روز روستا و عشایرـ ۵| جایگاه عشایر در اقتصاد مقاومتی انکار ناپذیر است + فیلم

به گزارش خبرگزاری تسنیم از بیرجند، جاده کویری است و خشک خبری از آبادی نیست. هرچه بیشتر پیش می‌روی جز بیابان نمی‌بینی جاده آنقدر تفتیده و گم است که هر از چند گاهی سراب‌هایی را می‌بینی اما کمی نزدیک‌تر که می‌شود خبری از آب نیست.

زمین‌های اطراف پوشش گیاهی خاصی ندارد جز تعدادی بوته خار و خاشاک. تعدادی شتر را نظاره می‌کنیم که در بیابان‌های خشک ناله تشنگی سر می‌دهند. در میان صدای زوره باد صدای جادویی زنگوله‌هایی مرا به سمت خود می‌کشد. دو مرد خسته و عرق‌ریزان دور یک گودی پایین‌تر از سطح زمین نشسته‌اند و قصد دارند ظرفی که پر از شیر است را گرم کنند و به عنوان نهار ظهرشان میل کنند.

گوسفندشان در بین خار و خاشاک بیابان در حال چرایند. به سمتشان می‌روم تا سراغی از آبادی بگیرم. وقتی ما را می‌بینند به استقبالمان می‌آیند و از ما می‌خواهند که در نهارشان شریک شویم و به قول آنها هم نمک شویم.

مردمانی که عاشق زندگی عشایری هستند

آدرس روستای "چاه غلامرضا" را از آنها می‌گیریم. وقتی از اوضاع دامداری می‌پرسیم یکی از آنها آهی از دل کشید و گفت: ای دخترجان با این اوضاع علوفه و خوراک دام همین چند گوسفند هم که داریم باید خدایمان را شکر کنیم.

جاده روستا خیلی روبراه نیست مجبور می‌شویم ماشین خودمان را همان جا بگذاریم و به همراه وانت آقا مصطفی روانه روستای "سرچاه غلامرضا" شویم. جاده خاکی وپر پیچ و تاب است.

در بین راه از سختی‌های زندگی عشایری از او می‌پرسم. سری تکان می‌دهد و می‌گوید: کار سختی است اما من عاشق این سبک از زندگی هستم. هرچند در این زندگی سود اصلی خرید و فروش دام به جیب دلالان می‌رود اما باز هم خدا را شاکریم که درآمدمان از راه حلال است و در این اوضاع اقتصادی نابسامان و بیکاری جوانان لقمه به خور و نمیری داریم.

خانه‌های ساده اما گرم و باصفا/ آرامشی که در جای دیگر نمی‌شود تجربه کرد

به روستا می‌رسیم در اینجا گویا فقط یک نفر زندگی می‌کند. آن هم در خانه‌ای در دل کوه، باید سرت را پایین بگیری و با سلام و صلوت وارد خانه شوی اما خانه‌اش گرمی خاصی دارد. با مهربانی ما را به خانه دعوت می‌کند.

آقا کریم از وقتی به یاد دارد اینجا زندگی می‌کند. هرچند زندگی سخت است اما عادت کرده است. خبری از یخچال، تلویزیون و تلفن نیست اما آرامش خاصی پابرجاست. او این آرامش را با هیچ کجا عوض نمی‌کند.

زندگی عشایری که با وجود همه سختی‌هایش شیرین است

از او پرسیدیم روزهایش را در اینجا چگونه می‌گذراند لبخندی زد و گفت: صبح قبل از اذان صبح بیدار می‌شوم و با همسرم پا به پای هم کار می‌کنیم. شب موقع  اذان که می‌شود دست از کار می‌کشیم. نماز می‌خوانیم و غذایی می‌خوریم و کارهای عقب افتاده را انجام می‌دهیم و برای یک روز کاری دیگر آماده می‌شویم. سر شب می‌خوابیم تا بتوانیم دوباره قبل از اذان صبح بیدار شویم و روز از نو روزی از نو...

دختر موطلایی که نامش زهرا بود. نزدیک شد و گفت: "خانم شما خانم معلم ما هستید؟" پسری که خود را رضا معرفی می‌کند می‌گوید: "زهرا ما آقا معلم داریم مگر دیروز ندیدی آقا معلم در کلاس درس می‌داد" زهرا با همان لحن کودکانه‌اش گفت: "ای کاش شما معلم ما بودید دوست داریم معلمان خانم باشد".

در اینجا از سیاه چادر خبری نیست/ عشایر در خانه‌های گلی و سنگی در دل کوه مستقر شدند

وارد روستا می‌شویم به دنبال سیاه چادر عشایری هستیم چون زندگی عشایری همیشه با واژه‌هایی نظیر سیاه چادر، کوچ، ییلاق، قشلاق، لبنیات محلی، لباس‌های سنتی و دوری از شهرها و آبادی و زندگی در دل کوه‌ها عجین شده است. تا ذهن‌ها به یاد دارد، تا در خاطرِ یادها مانده است از همان قدیم و قدیم‌ها روزگار زندگی کوچ نشینی با همین شیوه سنتی چرخیده و گردش روزگارش چیزی جز این ندیده است اما اینجا خبری از سیاه چادر عشایری نیست خانه‌‌های کوچک در دل کوه است.

 هنوز هم کم و بیش وضعیت زندگی عشایر به همان شکل قدیمی خود است اما باید قبول کنیم رفته رفته باد بوی تغییر آورده و شرایط زندگی‌های امروز تا حدودی بر زندگی کوچ نشینی نیز اثر گذاشته است.

عشایری که دیگر کوچ نمی‌کنند

خدیجه بانو یکی از زنان روستا است که سر آب در حال  شستن لباس است. او زنی عشایر و مهربان است با دلی آکنده از درد کم آبی و خشکسالی گفت: در آن سالها که آب و سرسبزی بود در طول سال کوچ می‌کردیم اما در این چند سال که آبی برای خوردن نداریم و همه جا خشکسالی  و بی آبی است کوچ نمی‌کنیم.

در خارج از روستا در دل کویر به دو خانه سنگی و چوب می‌رسیم که در گویش محلی به آن کوله می‌گویند. بانویی تقریباً 65 ساله خود را به ما می‌رساند.دستانش از کار زیاد زبر و خشن شده اما لبانش آکنده از خنده است و با  مهربانی در خانه گلی‌اش با کمترین امکاناتی که دارد از ما پذیرایی می‌کند.

دل‌‌هایی که به وسعت کویر است

با وجود اینکه 61 سال از عمر خود را در کوله‌های عشایری سپری کرده اما این روزها از سخت شدن شرایط می‌گوید، گرچه دلش به وسعت کویر است اما مشکلات مریضی همسر، کم آبی، کمبود آذوقه دام بر او فائق شده است. این روزها او که در بین عشایر به "عمه" معروف است گرچه لب‌هایش پر از خنده است اما در دلش غوغایی برپاست.

او معتقد است در آن زمان‌ها خشکسالی، کم بارشی و کم آبی در این حد نبود و این روزها زندگی عشایر در نقاط کویری سخت شده و تنها در این بیابان‌ها امیدمان به خداست. هرچه سرمایه داشتیم برای تامین آذوقه و خوراک دام دادیم. باز هم امیدمان به خدا و مسئولان است تا برای عشایر گام‌هایی بردارند چون به جنگ طبیعت که نمی‌شود رفت حال که خشکسالی حاکم شده و عشایر مجبورند در یک منطقه مستقر شوند چه خوب است که مسئولان زیرساخت‌های راه، جاده و آب را برای ما فراهم کنند و در تأمین علوفه کمک حال عشایر باشند.

خدا را شکر دست‌مان پیش کسی دراز نیست

"عبدالله ایوبی" پیرمردی از روستای ششدانگ است که 76 سال سن دارد و حدود 50 سال است که در این منطقه زندگی می‌کند. شغلش دامداری و کشاورزی است می‌گوید: اگر در طول سال بارندگی خوب باشد و منطقه برای چرا آماده باشد هنگام بهار به جاهای بهتری کوچ می‌کنیم و 3 ماه بعد از عید نوروز به این منطقه بر می‌گردیم اما اگر خشکسالی باشد در همین جا می‌مانیم و مجبوریم برای گوسفندان آذوقه بخریم تا زنده بمانند به امید اینکه سال آینده سال پربارانی باشد.

او که همه دارایی و درآمدش را همین دام‌هایش می‌داند افزود: شیر، سرشیر، کره، روغن زرد، قروت، دوغ از محصولات تولیدی ما است که به فروش می‌رسانیم و خرج زندگی خود را از این طریق مهیا می‌کنیم. درآمد زیادی نداریم اما باز خدا را شاکریم که دستمان پیش کسی دراز نیست. در این منطقه 3 خانوار هستیم که خودم و دو فرزندم هستیم که خرج و مخارج زندگی‌مان از طریق دامداری و کشاورزی است.

دختر عشایری که دوست دارد پزشک شود 

لیلا ایوبی، پیرزنی است که وقتی از او پرسیدم یک روز زندگی عشایری چگونه سپری می‌شود گفت: صبح که بیدار می‌شویم تا عصر کار و تلاش می‌کنیم و در آفتاب مشغول فعالیت هستیم. در گذشته در برخی فصول سال کوچ می‌کردیم اما از وقتی که خانه‌های گلی ساخته‌ایم دیگر کوچ نمی‌کنیم. از وقتی در این مکان مستقر شدیم فرزندان‌مان می‌توانند درس بخوانند و باسواد شوند.

زهرا ایوبی یکی از کودکان این روستا است که دانش آموزان کلاس دوم  است و دوست دارد در آینده دکتر شود تا به روستای ششدانگ برگردد و به مردم خدمت کند که دیگر مجبور نباشند برای درمان راه زیادی را طی کنند و به شهر بیایند.

روزی را خدا می‌رساند

روستای بالاتر "ششدانگ" هم "چاه ربیع" نام دارد. ایوبی بانوی 56 ساله عشایر است که در این منطقه زندگی می‌کند. زندگی عشایر را سخت می‌داند اما خدا را شکر می‌کند و معتقد است روزی را خدا می‌رساند چه در آبادانی و ترسالی و چه در خشکسالی و روزهای سخت.

این بانوی زحمتکش معتقد است: ما عشایر با یکدیگر همدل هستیم و با هم رفت و آمد می‌کنیم. عشایر همیشه مشغول فعالیت هستند و درآمد اصلی آنها از دامداری است و همین سبب شده به این سبک زندگی کنیم و برای اینکه بتوانیم آذوقه دام‌هایمان را تأمین کنیم به جایی کوچ کنیم که شرایط برای آنها مهیا باشد اما در این سال‌های خشکسالی مجبوریم در اینجا بمانیم و در این خانه‌های گلی ساکن شویم.

زنان عشایر نباشند کارها لنگ می‌ماند

بانوان عشایر دوش به دوش مردان کار می‌کنند و اگر نباشند کار عشایر لنگ است. بیشتر کار داخل منزل از بانوان و کار چراندن گوسفند مربوط به آقایان است. درآمد آنچنانی نداریم اما باز هم خدا را شاکریم همیشه چشمشان به آسمان و رحمت خداست و جز او از کسی دیگر توقعی نداریم.

وجود 58 طایفه مستقل عشایری در خراسان جنوبی

مدیرکل امور عشایری خراسان جنوبی در گفتکو با خبرنگار تسنیم اظهار داشت: 80 درصد عشایر خراسان جنوبی در مرزها مستقراند و در استان 58 طایفه مستقل عشایری در کنار هم زندگی می‌کنند. 

حسین حسین‌پور گفت: بیشتر عشایر استان در شهرهای مرزی سربیشه، زیرکوه، درمیان و نهبندان مستقراند و براساس سرشماری عشایر کوچنده کشور در سال 87 تعداد عشایر خراسان جنوبی 15 هزار و 676 خانوار عشایر با جمعیت 81 هزار نفر است.

54 درصد عشایر استان از آب سالم آشامیدنی و بهداشتی برخوردارند

وی افزود: بر اساس نقشه‌برداری سال 93 تعداد 6 هزار و 18 کیلومتر ایل راه عشایری در استان مشخص شده که براساس وضعیت بارندگی طوفان‌های منطقه سالانه دو یا سه نوبت مرمت و موج تراشی می‌شود. 

مدیرکل امور عشایری خراسان جنوبی با بیان اینکه 54 درصد عشایر استان از آب سالم آشامیدنی و بهداشتی برخوردارند افزود: تا پایان برنامه ششم توسعه باید برخورداری عشایر از ایل راه مناسب به 74 درصد و آب آشامیدنی به 70 درصد افزایش یابد. 

وی اظهار داشت: خراسان جنوبی با دارا بودن 11 شهرستان و 15 هزار و 676 خانوار عشایری چهارمین استان عشایرخیز کشور است.

تولید بیش از 15 هزار تن انواع فرآورده‌های دامی توسط عشایر استان

حسین‌پور با بیان اینکه عشایر خراسان جنوبی در نیمه نخست امسال بیش از 15 هزار تن انواع فرآورده‌های دامی تولید کردند افزود: از این مقدار 10 هزار تن شیر، 4 هزار و 700 تن گوشت قرمز، 500 تن کرک مو و پشم بوده و ارزش کل محصولات تولیدی 410 میلیارد تومان است. 

وی افزود: 34 درصد فرآورده‌های دامی استان را عشایر تولید می‌کنند و 15 هزار خانوار عشایر در خراسان جنوبی زندگی می‌کند که یک میلیون و 200 هزار راس دام در اختیار دارند.

عشایر نقطه قوت اقتصاد مقاومتی و رونق تولید هستند

حسین‌پور بیان کرد: جامعه عشایری خراسان جنوبی با داشتن ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بسیار ارزشمند و قابل توجه در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جایگاه و نقش مهمی داشته و در این برهه زمانی از نظر موضوع اقتصاد مقاومتی و رونق تولید یکی از نقاط قوت محسوب می‌شود.

وی تصریح کرد: صنایع دستی به دلیل حفظ اصالت‌ها و سنن، شاخص‌ترین هنر سنتی ایران خصوصاً در مناطق عشایری است و بدون شک بخشی از میراث فرهنگی عظیم گذشتگان ماست و به عنوان آثار باقیمانده از فرهنگ اجدادی و سنتی سرزمین ما در دنیای ماشینی امروز قابل بحث و بررسی است.

مدیرکل امور عشایری خراسان جنوبی گفت: تأمین بخش عمده مواد اولیه مصرفی از منابع و تولیدات داخلی، داشتن بارفرهنگی در استفاده از طرحها، نقش‌ها و رنگ آمیزی اصیل، بومی و سنتی، عدم نیاز به سرمایه گذاری در مقایسه با صنایع دیگر، دارابودن ارزش افزوده زیاد در مقایسه با سایر صنایع بخشی از دلایل توجه به این هنر اصیل و بومی است.

حسین‌پور با بیان اینکه صنایع دستی هر منطقه متأثر از محیط فرهنگی و جغرافیایی و تاریخی آن سرزمین است افزود: مناطق عشایری خراسان جنوبی به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و فرهنگی، صنایع دستی خاص خود را داراست.

راه‌اندازی کارگاه‌های قالی بافی در منطقه عشایری زیرکوه

وی گفت: در همین راستا در شهرستان زیرکوه اقدام به راه‌اندازی کارگاه‌های قالبیافی کرده و منطقه عشایری گزخت یکی از این مناطق است که بانوان به بافت جاجیم و توبافی علاقه نشان دادند و در این راه فعالیت می‌کنند. صنعت تو بافی و جاجیم بافی در اکثر منازل این روستا رواج دارد و افراد زیادی در اوقات فراغت خود به این امر می‌پردازند.

مدیرکل امور عشایری خراسان جنوبی اظهار داشت: منطقه عشایری بقرایی شهرستان زیرکوه نیز با جمعیت 84 خانواری با ایجاد یک صندوق خرد زنان عشایر از محل تسهیلات ارزان قیمت مصوب اداره کل تامین شده و هم اکنون بالغ بر 30 نفر عضو فعال در زمینه قالی و قالیچه بافی دارد که به صورت پاره وقت مشغول بافندگیهستند و اغلب طرح‌ها و نقشه‌های به کار رفته در این منطقه ریزه ماهی و یا خشتی است.

رونق صنایع دستی عشایر در دستور کار قرار دارد

وی بیان کرد: در منطقه عشایری چاه زرد بالغ بر 30 نفر مشغول قالی بافی هستند و اکثر بافندگان با مراجعه به مرکز شهرستان و دریافت نقشه‌های به روز اقدام به بافندگی می‌کنند هرچند در این میان هستند کهن سالانی که هنوز به صورت ذهنی بافندگی می‌کنند و نقش بر قالی می‌زنند.

مدیرکل امور عشایری خراسان جنوبی گفت: در مرکز شهرستان زیرکوه نیز به عنوان قطب حوله بافی و جاجیم بافی شهرستان به همت شرکت تعاونی عشایری ذخایر زیرکوه با ایجاد کارگاه تولید و خرید و فروش صنایع دستی کمک شایانی به بافندگان شده که از محل اعتبارات شرکت تعاونی برای کل عشایر شهرستان خدمت‌رسانی می‌شود و بالغ بر 10 نفر به صورت فعال در این کارگاه مشغول به فعالیت هستند.

حسین‌پور افزود: این اداره کل با تعیین یک نفر به عنوان مسئول صنایع دستی، انجام برنامه‌ریزی جامع و کامل به صورت استانی و شهرستانی با بهره‌گیری از امکانات اتحادیه و شرکت‌های تعاونی عشایری و ورود بخش خصوصی برای آموزش، تولید و عرضه صنایع دستی را در دستور کار قرار داده تا صنایع دستی و بافت فرش رونق گیرد.

انتهای پیام/ز