گنبدی در آغوش قرآن؛ کتابت تمام قرآن کریم در مسجد امام حسن عسکری(ع)

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، بعضی چیزها همزاد هم هستند، مثل آب و آیینه، مهر و ماه، شعر و نوا، مثل ایران و مسجد. هر کاری کنی از هم جدا نمی‌شوند و انگار بی هم یک‌چیزی کم دارند. مثلاً مسجد ایاصوفیه استانبول که بااینکه به گنبد بزرگ  و مناره‌های سر به فلک کشیده‌اش  معروف است اما چون معمارش ایرانی نبوده و بازمانده معماری دوره بیزانس و عرفان مسیحیت است انگار هویتش چیزی کم دارد.

اما این‌یکی با گنبد فیروزه‌ای و پیچ‌هایی که آیات قرآن را در خود جای‌داده و گلدسته‌هایش از هزار فرسخی داد میزند معمارش ایرانی است و در سرزمینی شیعی قد علم کرده است.

اسمش را احمد بن اسحاق اشعری همان قرن سوم به خاطر این‌که فرمان ساختش را امام حسن عسکری(ع) داد، به نام حضرت انتخاب کرد و البته بعضی قدمتش را بیش از این دانسته‌اند و میگویند بر روی ویرانه‌های یکی از آتشکده‌های شهر قم بناشده است.

حسین صادقی محقق و باستان‌شناس معتقد است که این مسجد در همان اواخر قرن اول هجری و با ورود اشعریان به قم بر روی ویرانه‌های آتشکده ساخته شد و نخستین مسجدی است که در این شهر بناشده است.

 کتابت قرآن به خط ثلث با طولی برابر 9هزار متر

وی این مسجد را بین دو قسمت اصلی شهر توصیف می‌کند و می‌گوید: نزدیکی این مسجد به پل علیخانی به‌عنوان یکی از ورودی‌های شهر قم در قدیم، رودخانه (خیابان حضرتی) ، وادی الاسلام و حرم مطهر حضرت معصومه (خیابان آستانه) همیشه این مکان را به یکی از کانون‌های مهم برای اتفاقات اجتماعی و سیاسی شهر تبدیل کرده و به معنای واقعی مسجد جامع است.

بنایی که مشتمل بر جلوخان، سردر ورودی، صحن، ایوان جنوبی، 6 شبستان و زیرزمین است که بعد از قرن نهم به بعد متولیان آستانه مقدسه تولیت آن را برعهده‌گرفته‌اند.

از در سبزرنگ ساده و مهربان روبه روی امامزاده ناصر که وارد مسجد می‌شویم، نمی‌توان باور کرد در حال ورود به یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین مساجد اسلامی هستیم. مسجدی که تمام قرآن را در طولی به‌اندازه 9 هزار متر در ستون‌ها، کناره‌ها، گنبد و گلدسته‌ها با خط زیبایی ثلث به تحریر درآورده‌اند.

تاریخ بازسازی مسجد جامع عتیق قم

پا از پله‌ها که داخل صحن مسجد می‌گذاریم صحن و شبستان‌های اطراف حکایت از دوره‌های مختلف تاریخ را چنان بلندبلند حکایت می‌کنند که می‌شود قصه تک‌تکشان را در فضای باز یک هزار 520 متری صحن به‌راحتی شنید اما شبستان فیض با سقف‌های گنبدی و هلالی و محراب فرورفته‌اش بیش از شبستان‌های دیگر بوی گذشته می‌دهد.

محمد آقازاده محقق و استاد دانشگاه مساحت کلی مسجد را چهار هزار 170 مترمربع اعلام می‌کند و می‌گوید: مساحت قسمت مسقف مسجد سه هزار و 190 مترمربع است که در دوره‌های مختلف به مسجد اضافه‌شده است.

صادقی می‌گوید: بنا در دوره فتحعلی شاه قاجار براثر سیل تخریب شد که حاج حسین کدخدا آن را تعمیر کرد و همچنین در دوره ناصرالدین‌شاه حاج ابراهیم تاجر شبستان جهت غربی و زیرزمین و حاج علی‌نقی تاجر کاشی هم بخش‌های دیگر مسجد ازجمله شبستان شرقی و سردر و جلوخان را بازسازی کردند و آخرین بازسازی بازمی‌گردد به دستور آیت‌الله محمدرضا گلپایگانی و خرید زمین‌های اطراف مسجد و بعد از وفات ایشان نیز کلنگ مسجد را آیت‌الله صافی گلپایگانی بر زمین زد و دهم اردیبهشت سال 94 مسجد افتتاح شد و با بنای جدید 25 هزار متر به زیربنای مسجد اضافه شد.

اما شبستان کبیر جدا از 5 شبستان دیگر مسجد، زیبایی خیره‌کننده‌اش از همان ابتدای ورودی و با دو ردیف پله کنار در ورودی مشخص است. بنایی که در دوره صفویه بازسازی‌شده و امروز تنها ایوان جنوبی آن باقی‌مانده است.

ایوانی که مهد علیا همسر یا مادر شاه سلیمان صفوی بنا نهاد و امروز  با ارتفاع 14، دهانه 11 و عمق 12 متر و تزیینات مقرنس، گچ‌بری، کاشی‌کاری و کتیبه قرانی  قدیمی‌ترین بخش مسجد است.

آقازاده از گنبد شبستان کبیر به‌عنوان یکی از نکات قابل‌توجه معماری این شبستان نام می‌برد و می‌گوید: گنبدی به دهانه 27 متر و ارتفاع 35 متر از کف شبستان که بخشی از30 جزء قرآن کریم را در خود جایی داده یکی از زیبایی‌های این مسجد منحصربه‌فرد است.

همچنین دو مناره مسجد با بلندایی به ارتفاع 59 متر از کف شبستان امضایی بر شکوه و زیبایی این بنای 1180 ساله در قم است.

آقازاده مشخصات سر در روبه روی حرم مطهر را تیز تشریح می‌کند و می‌گوید: سردر مسجد با دهانه 5، عمق3 و ارتفاع 6 متر نخستین بخش از معماری این مسجد است که توجه بیننده را به خود جلب می‌کند، سردری با پوشش رسمی بندی آراسته به کاشی‌های دوالی و معقلی و در کمرگاه سردر کتیبه‌ای  قرآنی بر کاشی‌های  خشتی .

برپایی روزانه 6 نماز جماعت در هر نوبت ظهر و مغرب

اما همه اعتبار این مسجد به زیبایی معماری‌اش و خط ثلث قرآن ثبت‌شده بر کاشی‌کاری‌هایش نیست، برپایی روزانه 6 نماز جماعت در هر نوبت به امامت بزرگان دین و عرفان همچون آیت‌الله فیض و آیت‌الله گلپایگانی و محل درس بسیاری از علمای دین بودن این مسجد را در بین مسلمانان اعتباری خاص داد است.

مردم قم و علما برای شب‌های اعتکاف و حضور در این مسجد که فرمانش به نام حضرت نامش است را در دل آرزوی می‌کنند و حضور در این مسجد را مهری بر عنایت حضرتش می‌دانند.

مسجدی که هزاران سال است در تک‌تک شبستان‌هایش دعای توسل خوانده‌شده و بر منبرش نام باری‌تعالی و عظمت اسلام درس داده‌شده و آخرین اقامتگاه دنیوی بسیاری از بزرگان و علما بوده و از این مسجد به سرای آخرت بدرقه شده‌اند. مسجدی که باید در آن دو رکعت نماز شکر خواند و به تماشای زیبایش نشست.

گزارش: راحله روشن

انتهای پیام/ 456/ش