ژئوپارک قشم؛ فرصتی جهانی در کم‌لطفی ملی+تصاویر
قرارگیری محدوده‌های تاریخی، گردشگری، زیست‌محیطی و فرهنگی در لیست‌های جهانی از جمله اهداف هر کشوری است، مبحثی که کشور ما ایران نیز از آن بی‌بهره نیست، هرچند که تاکنون آن‌گونه که باید نتوانسته‌ایم از ظرفیت‌های اینچنینی بهره‌برداری لازم را داشته باشیم.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قشم، این جزیره تاریخی از نظر طبیعی تا همین یکی دو دهه پیش، برای بسیاری از مردم ایران حتی هرمزگانی‌ها ناشناخته بود، با توسعه فعالیت‌های تجاری و گردشگری تجاری و طبیعت بی‌نظیر رفته رفته توانسته علاقه‌مندان زیادی را به خود جذب کند.
جاذبه‌های ساحلی دریایی، زمین‌شناسی، فرهنگی، اجتماعی و غذایی جزیره کهن قشم در کنار تجارت و بازرگانی که مردمان آن به دلیل مرزی بودن قرن‌ها در آن تجربه دارند، از قشم به یک باره یک برند معتبر گردشگری با رویکردهای فرهنگی، تجاری، اکوتوریسم و حتی ماجراجویانه ساخته است، تا جایی که فعالان بومگردی در کنار مسئولان مربوطه از اوایل دهه 80 به فکر معرفی جهانی قابلیت‌های گردشگری و طبیعی این بزرگ‌ترین جزیره خلیج فارس افتادند.
از همین رو بود که تلاش‌ها برای معرفی ژئوسایت‌های متعدد با هدف گردآوری آن در یک طرح ژئوپارک و معرفی و ارائه آن به سازمان‌های مربوطه جهانی آغاز شد، تا اینکه سرانجام در سال 1385 ژئوپارک قشم پس از تأیید شورای عالی ژئوپارک شورای اجرایی یونسکو در شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو به ثبت رسید و کماکان نام این ژئوپارک ایرانی که تنهاترین ژئوپارک خاورمیانه نیز به شمار می‌رود در کنار 127 ژئوپارک دیگر جهان خودنمایی می‌کند.
تصویری از تنگه چاهکوه قشم یکی از ژئوسایت‌های ژئوپارک قشم
این نکته به خودی خود به عنوان یک ظرفیت قابل توجه و ارزشمند برای جلب گردشگر و نگهداری از ژئوسایت‌های موجود در ژئوپارک قشم به شمار می‌رود.
هدف از ایجاد و تصویب ژئوپارک‌ها و تلاش کشورها برای به ثبت رساندن ژئوسایت‌ها و ظرفیت‌های طبیعی و فرهنگی خود در لیست جهانی یونسکو این است که قرارگیری در این لیست، زمینه توسعه روزافزون گردشگری در سطح بین‌الملل و در پی آن توسعه اقتصادی و اشتغال برای بومیان مجاور و یا درون ژئوپارک ها را سبب میشود و علاوه بر این طبق پروتکل‌های یونسکو با آموزش جامعه محلی مراقبت صحیح از میراث ماندگار فرهنگی ژئوپارک‌های جهانی نیز فراهم میشود.
مجموع این عوامل در کنار مطرح شدن نام محدوده‌های ژئوپارک در لیست‌های جهانی می‌تواند برای هر کشوری به منزله یک فرصت کم‌نظیر در جذب گردشگر و ارزآوری تلقی شود.
تصویری از مجموعه جزایر ناز در ساحل جنوبی قشم یکی دیگر از ژئوسایت های ژئوپارک جهانی قشم
به زبان ساده‌تر می‌توان گفت، ژئوپارک‌های جهانی یونسکو به مناطقی اطلاق میشود که در آنها از طریق برنامه‌های اجرا شده توسط جوامع محلی به‌منظور تقویت توسعه پایدار منطقه‌ای، تنوع زمین‌شناختی ترویج میشود.
همچنین ژئوپارک‌ها به ارتقای آگاهی از تغییر اقلیم و بلایای طبیعی و همچنین پایش این پدیده‌ها کمک کرده و بسیاری از آنها امکان تدوین راهبردهای کاهش خطر بلایای طبیعی را برای جوامع محلی فراهم می‌کنند.
در بخشی از تعاریف موجود، یونسکو در تعریف و بیان اهمیت ژئوپارک ها بر این عقیده است که ژئوپارک‌ها نشان‌گر تاریخ 4٫6 میلیارد ساله کره زمین و تنوع زمین‌شناختی آن هستند و در شکل‌گیری زندگی انسانی و جوامع بشری مؤثر بوده‌اند.
مجموعه جنگل‌های حرا نیز که در چندین قسمت از ساحل قشم با وسعت بالا پراکنده‌اند از دیگر ژئوسایت‌های کم‌نظیر به شمار می‌روند
ژئوپارک قشم در تاریخ کوتاه 10 ساله خود که عضو شبکه جهانی شده، همواره با فراز و نشیب‌های زیادی روبرو بوده تا جایی که به دلیل عدم رعایت استانداردها و پروتکل‌ها، این ژئوپارک در سال 1391 پس از بی‌توجهی به اخطارها و پیشنهادها، از لیست جهانی ژئوپارک‌ها خارج شد، هر چند این ژئوپارک در 15 اردیبهشت 1396 در دویست و یکمین نشست ژئوپارک‌های یونسکو که در فرانسه برگزار شد، موفق به دریافت کارت سبز و قرارگیری مجدد در لیست جهانی شد، اما این مسائل بیانگر این است که در بعد ملی و محلی و به ویژه تغییر نگاه‌ها و رسیدن به درک مطلوب در بعد مدیریتی ژئوپارک، در حوزه ملی نیازمند تغییرات اساسی هستیم.
علی‌رضا امری‌کاظمی مدیر ژئوپارک قشم اما وضع این روزهای مجموعه تحت مدیریت خود را خوب ارزیابی می‌کند.
وی به خبرنگار تسنیم گفت: ژئوپارک قشم در حال حاضر دارای کارت سبز از سازمان جهانی ژئوپارک‌هاست که در سال آینده مجددا ارزیابی دوره‌ای توسط یونسکو انجام خواهد شد که به دلیل رعایت استانداردها در این باب، ژئوپارک قشم یک بار دیگر نیز کارت سبز دریافت خواهد کرد و در لیست جهانی باقی می‌ماند.
امری‌کاظمی همچنین به توسعه ژئوسایت‌های موجود و اضافه کردن چند ژئوسایت جدید به فهرست ژئوپارک قشم اشاره و افزود: توسعه و افزایش ژئوسایت‌ها با کمک جامعه محلی و با هدف پایداری جمعیتی و توسعه اشتغال محلی صورت می‌گیرد که می‌تواند در اقتصاد مردم نیز تاثیرات قابل توجهی داشته باشد.
ساحل شیب‌دراز در بخش جنوبی جزیره از معدود مکان‌هایی است که کماکان گونه در معرض انقراض لاک‌پشت پوزه عقابی آنرا برای تخمگذاری انتخاب می‌کند
وی نیز به طور جد معتقد است برای مصونیت ژئوپارک از تهدید و چالش کارت زرد و خروج مجدد آن از لیست جهانی آموزش‌ها به جامعه محلی و همچنین دست‌اندرکاران مدیریتی و فعالان گردشگری در این ژئوپارک بسیار تعیین کننده است.
امری‌کاظمی همچنین در این گفت‌وگو به توسعه ژئوسایت و معرفی ژئوسایت‌های جدید برای ژئوپارک قشم خبر داده است.
بد نیست بدانیم ژئوپارک قشم در حال حاضر 25 ژئوسایت در گوشه و کنار جزیره دارد که هر کدام دارای قابلیت‌های خاص خود است که از این حیث گستردگی و تنوع ژئوسایت‌ها نیز ژئوپارک قشم در جایگاه قابل ملاحظه‌ای در دنیا قرار دارد.
روستای لافت که تلاش‌ها برای ثبت جهانی آن در فهرست میراث جهانی در جریان است یکی دیگر از ژئوسایت‌های کم‌نظیر ژئوپارک قشم است که از نظر معماری، تاریخ و آداب و سنن مردم مورد توجه است
دره ستاره افتاده (دره ستاره‌ها)، کورکوراکوه، بام قشم، دره تندیس‌ها، دره شور، تنگه چاهکوه، نمکدان، کریان، موزه ژئوپارک، پهنه‌های گلی، ساحل کرق، دره قاضی، تنگه اولی، بصیرا، چاکویر، جزایر ناز، ژئولینک، باسعیدو، خلیج دیرستان، جنگل حرا، ساحل تخمگذاری لاک‌پشت‌ها، صخره خرچنگ‌ها، روستای لافت، غار خربس و تالاب پرندگان دو کوهک در حال حاضر 25 ژئوسایت ژئوپارک قشم هستند که هر ساله تعداد قابل توجهی از گردشگران داخلی و خارجی از آنها بازدید می‌کنند.
این‌ها تماما در حالی است که طاهره شهرکی مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری منطقه آزاد قشم چندی پیش از عضویت این منطقه در سازمان جهانی گردشگری ملل متحد (UNWTO) خبر داد که این عضویت نیز می‌تواند در راستای معرفی هر چه بیشتر ظرفیت‌های قشم بسیار تاثیرگذار باشد.
از طرفی برخی از کارشناسان نیز معتقدند که در بعد کلان چالش‌ها و تهدیداتی متوجه ژئوپارک قشم می‌تواند باشد، نزدیکی و مجاورت برخی از فعالیت‌های تولیدی و صنعتی و تخریب‌های محیط زیستی و ساخت و سازها برخی از این مسائل است که همواره مورد نگرانی و دغدغه علاقه‌مندان فعالان اکوتوریسیم و حوزه گردشگری و محیط زیست قشم بوده است.
کیمیاسادات عجایبی مدیر عامل موسسه میراث زمین‌شناختی خاورمیانه و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد کرج در پاسخ به سئوالی پیرامون تهدیدهای متوجه ژئوپارک جهانی قشم در برابر سازمان‌های جهانی، اظهار داشت: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در این باب تغییرات مدیریتی در راس و ذیل این موسسات است، تشکیلات مدیریتی ژئوپارک قشم نیازمند حمایت و ثبات مدیریتی دستگاه‌های بالادستی در منطقه آزاد و سایر بخش‌های مربوطه است.
وی ادامه داد: هر چند در این یکی دو سال اخیر حمایت‌های خوبی از ژئوپارک صورت گرفته، اما باید متوجه بود که تغییرات مدیریتی مخرب‌ترین تاثیرات را بر روی رویه فرآیندی و حرکتی ژئوپارک قشم را دارد و ثبات رویه را برهم می‌زند.
عجایبی با بیان اینکه مردم قشم مفهموم ژئوپارک را به خوبی دریافت کرده‌اند، اضافه کرد: این بدین معناست که وارد فرآیند خوبی در باب حفاظت و توسعه ژئوپارک قشم شده‌ایم.
حال باید دید آیا در آینده سازمان‌های ملی همانند سازمان گردشگری و سایر ارگان‌ها با درک بهتر از جایگاه جهانی ژئوپارک قشم و مفهوم ژئوپارک تا چه میزان می‌توانند از آن در خدمت اقتصاد ملی و ارزآوری با محوریت و ترویج گردشگری خارجی و معرفی ظرفیت‌های طبیعی سرزمینی، استفاده و کشور را از مزیت‌های این فرصت جهانی بهره‌مند سازند.
گزارش: عبدالرحیم رضوانی
انتهای پیام/ز/ش
