یادداشت| چرا ازبکستان باید کانون توجه اصلی ایران در آسیای مرکزی باشد؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، دوشنبه گذشته اولین پرواز مستقیم از تهران به مقصد تاشکند انجام گرفت. این پرواز نقش ویژه و بسیار مهمی در تعاملات دو کشور ایفا می‌کند. متعاقب آن نیز نمایشگاه اختصاصی کالاهای ایرانی با حضور نمایندگان بیش از 100 شرکت از کشورمان در تاشکند، پایتخت ازبکستان برگزار شد. پیش‌تر نیز در چارچوب همکاری‌های ترانزیتی در کردور شمال-جنوب و نیز کریدورهای چندجانبه نظیر ازبکستان- ترکمنستان- ایران- عمان دو کشور همکاری‌هایی را ترتیب داده‌اند. علاوه بر این، در حوزه مسائل سیاسی امنیتی نیز تهران و تاشکند همکاری‌های سازنده‌ای را در مساله افغانستان که با میانجی‌گری و مشارکت فعال ازبکستان در حال پیگیری است، به انجام رسانده‌اند. در حاشیه اجلاس سازمان کنفرانس اسلامی نیز روسای جمهور دو کشور نخستین دیدار خود را به انجام رسانده و وزرای خارجه نیز طی 2 سال اخیر چندین سفر و دیدار با یکدیگر داشته‌اند.

این روند نشان‌گر یک جهش قابل توجه در مناسبات دو کشور از سال 2017 به بعد است. با این حال، به نظر می‌رسد در جمهوری اسلامی ایران می‌بایست توجه بیشتری به ازبکستان صورت گرفته و این کشور به عنوان مرکز اصلی تعاملات ایران در آسیای مرکزی قرار بگیرد. تا پیش از این، تاجیکستان این نقش کلیدی را در میان کشورهای آسیای مرکزی به عنوان کانون اصلی توجه جمهوری اسلامی ایران ایفا می‌کرد. اما از سال 2015 و پس از سردی روابط دو کشور، این جایگاه به مرور کمرنگ و کمرنگ‌تر گردید.

در حال حاضر اگرچه روابط تهران و دوشنبه در حال بهبود است، لکن، بازگشت به جایگاه سابق همچنان از سوی تحلیل‌گران محل تردید است. از همین جهت، بسیاری بر این عقیده‌اند که ازبکستان می‌تواند به طریق اولی این نقش کلیدی و محوری را در آسیای مرکزی ایفا نماید. به ویژه پس از اصلاحات اساسی که از سال 2017 هم‌زمان با روی کار آمدن شوکت میرضیایف در این کشور صورت گرفت، فرصت‌های نوظهور قابل توجهی در این کشور پدیدار شد که توجه بسیاری از کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران را برای توسعه مناسبات به خود جلب نمود. این موضوع در کنار مزیت‌های نسبی ازبکستان می‌تواند به نحو قابل توجهی برای جمهوری اسلامی ایران مطلوب باشد.

ازبکستان پرجمعیت‌ترین جمهوری آسیای مرکزی است. بر اساس آخرین برآوردها جمعیت این کشور بیش از 32 میلیون نفر است، که تقریبا معادل نیمی از جمعیت کل کشورهای آسیای مرکزی است. متعاقب این موضوع می‌توان اظهار داشت که بزرگ‌ترین بازار منطقه نیز در اختیار ازبکستان است. در کنار این موضوع، ساختار اقتصادی این کشور نیز برای توسعه تعاملات بسیار مناسب‌تر است. زیرساخت‌های صنعتی و تجاری در ازبکستان بسیار گسترده‌تر از جمهوری‌های دیگر بوده و این کشور در مقایسه با دیگر جمهوری‌ها، اتکاء کمتری به صادرات انرژی و منابع معدنی خام دارد. همچنین با اصلاحات صورت گرفته طی 2 سال اخیر در ساختار اقتصادی این کشور، ریسک سرمایه‌گذاری بسیار پایین‌تر آمده و در حال نزدیک شدن به شرایط بسیار مطلوب قزاقستان است.

در کنار این موضوع باید به ساختار سیاسی این کشور نیز توجه ویژه‌ای داشت. در حال حاضر ازبکستان به یک کشور نسبتا باز در مقایسه با دیگر جمهوری‌های شوروی سابق بدل شده است. در کنار این، می‌توان به این موضوع اشاره داشت که ازبکستان قدرتمندترین جمهوری آسیای مرکزی، به لحاظ شاخص‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری قدرت است. متعاقب این امر، ازبک‌ها دارای بیشتر نفوذ در منطقه محسوب می‌شوند. از طرف دیگر نیز، ازبکستان از سال 2017 به بعد باثبات‌ترین و پویاترین سیاست خارجی منطقه را از خود به نمایش گذاشته است. انعطاف زیاد، چندجانبه گرایی، تعامل‌گرایی به جای تقابل‌گرایی، رویکرد متوازن و خروج از انزواگرایی، اصلی‌ترین مشخصه‌های سیاست خارجی ازبکستانِ پساکریم‌اف بوده است.

در حوزه ژئوپلیتیک نیز ازبکستان از موقعیت منحصر به فرد و ویژه‌ای برخوردار است. این جمهوری تنها کشور منطقه است که با هر 4 جمهوری دیگر آسیای مرکزی همسایه بوده و در جنوب نیز با افغانستان مرز مشترک دارد. همین امر سبب شده تا مزیت‌های ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک این کشور در حوزه‌هایی نظیر ترانزیت مورد توجه قرار بگیرد.

در کنار این موارد، ازبکستان مزیت‌های منحصر به فرد دیگری برای جمهوری اسلامی ایران دارد. مهم‌ترین وجهه آن در بر داشتن شهرها و مراکز مهم فرهنگی و تاریخی پارسی‌زبان همچون سمرقند، بخارا و خوارزم است. این محور مشترک می‌تواند نقش بسیار ویژه‌ای در تعاملات دو کشور ایفا نماید. از سوی دیگر نیز، باید اشاره داشت که طی سال‌های پس از استقلال، با حضور اسلام کریم‌اف در ریاست‌جمهوری این کشور و نگاه‌های خاص وی به سیاست منطقه و به ویژه نسبت به جمهوری اسلامی ایران، این مزیت‌ها به صورت بالقوه باقی مانده بودند. با این حال، از سال 2017 به بعد شرایط بسیار مساعدی برای توسعه مبادلات و مناسبات دو کشور فراهم آمده است.

در پایان باید اشاره کرد، قرار گرفتن ازبکستان به عنوان کانون توجه جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی، تناقضی با رویکرد متوازن و متعادل سیاست خارجی کشورمان ندارد. توجه بیشتر به این کشور در حقیقت عین توازن، بر مبنای توجه بیشتر به ظرفیت‌های بیشتر است. مادامی که روابط با تاجیکستان به سطح مطلوب نرسیده است، می‌توان ازبکستان را یک آلترناتیو بسیار قدرتمندتر در نظر گرفت.

انتهای پیام/