگر این است که کشورهای اطراف ما به‌دنبال هویت‌سازی هستند و در هر صورت به ایران ارتباط پیدا می‌کنند و به‌ناچار به شخصیت‌های مشترک با ما می‌رسند. گاهی این کشورها پرونده مشاهیر ما را در یونسکو ارائه می‌دهند که ما متوجه آنها شده‌ایم. خوشبختانه ما هم اقدام کرده‌ایم و متقاعدشان کردیم که آنها شخصیتهای مشترک هستند و باید به‌صورت مشترک ثبت شوند. راهی که ما برای مقابله با این اقدامات پیدا کرده‌ایم راه ثبت مشترک است.

میراث مشترک ما باید عامل وحدت و همگرایی با همسایگانمان شود نه عامل اختلاف

من معتقدم میراث مشترک ما باید عامل وحدت و همگرایی ما و همسایگانمان شود نه عامل اختلافمان. نکته‌ای که گاهی باعث سوءتفاهم و اشتباه می‌شود این است که پیش می‌آید نسخه‌ای از یک کتاب معروف مانند مثنوی معنوی در یک کشور وجود دارد که آن کشور به‌دنبال ثبت آن نسخه از آن کتاب هستند و این به آن معنا نیست که کتاب مثنوی معنوی توسط آن کشور خلق شده، بلکه منظور ثبت همان نسخه قدیمی و فیزیکی در آن کشور است و اتفاقاً ما باید خوشحال باشیم که یک نسخه از میراثمان در جایی ثبت می‌شود که آن کشور را وادار به نگهداری از آن می‌کند؛ که این موضوع متأسفانه گاهی در رسانه‌ها به‌غلط عنوان می‌شود.

تسنیم: آیا در حال حاضر در کمیسیون ملی یونسکوی ایران فهرستی وجود دارد که با استفاده از آن بتوان اولویت‌های ثبت میراث را مشخص کرد و برای ارائه پرونده به سازمان یونسکو تقدم و تأخر قائل شد؟

ما برای ثبت میراث ملموس و ناملموس با وزارت میراث فرهنگی همکاری می‌کنیم اما باید این را بدانیم که در حوزه میراث تاریخی بیشتر از یک ثبت در سال نمی‌توانیم داشته باشیم و در حوزه میراث طبیعی هم یک ثبت داریم، بنابراین سال گذشته جنگلهای هیرکانی ثبت شد. اقدام وزارت میراث در پرهیز  از ثبت‌های نقطه‌ای و  ثبتهای محورهای تاریخی، مانند محور بیشاپور  که شامل مناطق و نقاط قابل ثبت متعدد می‌شود قابل ستایش است، نمونه آن جنگل‌های هیرکانی است که چندین استان را شامل می‌شود.

ما در حال حاضر 24 ثبت بیشتر نداریم و مقاممان در لیست ثبت میراث طبیعی و تاریخی جهان از یازدهم به رتبه دهم صعود پیدا کرده است.

تسنیم: این طبقه‌بندی انگار کمی منطقی نیست که ما با 7000 سال سابقه تاریخی نزدیک به کشورهایی مانند آمریکا با 300 سال تمدن باشیم!

به‌طور حتم ما حقمان بیش از اینهاست و در آن دورانی که سهمیه‌بندی ثبت در یونسکو وجود نداشت شاید توان و تجربه الآن وجود نداشت. در هر صورت الآن محدودیت هست و بهترین راه همان ثبت محورهایی است که در حال انجام است.

دلیل آمریکا برای خروج از یونسکو

تسنیم: با توجه به موضوعی که مطرح شد آیا سیاست‌زدگی در تصمیمات سازمان یونسکو وجود دارد؟

یونسکو یکی از نوادر سازمانهای جهانی است که تلاش کرده از سیاست دوری کند و وقتی شما در جلسات مشارکت می‌کنید می‌بینید که به همه کشورها با نگاه برابر برخورد می‌شود و تصمیمات جمعی در آن حرف اول را می‌زند بنابراین سایه سیاست در یونسکو سنگینی نمی‌کند اما این موضوع معنایش این نیست که در تصمیمات، تصویب قطعنامه‌ها و در شوراهای اجرایی گروه‌بندی سیاسی وجود ندارد، بلکه در انتخابات یونسکو هر گروه به‌دنبال منافع خودش است، مانند جهان عرب یا اروپا یا کشورهای هم‌نظر با ما، یعنی به‌طور طبیعی گروه‌بندی‌های سیاسی شکل می‌گیرد اما جریان یونسکو در کل یک جریان غیرسیاسی است و در آن سعی شده تا هژمونی کشورها به‌دلیل قدرت و ثروتشان از بین برود. آمریکایی‌ها در محافلی که فکر می‌کنند برایشان دستاوردی ندارد و احساس کنند نیروی برتر نیستند انگیزه‌ای برای حضور ندارند به همین دلیل از یونسکو خارج شدند.

تسنیم: پس چرا اسنادی مانند سند 2030 از دل این جریان غیرسیاسی خارج می‌شود؟ آیا اساساً سند 2030 یک سند سیاسی تلقی می‌شود یا خیر؟

ببینید سند 2030 نیاز به توضیح مفصلی دارد! ما دو سند 2030 داریم، یک سند 2030 که یونسکو تصویب کرد که در سال 2015 تا 2030 رویکردهای کلی سند توسعه پایدار کشورها را تشریح می‌کند در این سند یونسکو به کشورها توصیه می‌کند که به این سمت و سو حرکت کنند.

این سند 17 بند دارد که اگر به‌صورت کلی این 17 بند را مرور کنیم می‌بینیم که جمهوری اسلامی ایران با هیچ‌کدامشان مشکلی ندارد و این کلیات با اسناد بالادستی ما در تضاد نیست که در ادامه می‌توان این 17 بند را در کلیات بیان کرد؛

1 ــ پایان دادن به فقر در تمامی اشکال آن در همه جا

2 ــ پایان دادن به گرسنگی، دستیابی به امنیت غذایی و بهبود تغذیه و ترویج کشاورزی پایدار

3 ــ تضمین زندگی سالم و ترویج رفاه برای همه در تمام سنین

4 ــ تضمین کیفیت آموزش فراگیر و عادلانه و ایجاد فرصت‌های یادگیری مادام العمر برای همه

5 ــ دستیابی به تساوی جنسیتی و توانمندسازی تمام زنان و دختران

6 ــ تضمین در دسترس بودن و مدیریت پایدار آب و فاضلاب برای همه

7- تضمین دسترسی به انرژی ارزان‌قیمت، قابل اعتماد، پایدار و مدرن برای همه

8 ــ ترویج رشد فراگیر و پایدار اقتصادی، اشتغال کامل و مولد و شغل مناسب برای همه

9 ــ ایجاد زیرساخت انعطاف‌پذیر، ترویج صنعتی‌سازی فراگیر و پایدار و تقویت نوآوری

10 ــ کاهش نابرابری درون و میان کشورها

11 ــ تبدیل شهرها و سکونت‌گاه‌های انسانی به مکان‌های همه‌شمول، مقاوم و پایدار

12 ــ تضمین الگوی تولید و مصرف پایدار

13 ــ اقدام فوری برای مبارزه با تغییرات آب‌وهوا و اثرات آن

14 ــ حفظ و استفاده پایدار از اقیانوسها، دریاها و منابع دریایی برای توسعه پایدار

15 ــ حفاظت، بازیابی و ترویج استفاده پایدار از اکوسیستم‌های زمینی، مدیریت پایدار جنگل‌ها، مبارزه با بیابان‌زایی، متوقف و معکوس نمودن فرسایش زمین و توقف از بین بردن تنوع زیستی

16 ــ ترویج جوامع صلح‌طلب و فراگیر برای توسعه پایدار، دسترسی به عدالت برای همه و ایجاد نهادهای مؤثر، پاسخگو و فراگیر در تمام سطوح

17 ــ تقویت ابزارهای اجرایی و احیای مشارکت جهانی برای توسعه پایدار

هیچ کشوری توصیه‌نامه یونسکو را به سند ملی تبدیل نمی‌کند

در بند چهارم ذکر می‌شود که «تضمین کیفیت آموزش فراگیر و عادلانه و ایجاد فرصت‌های یادگیری مادام‌العمر برای همه»، برای این بند یک دستورالعمل چندصفحه‌ای تدوین شده که برخی از موارد آن مورد پسند ما نیست و با فرهنگ ما تناسبی ندارد.

اما نکته جالبتر این است که الزامی در اجرای آن وجود ندارد چرا که در ماده 2 قانون یونسکو بر اصل عدم مداخله در نظام آموزشی کشورها تأکید شده است؛ در حقیقت قانون اساسی یونسکو اعلام کرده هر مصوبه‌ای که با استقلال آموزشی کشورها در تضاد باشد توصیه نمی‌شود که آن را اجرا کنند.

این در واقع همان 2030 اصلی مورد تأکید یونسکو است که اگر در همین مرحله پیشنهاد باقی می‌ماند مورد اعتراض و دغدغه قرار نمی‌گرفت اما متأسفانه پیش از این در کمیسیون ملی یونسکو در کشورمان تصمیم می‌گیرند که سند 2030 یونسکو را به یک سند ملی آموزشی داخلی تبدیل کنند!!

هیچ کشوری این کار را نکرده است و ما تنها کشوری هستیم که این توصیه‌نامه بین‌المللی را به یک سند ملی تبدیل کردیم و اشتباه اصلی اینجا بود!

هر جای کشور سندی تحت عنوان 2030 مبنای عمل باشد ارتباطی به کمیسیون ملی ندارد

بر مبنای این سند یونسکو یک سند داخلی 300صفحه‌ای شکل گرفت و با کمک آموزش و پرورش سند ملی آموزش ایران بر اساس توصیه‌های یونسکو تدوین شد و در واقع همین کار به‌درستی مورد اعتراض مقام معظم رهبری قرار گرفت. رهبر نظام فرمودند که "ما خودمان قانون اساسی و اسناد بالادستی داریم پس چرا باید یونسکو در حوزه آموزش برای ما سند بنویسد؟! حتی اگر ما با این اسناد هم موافق باشیم چرا باید منشأ آن منابعی در خارج از کشور باشد؛ یونسکو به هیچ وجه خواستار تبدیل این سند به قانون یک کشور نیست  و من به‌عنوان دبیر کل کمیسیون یونسکو اعلام کرده‌ام در هر جای کشور سندی تحت عنوان 2030 مبنای عمل باشد ارتباطی به کمیسیون ملی ندارد.