ظهور سناریوهای جدید اقتصادی در حمله به پاسگاه مرزی تاجیکستان

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، فقدان شفافیت، عدم اطلاع درست و به موقع و به ویژه انتشار داده‌های ضد و نقیض توسط مقامات دولتی تاجیکستان، از جمله وزارت امور داخلی و کمیته دولتی امنیت ملی، ابهامات بسیار زیادی را در مورد حمله اخیر به پاسگاه دیده‌بانی مرزی «عشق‌آباد» در منطقه سلطان‌آباد به وجود آورد. با وجود آن که 10 روز از انجام این حادثه می‌گذرد، همچنان سناریوهای جدیدی از این واقعه مطرح شده و اطلاعات جدیدی نیز متعاقب آن منتشر می‌شوند. با این حال، تایید و یا رد این سناریوها مادامی که دسترسی آزاد به اطلاعات و اسناد بر جای مانده از حادثه وجود نداشته باشد، و مقامات تاجیک با شفافیت به سوالات تحلیل‌گران، ناظران بین‌المللی و خبرنگاران پاسخ ندهند، امکان‌پذیر نیست.

نخستین و محتمل‌ترین سناریو که بیشترین اسناد و داده‌ها تاکنون از آن منتشر شده، سناریوی اظهار شده از سوی مقامات تاجیکستان است. به عقیده مقامات امنیتی تاجیک، مهاجمین وابسته به گروه تکفیری- تروریستی داعش بوده و از مرزهای افغانستان وارد این کشور شده‌اند و پس از حدود 3 روز، عملیات حمله به مرزبانی عشق‌آباد را ترتیب دادند. پذیرش مسئولیت این حمله توسط خبرگزاری اعماق (وابسته به داعش) و انتشار ویدئوی بیعت 6 تن از مهاجمین (که البته هویت آن‌ها مشخص نیست) اصلی‌ترین اسناد و استدلال‌های این سناریو است. با این حال ابهامات بسیار زیاد دیگری نیز همچنان وجود دارد.

سناریوی دوم که توسط مخالفین تاجیک عمدتا مطرح می‌شود، مبتنی بر طرح‌ریزی حمله به صورت «ساختگی» و توسط خود دولت برای مظلوم‌نمایی و جلب متحدین امنیتی خود است. به عقیده آن‌ها دولت با سازماندهی یک حمله ساختگی، مجددا در تلاش است تا شماری از اهداف سیاسی از جمله سرکوب مخالفین، فرار از انتقادات اروپا (با توجه به هم‌زمانی حمله و سفر امامعلی رحمان به اروپا) و دست‌یابی به یک توافق با دولت ازبکستان پیرامون اختلافات مرزی دست یابد. مهم‌ترین اسناد ارائه شده در مورد این سناریو، تحلیل‌های سیاسی و ابهامات و تناقضات موجود در اظهارات مقامات دولتی تاجیک است.

در کنار این موضوع، برخی دیدگاه‌های روسی نیز به صورت توامان دو سناریوی متناقض را پیگیری می‌کنند. گروه نخست، با تمرکز بر همگرایی امنیتی بیشتر مسکو و دوشنبه، در صدد بزرگ‌نمایی تهدید تمرکز نیروهای طالبان و داعش در شمال افغانستان هستند. گروه دیگر نیز بر سناریوی مخالفین تاکید کرده و حتی بعضا اظهار داشته‌اند که کشته‌شدگان در این حادثه ممکن است زندانیانی باشند که از زندان به این منطقه آورده شده‌اند. حتی خبرهایی نیز وجود دارد مبنی بر آن که کشته شدگان در این حادثه، زندانیانی هستند که اخیرا در مبادله با افغانستان، به تاجیکستان آمده‌اند.

در کنار این موارد حتی بعضا تحلیل‌هایی از نقش‌آفرینی ایالات متحده آمریکا در دو بعد مطرح می‌شود. وجهه نخست، همکاری ایالات متحده با دولت تاجیکستان در شناسایی جنگجویان داعشی که وارد این کشور شده‌اند. و در حالت دوم، همکاری و پشتیبانی از نیروهای شبه‌نظامی برای ورود به تاجیکستان جهت اعمال فشار به این کشور و روسیه مطرح می‌شود.

با این حال در کنار تمام این سناریوها، نشریه معروف اینسایدر سناریوی جدیدی را نیز مطرح کرده است که فاکتورهای اقتصادی را در آن دخیل می‌داند. بر این اساس، طبق اطلاعات منابع نزدیک اینسایدر، حمله به دیده‌بانی واقعا روی داده است. ولی شبه‌نظامیان داعش هیچ ربطی به آن نداشته‌ و بر خلاف ادعای دولت تاجیکستان، هیچ گونه عبور غیرقانونی از مرزها صورت نگرفته است. پیش از این نیز دولت افغانستان ادعای کمیته دولتی امنیت ملی تاجیکستان را در این زمینه رد کرده بود.

نشریه اینسایدر تجارت «شیره کمال» را یکی از فاکتورهای کلیدی حوادث اخیر مطرح می‌کند. شیره کمال یک داروی گیاهی است که بعضا ادعا شده حتی برخی گونه‌های سرطان را نیز درمان می‌کند. از همین جهت، گیاه مذکور کاربرد گسترده‌ای در صنایع داروسازی داشته و صادرات آن از تاجیکستان و افغانستان بسیار پرسود است. نکته اساسی در این زمینه دستور اخیر رئیس‌جمهور تاجیکستان مبنی بر انحصاری کردن صادرات شیره کمال برای شرکت «فراز» است. این شرکت گفته می‌شود متعلق به یکی از دامادهای امامعلی رحمان، شمس‌الله صاحب‌اف است.

نیروهای کاری که شیره کمال را از مناطقی خاص در تاجیکستان جمع‌آوری می‌کنند، عمدتا اهل افغانستان هستند و برای این امر، ویزای کاری نیز دریافت می‌کنند. بعضا ساکنان محلی نیز در این امر به کار گمارده می‌شوند. در نتیجه این اقدام نیز، شرکت انحصاری صادرکننده این داروی گیاهی، سالیانه یک یا چند بار نرخ خرید آن را تعیین می‌کند که بعضا درگیری‌هایی را نیز در بر داشت. در ماه آوریل سال جاری، این درگیری‌ها برای اولین بار به تظاهرات اعتراضی در مقابل ساختمان شرکت فراز تبدیل شد. معترضین به قیمت 10 دلاری برای هر کیلو شیره کمال اعتراض داشتند. نکته جالب توجه نیز شکل‌گیری چنین اعتراضی در فضای بسته تاجیکستان است. چند نفر از تظاهرکنندگان بازداشت شدند و سرنوشت آن‌ها هنوز نیز مشخص نیست.

در ماه سپتامبر نیز در اقدامی بحث‌برانگیز دیگر، شرکت فراز شروع به اخراج شماری از کارکنانش نمود. پس از آن مجددا اعتراضات افزایش یافت. در اول ماه نوامبر، در بازار فراوان دوشنبه که به داماد دیگر رئیس‌جمهور، ظریف‌بیک دولت‌اف تعلق دارد، بحث شدید و تندی میان سرپرست‌های جمع‌آوری کنندگان شیره کمال و نمایندگان شرکت فراز روی داد.

بر اساس اطلاعات منابع اینسایدر، بعد از آن که بحث‌ها بالا گرفت، جمع‌آوری کنندگان خشمگین شیره کمال، که از تاجیکان و افغانستانی‌ها بودند، با همسرانشان دوشنبه را ترک کردند. سپس با تحریک یک نیروی سرویس‌های امنیتی تصمیم گرفتند حق خود را از شرکت فراز و حامیان آن بگیرند.  برای این کار آن‌ها به سلاح نیاز داشتند. برای دست‌یابی به سلاح، آن‌ها به منطقه «اسان‌بای» که هر سال آنجا شیره کمال را جمع می‌کنند و تمام آن منطقه را به خوبی می‌شناختند و با مرزبانی نیز در آن‌جا آشنا بودند، رفتند.

اینسایدر همچنین ادامه می‌دهد که در ادامه این افراد که متشکل از زنان و مردان کارگر بودند، بدون مشکل 5 کلاشینکف به دست آوردند و بعد از چند ساعت در راه مورد حمله نیروهای نظامی قرار گرفتند. ماشین‌های آن‌ها سوزانده شد و بیشترشان هم پراکنده شدند. در نهایت نیز در محل حادثه چند بازداشت شده ناشناس دیگر (احتمالا با سوابق تروریسم و افراط‌گرایی) را آوردند و همان جا نیز آن‌ها را کشتند و بین جمع‌آوری کنندگان شیره کمال قرار دادند. نکته مربوط به دست‌های بسته کشته‌شدگان در تصاویر منتشر شده توسط وزارت کشور، مربوط به همین موضوع عنوان شده است.

با این حال پس از آن بود که ایده نسبت دادن این واقعه به داعش به ذهن نیروهای امنیتی رسید که با شرایط ژئوپلیتیک تاجیکستان نیز انطباق زیادی داشت. در اواخر ماه اکتبر و اوایل نوامبر نیز رئیس شورای امنیت فدراسیون روسیه، نیکولای پاتروشف، به تاجیکستان و ازبکستان سفر کرد و تهدید و چالش‌های برامده از افغانستان را مطرح نمود. در این دیدارها وی تاکید کرد که مواضع آن‌ها باید با مسکو هماهنگ باشد. در نهایت چالش مذکور نیز سریعا پس از آن رسید.

با این حال داعش پس از 3 روز، رسما مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت. «پیام» در این زمینه به نقل از اینسایدر می‌نویسد:

معلوم است که مقامات تاجیک در دوشنبه توسط افراد مشخصی در مقامات سعودی یاد گرفته‌اند که چه گونه منابع اینترنتی اعماق را که به داعش وابسته است را راضی کنند که این حمله‌ها را بر عهده بگیرند.

انتهای پیام/