یاداشت| انگیزه‌های احتمالی روسیه از استقرار اس-۳۰۰ در جنوب تاجیکستان
سفر ترامپ به افغانستان و تغییر احتمالی استراتژی ایالات متحده در افغانستان و مشاهده محرکه‌های تهدیدآمیز در رفتار نظامی ائتلاف بین‌المللی در افغانستان می‌تواند اصلی‌ترین انگیزه روسیه از استقرار سامانه اس۳۰۰ در تاجیکستان باشد.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، استقرار هر نوع از ترتیبات نظامی بسته به دکترین امنیتی اتخاذ شده، می‌تواند در راستای دفع یک تهدید احتمالی مشخص و استحکام لایه دفاعی، و یا ایجاد یک تهدید جدید برای طرف مقابل به منظور بازدارندگی باشد. از این منظر، انواع کنش‌های نظامی و استفاده از تجهیزات منحصر به فرد در مکان‌های ویژه را نیز می‌توان در این چارچوب تحلیل کرد.
طی هفته‌های اخیر خبرهای متعددی از استقرار یک سامانه موشکی اس-300 از نوع فوریت (Favorit) در تاجیکستان منتشر شده است. روز گذشته نیز شبکه تلویوزیونی روسی «زوزدا» با انتشار ویدئویی آمادگی رزمی این سامانه را نشان داده و اظهار داشت که بخشی از این گردان پدافندی در نزدیکی شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان مستقر شده است. بخش دیگر این گردان پدافند هوایی نیز در مرزهای جنوبی این کشور، در نزدیکی افغانستان به منظور محافظت از پایگاه نظامی روسیه در این کشور، مستقر شده است.
سامانه موشکی اس-300 یک سامانه پدافندی برد بلند است که توانایی درگیری و مقابله با انواع جنگنده‌های نظامی و موشک‌های کروز را داشته و مقابله با موشک‌های بالستیک نیز در نسخه‌های جدیدتر اضافه شده است. نسخه تحویل مستقر شده در تاجیکستان بنا بر گزارش وب‌سایت روسی اسپوتنیک از نوع اس-300 پی‌ام‌یو2 و از مدل فوریت است. این سامانه از جمله آخرین و پیشرفته‌ترین نسخه‌های اس-300 است که ویژگی‌های منحصر به فردی همچون آماده‌سازی در مدت‌زمان کمتر نسبت به نسخه‌های پیشین و استفاده از موشک‌های جدیدتر با برد بیشتر می‌باشد.
در اظهار نظرهای کارشناسان و مقامات روس در رسانه‌های این کشور، محافظت از منافع راهبردی روسیه در مقابل تهدیداتی ناشی از «حملات هوایی و فضایی» برای این سامانه عنوان شده است. با توجه به این اظهارات، محل استقرار سامانه مربوطه و مشخصات و ویژگی‌های عنوان شده برای مدل فوریت، می‌توان نتیجه‌گیری کرد که سامانه مذکور برای پاسخ «فوری» به تهدیدات هوایی از فاصله «دورتر» و از مسیر «جنوب» طراحی شده است.
با این حال با بررسی دکترین نظامی روسیه و تاجیکستان در سال‌های اخیر می‌توان حوزه‌های تمرکز دفاعی و نظامی این دو کشور در مرزهای جنوبی را به سادگی به دست آورد. تاجیکستان از سال 2018 برای چندین بار مورد هدف حملات گروه‌های تروریستی منتسب به داعش قرار گرفته است. آخرین حمله نیز به یک پایگاه مرزی در منطقه «عشق‌آباد» در نزدیکی مرزهای ازبکستان نیز ادعا شد از مسیر افغانستان انجام شده است. در سال 2018 همچنین دولت و نیروهای امنیتی تاجیک مدعی شدند یک حمله تروریستی به پایگاه نظامی 201 روسیه در جنوب این کشور را نیز خنثی کرده‌اند. علاوه بر این، تاجیکستان طی یک سال اخیر چند درگیری مرزی با قاچاقچیان و گروه‌های شبه نظامی در جنوب این کشور و برخی مناطق شمالی افغانستان نیز صورت گرفته است. این درگیری‌ها حتی در برهه‌ای به حدی شدت گرفت که طی آن جنگنده‌های نیروی هوایی تاجیکستان مواضعی در ولایت تخار در شمال افغانستان را بمباران کردند که منجر به کشته شدن شماری از شبه‌نظامیان وابسته به طالبان گردید.
روسیه نیز طی این سال‌ها چه به صورت مستقل و چه در چارچوب‌های امنیتی چندجانبه نظیر سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی و سازمان همکاری شانگهای، بر این تهدید از سوی افغانستان تاکید کرده است. در آخرین نمونه، در سفر اخیر نیکولای پاتروشف، رئیس شورای امنیت فدراسیون روسیه به ازبکستان و تاجیکستان، این موضوع مورد تاکید ویژه وی قرار گرفت.
با این اوصاف این سوال کلیدی پیش می‌آید که استقرار یک سامانه موشکی پدافندی برد بلند در تاجیکستان که طبیعتا هزینه سنگینی برای مسکو در بر دارد، در پاسخ به چه تهدید مهم‌تری انجام گرفته است؟ یقینا نمی‌توان ادعا کرد این سامانه برای محافظت از تاجیکستان مستقر نشده است. چرا که روابط تاجیکستان با همسایگان خود، به ویژه ازبکستان، در حال حاضر در بهترین شرایط ممکن طی سال‌های پس از استقلال قرار دارد و از سوی کشورهای فرامنطقه‌ای نیز این کشور با هیچ تهدید نظامی هوایی مواجه نبوده است. لذا باید پاسخ این سوال را در مسکو جست‌وجو کرد. به ویژه با توجه به اظهار نظر روس‌ها درباره استقرار این سامانه در تاجیکستان در چارچوب توافقات سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی، می‌توان با ضریب اطمینان بیشتری از تهدید جدید و بزرگ‌تر سخن گفت.
طبیعتا این تهدید مربوط به نیروهای ائتلاف بین‌المللی به رهبری ایالات متحده آمریکا در افغانستان می‌شود. نیروهایی که گفته می‌شود طی سال‌های اخیر روند کاهش حضور و بازگشت را طی نموده‌اند. در توافقات اخیر با میانجی‌گری ازبکستان نیز قرار بود شمار بیشتری از سربازان آمریکایی از افغانستان خارج شوند.
استقرار این سامانه توسط روسیه در جنوب تاجیکستان نشان از مشاهده یک رفتار تهدیدآمیز از سوی ائتلاف بین‌المللی در سطح حریم هوایی منطقه می‌باشد. با این حال مشخص نیست آیا چنین رفتاری هدفمند و با برنامه‌ریزی‌های گسترده‌تری صورت گرفته یا صرفا یک امر عادی بوده است. سفر دونالد ترامپ به افغانستان و بازدید وی از پایگاه‌های نظامی آمریکایی در این کشور می‌تواند نشانی از تغییراتی در استراتژی کلی ایالات متحده در افغانستان باشد. تغییراتی که شاید برای روسیه و آسیای مرکزی مطلوب نباشد.
از سوی دیگر نیز پیوند تهدید سنتی منطقه در حوزه شبه‌نظامیان و گروه‌های تروریستی با تهدیدات هوایی در فواصل دور را نیز می‌توان به نوعی با الگوهای برخی کشورهای فرامنطقه‌ای در پشتیبانی هوایی از این گروه‌ها در سوریه و عراق تطبیق داد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز اخیرا تاکید کرده بود که مسکو از تجربه مبارزه با تروریسم در سوریه در آسیای مرکزی استفاده خواهد کرد.
انتهای پیام/
