یادداشت| چالش خاشقجی در روابط اردوغان و بن سلمان

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم٬ صدور حکم اعدام برای 5 تن از عاملین سطح پایین و کم‌اهمیت جنایت قتل جمال خاشقجی در کنسولگری عربستان سعودی در استانبول٬ کسی را غافلگیر نکرد. چرا که نمی‌توان از کشوری همچون عربستان سعودی با آن ساختار فرسوده سیاسی و اجرایی٬ انتظار عدالت و صدور حکم قضایی مستقل داشت. اگر چه در سطح جهان٬ بحث بر سر خاشقجی و ضرورت تنبیه عامل و آمر اصلی قتل فروکش کرده اما دولت ترکیه به حکم دادگاه ریاض واکنش نشان داد.

یاران اردوغان و اشاره به بن‌سلمان

فخر الدین آلتون مسئول بخش اطلاع رسانی نهاد ریاست جمهوری ترکیه٬ عمر چلیک سخنگوی حزب عدالت و توسعه و یاسین آکتای مشاور عرب‌تبار اردوغان در حزب عدالت و توسعه٬ از افرادی بودند که با موضع‌گیری رسمی٬ حکم دادگاه را ناعادلانه خوانده و خواهان اشاره به آمر اصلی قتل شدند. ناگفته پیداست که منظور آنان٬ اشاره به آمریت محمد بن سلمان ولیعهد پادشاه سعودی در این جنایت است.

رابطه‌ای که کمرنگ شد

محمد بن سلمان برخلاف روال سابق انتقال قدرت از پادشاه به برادران پادشاه به شکلی نوین و غریب بر سر قدرت آمد.

او در همان آغاز راه نشان داد که حرص فراوانی برای کسب قدرت و مطرح شدن نام خود دارد. زندانی کردن ده‌ها شاهزاده و صاحب منصب سعودی در یک هتل و گرفتن مبالغ چند میلیون دلاری از آنان به عنوان مبارزه با فساد٬ طرح مباحث بسیار در مورد ضرورت توسعه و پیشرفت عربستان سعودی٬ طراحی حمله گسترده و ناکام علیه یمن٬ تحریم قطر و چندین اقدام دیگر٬ همگی تصویری از بن سلمان نشان داد که می‌خواست منطقه و جهان را به نفع خود تغییر دهد.

محمد بن سلمان در سفر به واشنگتن٬ از سوی دونالد ترامپ و تیم او در کاخ سفید٬ در قد و قواره یک پادشاه مورد پیشوازی قرار گرفت و دوستی او با ترامپ و آن رقص شمشیر مشهور قصر یمامه٬ میلیاردها دلار هزینه بر دست ریاض گذاشت.

اتفاقاً در همان دوران و قبل از قتل خاشقجی محمد بن سلمان در طراحی ضیافت بزرگ یمامه و حضور ترامپ و خانواده او در آن قصر٬ با بها دادن به ژنرال سیسی رئیس جمهور مصر و برجسته کردن نقش مصر٬ امارات متحده عربی٬ اردن و امارات٬ نشان داد که نمی‌خواهد ترکیه را در لیست دوستان رده نخست خود بگنجاند.

بنابراین باید این واقعیت را پذیرفت که اساساً تیم اردوغان و دستگاه دیپلماسی این کشور٬ سناریوی اقدامات بن سلمان و استفاده او از دیپلماسی پول برای نفوذ در منطقه و جهان را درک کرده و آنکارا به این جمع‌بندی رسیده بود که آب آنکارا و ریاض در دوران پرنس محمد٬ به یک جوی نخواهد رفت.

اما قتل خاشقجی مانند یک کاتالیزور و شتاب‌دهنده مهم٬ در مدت زمانی کوتاه تکلیف همه چیز را روشن کرد و این واقعه و پیامدهای آن عملاً به نقطه عطفی در روابط ترکیه و عربستان سعودی تبدیل شد.

شرایط سخت برای اردوغان

اردوغان در ماجرای خاشقجی معامله نکرد٬ کوتاه نیامد و باج نداد. چرا که پای آبرو و اعتبار ترکیه٬ امنیت استانبول و توجه به موضوعی در میان بود که از سوی تمام رسانه‌ها و سرویس‌های اطلاعاتی منطقه و جهان٬ برجسته شده و اهمیت پیدا کرد و علاوه بر این٬  نامزد خاشقجی نیز یک شهروند ترکیه‌ای بود.

در ماجرای پیگیری قتل خاشقجی چند نفر نقش مهمی ایفا کردند. یکی از آنها خدیجه چنگیز نامزد خاشقجی و دیگری٬ پروفسور یاسین آکتای بود. یاسین آکتای جامعه‌شناس که حالا به عنوان مشاور اردوغان در حزب عدالت و توسعه نقش ایفا می‌کند٬ اهل شهر کُردی – عربی سیرت در جنوب شرقی ترکیه است. شهری که زادگاه امینه اردوغان همسر رئیس جمهور ترکیه نیز هست و اتفاقاً اردوغان یک بار از این حوزه انتخابیه به مجلس رفته است.

عرب بودن آکتای و همزبانی او با همسر عرب اردوغان و نیز تحصیلات دانشگاهی آکتای و ارتباط گسترده او با جهان عرب٬ موجب آن شد که به کمک چند تن از دوستان خود٬ استانبول را به قلب چندین کنگره٬ کنفرانس و محفل روشنفکران عرب تبدیل کند و از آنجایی که خود آکتای و دوستان او٬ گرایش اخوان المسلمینی دارند٬‌ طبیعتاً اغلب مهمانان آنان از این طیف بودند و خاشقجی نیز با آن که عملاً اخوانی به شمار نمی‌آمد اما رفاقت گرمی با تیم آکتای پیدا کرد و این رفاقت٬ در فرجام و عاقبت خود٬ به دستور ولیعهد عربستان به یک جنایت بزرگ انجامید که دولت اردوغان و حزب عدالت و توسعه را در شرایط سختی قرار داده و موجب آن شد که رابطه ریاض – آنکارا به شکل جدی تحت تاثیر این رویداد قرار بگیرد.

بدون شک واکنش‌های ترکیه ارتباط مستقیم با صحنه قتل یعنی کنسولگری استانبول داشت. چرا که روابط ترکیه و عربستان سعودی فضای خاصی داشت و اگر خاشقجی در شهری دیگر و در شرایطی دیگر به قتل می‌رسید٬ اردوغان تا این اندازه واکنش نشان نمی‌داد. کما این که در ماجرای یمن٬ آنکارا حتی برای کمک به عربستان اعلام آمادگی کرد اما بعد از قتل خاشقجی٬ آنکارا زبان به انتقاد از ریاض گشود.

استراتژی اردوغان در برابر پدر و پسر

اردوغان از همان روز نخست٬ به شکل هوشمندانه از برقراری ارتباط با ولیعهد عربستان پرهیز کرد و در تمام سخنرانی‌های خود٬ شخص ملک سلمان پادشاه عربستان را مخاطب سخنان خود قرار داده و از او خواست٬ آمر اصلی را معرفی کند. او حتی پا را از این فراتر نهاده و خواستار محاکمه عاملین قتل در دادگاه استانبول شد.

اردوغان همواره در برابر خود ملک سلمان٬ برخوردی مودبانه به نمایش گذاشته اما حاضر نشده رابطه را به سمت گفت‌وگو با پسر جوان او ببرد. حتی در نشست جی 20 در اوزاکای ژاپن نیز اردوغان با محمد بن سلمان گفت‌وگو نکرد و در یک جمع‌بندی کلی باید گفت٬ این موضوع به یک گره کور تبدیل شده و حالا همه تحلیل‌گران سیاسی ترکیه این را به خوبی می‌دانند که قتل خاشقجی در کنسولگری عربستان سعودی در استانبول٬ لطمه‌ای جدی به روابط آنکارا – ریاض زده و فعلاً راهی برای برون‌رفت و عادی‌سازی روابط٬ وجود ندارد و با وجود آنکه آمریکا٬ روسیه٬ هندوستان٬ پاکستان و برخی کشورهای اروپایی٬ از کنار موضوع خاشقجی گذشتند٬ اما ترکیه موضع خود را حفظ کرده است.

یادداشت محمد علی دستمالی کارشناس مسائل ترکیه

انتهای پیام/