چشم‌انداز رزمایش نظامی «سنتر ۲۰۱۹» در آسیای مرکزی

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، نشریه اینترنتی «یوریژیان دیلی مانیتور» وابسته به بنیاد جیمز تاون، در شماره اخیر خود در مقاله‌ای به قلم آزاد قریب‌اف، به بررسی رزمایش بزرگ نظامی سنتر 2019 با حضور کشورهای آسیای مرکزی پرداخته است. در ادامه این مقاله را می‌خوانید.

مانور نظامی «سنتر 2019» در سال جاری میلادی بزرگ‌ترین مانور نظامی استراتژیک و عملیاتی روسیه است که در آن سربازان روسیه به همراه 7 متحد و شریک منطقه‌ای آن، مشارکت می‌کنند. این مانور نظامی یک رویداد از سوی رسانه‌های دولتی روسیه بسیار مورد توجه قرار گرفته است. بنا بر گزارش اسپوتنیک، این مانورها که از 16 تا 21 سپتامبر برگزار شدند، «به دنیا قابلیت‌های غیرقابل پیش‌بینی روسیه را که برای پنتاگون و ناتو در یک سطح کاملا غیر قابل دسترسی قرار دارد، نشان‌‌ دادند» (Sputnik.kz, September 21). این تمرین در حقیقت یک تلاش آشکار برای نمایش توانایی نظامی روسیه بود. در همین حال به صورت رسمی اعلام شده است که مانور مذکور با هدف مقابله با یک دشمن فرضی مستقر در «جنوب غربی» منطقه که حامی بی‌ثباتی و نهایتا ایجاد جنگ داخلی در آسیای مرکزی است، صورت می‌گیرد (EDM, September 25). در واقع، روسیه همیشه تلاش‌هرده تا با اغراق نشان دهد که تهدید احتمالی افراط‌گرایان از سوی افغانستان به آسیای مرکزی تسری می‌یابد. این نگرانی‌ها تاکنون بارها توسط رهبران نظامی و سیاسی روس، از جمله شخص ولادیمیر پوتین، مورد تاکید قرار گرفته و مسکو به طور مداوم به کشورهای آسیای مرکزی «یادآوری کرده» که در صورت حمله افراط‌گرایان از جنوب آسیا به آسیای مرکزی، نه روسیه و نه هیچ کس دیگر نمی‌تواند از آن‌ها محافظت کند. اخیرا نیز در ماه مه سال 2019، الکساندر بورتینکوف، مدیر خدمات امنیتی فدرال روسیه (FSB) گفته بود که 5000 نیروی شبه‌نظامی وابسته به داعش، عمدتا از جمهوری‌های پساشوروی، که تجربه نبرد در سوریه را طی سال‌های اخیر کسب کرده‌اند، در استان‌های شمالی افغانستان (در مجاورت مرزهای جنوبی آسیای مرکزی) گرد هم آمده و آماده نفوذ به منطقه هستند (RIA Novosti, May 21). اگرچه هر کسی نفوذ چنین تهدیدی را در آسیای مرکزی نمی‌پذیرد؛ اما با این وجود، گفتمان مذکور به کرات در منطقه برای تقویت جایگاه رهبران سیای مرکزی و نیز به منظور توجیه سرکوب‌های شدید و گسترده در ناآرامی‌های سیاسی، مورد استفاده قرار گرفته است (Voicesoncentralasia.org, September 27, 2018).

شمار دقیق سربازانی که در مانور نظامی مشترک «سنتر» از کشورهای آسیای مرکزی مشارکت کرده‌اند در رسانه‌ها منتشر نشده است، اما کشوری که بیشترین مشارکت را در این رزمایش داشته یقینا قزاقستان است. این رزمایش در هفت منطقه روسیه برگزار شد که 5 مورد از آنها مرزهای مشترک و گسترده‌ای با قزاقستان داشتند. بخشی از مانورها نیز در 4 منطقه نظامی در داخل خاک قزاقستان صورت گرفتند. وزارت دفاع قزاقستان نیز پیش از این برای نصب و راه‌‌اندازی سامانه‌های موشکی اسکندر در منطقه نظامی آموزشی «ساریشاگان» (در استان کاراگاندای این کشور)، به عنوان مهم‌ترین منطقه برگزاری رزمایش «سنتر 2019» فراخوان داده بود (Azattyq.org, September 20). همچنین جالب توجه آن است که برای نخستین بار، یک گروه قابل توجه از نیروهای نظامی چینی (شامل 1600 نفر سرباز و تجهیزات سنگین) در این رزمایش از قلمرو قزاقستان و با استفاده از زیرساخت‌هایی که با بهره‌مندی از وام‌های بلندمدت چینی ایجاد شده‌اند، عملیات ترانزیتی را صورت دادند (Azattyq.org, September 18). به بیان دیگر، زیرساخت‌های ایجاد شده برای حمل کالاهای تجاری چین به غرب، می‌توانند به وضوح در صورت نیاز برای اعمال نیرو و توان نظامی نیز به کار گرفته شوند.

مشارکت ازبکستان در رزمایش سنتر 2019 نیز، به عنوان بزرگ‌ترین و قوی‌ترین نیروی نظامی در میان کشورهای آسیای مرکزی، نشان‌گر یک توسعه قابل توجه دیگر بود. در دوره ریاست جمهوری شوکت میرضیایف (که از سپتامبر 2016 روی کار آمده است) ازبکستان به انزوای خودخواسته پیشین خود پایان داده و اخیرا حضور فعالانه در مانورها و رزمایش‌های چندجانبه منطقه‌ای را در دستور کار قرار داده است. در سپتامبر 2018، برای نخستین بار یک مانور نظامی مشترک و در سطح خرد با مشارکت نیروهای ازبک و تاجیک در نزدیکی مرزهای افغانستان و تاجیکستان برگزار شد. در سال 2019 همچنین نیروهای نظامی ازبک در کنار همتایان بلاروسی، ترکی و پاکستانی خود آموزش‌های نظامی را دریافت کرده‌اند (Fergana.agency, September 19). دومین رزمایش بزرگ ازبکستان با تاجیکستان نیز در سال 2019 برگزار شد، اما این بار بخشی از رزمایش سنتر 2019 با حضور روسیه. مشارکت ازبکستان در مانور سنتر 2019 در قلمرو روسیه نیز نسبتا محدود، با حضور حدودا 100 نفر از نیروهای ویژه بود (News.mail.ru, September 8).  با این وجود، تمرین مشترک نظامی در کنار دیگر اعضای سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی (CSTO) مباحثی را درباره احتمال بازگشت ازبکستان به این اتحاد نظامی تحت مدیریت مسکو، ایجاد کرده است. ازبکستان پیش از این در سال 2012 از سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی خارج شده بود (Ritmeurasia.org, October 1).

به رغم تعهد کم نسبت به تعداد سربازان، بهادر قربان‌اف، وزیر دفاع ازبکستان از اورنبورگ در  روسیه برای نظارت بر این رزمایش نظامی، بازدید کرد (Sputnik Uzbekistan, September 20). علاوه بر ایت، چند روز پیش از شروع رزمایش سنتر 2019، ویاچسلاو والادین، سخنگوی دومای دولتی روسیه در طول سفرش به تاشکند، از نمایندگان پارلمان ازبکستان نیز دعوت کرد تا به نشست ناظران پارلمانی سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی بپیوندند (Rossyiskaya Gazeta, September 16). و والنتینا ماتوینکو، سخنگوی شورای فدرال روسیه (که مجلس علیا در روسیه محسوب می‌شود) نیزدر اوایل اکتبر در تاشکند اظهار داشته بود که میرضیایف پیش از این تصمیمش را برای عضویت ازبکستان در اتحادیه اقتصادی اوراسیایی گرفته است (Fergana.agency, October 5).

در حالی که ازبکستان نیم نگاهی به عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا دارد (EDM, October 14)، اظهارات اخیر عبدالعزیز کامل‌اف، وزیر امور خارجه این کشور در شورای امنیت سازمان ملل متحد، ممکن است مباحثی را مطرح کند که بازگشت به سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی نیز در آن‌ها وجود داشته باشد. در این سخنرانی، کامل‌اف تاکید کرده بود که کشورهای آسیای مرکزی همگی قادر به دفاع از خود در مقابل تهدیدات خارجی، به ویژه آن‌ مواردی که از افغانستان می‌آیند، هستند. او به صورت عمومی خودِ آسیای مرکزی را به عنوان کانون گرم افراط‌گرایی مورد انتقاد قرار داد و اشاره کرد که «در 25 سال اخیر، ما همیشه در مورد این که آسیای مرکزی در هر زمان ممکن است منفجر شود، شنیده‌ایم؛ اما این موضوع هیچگاه تحقق نیافته است» (Podrobno.az, September 28). کامل‌اف همچنین اشاره کرد که ازبکستان تهدید افراط‌گرایی را یک تهدید جدی بر نمی‌شمارد، فلذا نیازمند هیچ قدرت خارجی برای محافظت فعال در مقابل آن نیست. علاوه بر این، برای عضویت در سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی، ازبکستان نخست نیازمند تغییر و تعدیل مفهوم سیاست خارجی خود است، چرا که برای این کشور وضعیت عدم تعهد را پیش‌بینی کرده که به هیچ اتحاد نظامی نمی‌پیوندد و به پایگاه‌های نظامی خارجی نیز برای استقرار در قلمروش اجازه نمی‌دهد (Ritmeurasia.org, October 1).

تاجیکستان که بزرگترین پایگاه نظامی خارجی روسیه (پایگاه شماره 201) را در خود جای داده است، تنها کشور عضو سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی است که با افغانستان مرزهای مشترک دارد. برخی رزمایش‌های کوچک و جزئی سنتر 2019 نیز در تاجیکستان، در مناطق نظامی آموزشی همچون «لائور» و «سامبولی» برگزار شده بود (Sputnik News, September 23). جالب‌تر آن که این کشور به طرز قابل توجهی همکاری‌های نظامی خود را با چین، به عنوان رقیب اصلی روسیه در منطقه، افزایش داده است. تنها چند هفته پیش از آغاز رزمایش سنتر 2019، در اواسط ماه آگوست، دوشنبه و پکن رزمایشی با مشارکت حدودا 1200 سرباز در مجموع برگزار کرده بودند (RFE/RL, August 13).

دیگر جمهوری کوچک آسیای مرکزی، قرقیزستان نیز به نظر می‌رسد توسعه همکاری‌های نظامی خود با روسیه را در دستور کار قرار داده است. سورانبای جین‌بیک‌اف، رئیس‌جمهور قرقیزستان تنها رهبری بود که در مراسم افتتاحیه رزمایش سنتر 2019 در اورنبورگ شرکت کرد (Elezgit.kg, September 21). حدود 500 سرباز از واحد مرکزی نظامی فدراسیون روسیه برای مشارکت در این رزمایش وارد قرقیزستان شده بودند (Orbita.kg, September 23). در سال جاری همچنین هر دو کشور در خصوص توسعه پایگاه هوایی کانت، به عنوان اصلی‌تری تاسیسات نظامی روسیه در این کشور، به توافق رسیده‌اند (Rosbalt, April 1). علاوه بر این، گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که دولت‌های دو کشور در تدارک بازگشایی دومین پایگاه نظامی روسیه در خاک قرقیزستان هستند. گریگوری کاراسی، معاون وزیر امور خارجه روسیه با تایید این که بیشکک از دو سال پیش در خصوص بازگشایی دومین پایگاه نظامی، پیشنهاداتی را به مسکو ارائه کرده بود، اظهار می‌دارد که این موضوع در حال حاضر در دستور گکار قرار ندارد (Sputnik.kg, July 20).

در حالی که این رزمایش یک پیام به غرب در مورد قابلیت‌های نظامی و دفاعی روسیه بود، سنتر 2019 علاوه بر این در خصوص اهمیت منطقه آسیای مرکزی در مرکز دغدغه‌های امنیتی مسکو نیز هشدار می‌دهد. این رزمایش بزرگ بار دیگر تمایل کشورهای آسیای مرکزی برای پذیرش نقش استثنائی مسکو در امور امنیتی منطقه‌ای را نیز نشان داد. اگرچه چین توانسته جایگاه اقتصادی روسیه را در منطقه به چالش بکشد، اما مسکو به سلطه خود در روابط نظامی و امنیتی در آسیای مرکزی همچنان ادامه می‌دهد.

انتهای پیام/