«کلید فهم مثنوی» چیست؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کسانی که با آثار مولانا آشنا هستند، واقف‌اند که مولانا با وقوف کامل به احوال مخاطبان زمانه‌اش مانند طبیبی روانکاو و جامعه‌شناسی مجرب، دردهای جامعه را تشخیص داده، نسخه‌های درمانی آن را با زبانی همه‌فهم ارائه کرده است. مثنوی تجلی هوشیاری، خردمندی، وقار، متانت، اوج کمال و نیل به مقام جمع‌الجمع مولوی است. در واقع مولانا در اثر سترگ خود کوشیده تا هویت دینی را زنده کرده و یادآور شود.

اگر بخواهیم مثنوی را در به صورت خلاصه تعریف کنیم، باید گفت این اثر شرح «مشتاقی و مهجوری» مولاناست و در این میان، نی‌نامه نمونه کاملی از آن است که شرحی است از جدایی انسان از مبدأ و اصل خویش: «ما ز منزلگه عشقیم و ز سر حد عدم/ تا به اقلیم وجود این همه راه آمده‌ایم».

مرحوم استاد عبدالحسین زرین کوب درباره کاری که ملای روم در مثنوی معنوی کرده است، می نویسد: شش دفتر مثنوی او در حقیقت عبارت است از بیان حقایق تصوف و شرح رموز آیات قرآنی و اخبار نبوی. نه ترک شریعت و تسلیم به طامات صوفیه را توصیه می‌کند و نه گرایش به فقر و عزلت و رهبانیت را تبلیغ می‌نماید. مرد کامل را کسی می‌داند که جامع صورت و معنا باشد، بلکه وجود زن و فرزند را نیز حجاب راه نمی‌شناسد و درست مثل یک متکلم، اما به کمک قیاسات تمثیلی و تشبیهات شاعرانه، در تأیید و اثبات عقاید و میانی قرآن و اهل شریعت تبیین می‌کند. با این همه لب و مغز شریعت را عبارت از عشق می داند و محبت را که سبب تزکیه و تربیت دل است، مؤثرترین عامل در تهذیب نفس می‌داند و مهمترین وسیله برای نیل به معراج روح، که وصول بدان غایت سیر اهل طریقت و مؤدی به کشف و اخذ حقیقت است، می‌شمارد. در باب اخلاق و تربیت نیز نکته سنجی‌های بدیع دارد. اخلاق نیز در تعلیم مولوی، وسیله‌ای است برای تهذیب صوفیانه و وی شریعت و اخلاق و طریقت را برای نیل به حقیقت که غایت مطلوب واصل و مبدأ وجود است به منزله وسیله می‌شمارد.

سبک متفاوت مولانا در مثنوی نسبت به دیگر هم‌قطاران و هم‌عصرانش، شاهکاری آفریده که در اخلاق و عرفان و بیان مسائل دینی در اوج است. در طول سده‌های گذشته شارحان متعددی در زبان‌های گوناگون از ظن خود یار مولانا شده و تلاش کرده‌اند تا شیرینی بخشی از دریای وجود مثنوی را به مخاطب تشنه‌کام بچشانند. با این حال، تلاش برای درک این اثر سترگ و همراه شدن با ملای روم ادامه دارد.

مجید معظمی، نویسنده، در کتاب «کلید فهم مثنوی» تلاش کرده تا با بخش‌بندی موضوعی مثنوی به شناخت دیدگاه‌های مولانا در این اثر کمک کند.  در بخشی از مقدمه این کتاب می‌خوانیم: مولانا شخصیت بسیاری بزرگی است که سال‌های سال با سخت‌کوشی و مجاهدت، علوم گوناگون عصر خود را‌ آموخت و طی یک تحول تدریجی که اوج آن دیدار شمس بود، از تمام علم رسمی و مقامات علمی دل کند و دنیا را با چشم دیگر نگریست و نهنگ دریای معرفت شد.

در این مجموعه، نتیجه‌گیری‌ها و نظرات او در اثنا پایان هر قصه درباره مفاهیمی چون خدا، دین، پیامبر، مرگ، جبر و اختیار، قصا و قدر، ادب، شکر و ده‌ها مفهوم دیگر ملاحظه خواهید کرد. او با قشری‌گری به شدت مخالف بود و در این مخالفت، ذره‌ای به سنگینی و وقار خود نمی‌اندیشید. از دید او هر آدم متدین، لزوماً معنوی نیست، پیری به موی سپید نیست، مردی به ریش نیست و بسیار بسیار موارد دیگر.

... مثنوی، کتابی است آموزشی در جهت تعالیم اخلاقی که آدمی را از تبتل تا فنا، پله پله راه می‌برد و به ملاقات خدا می‌رساند. به نظر می‌رسد در جهان پیچیده و بزرگ کنونی، انسان امروز با این همه اشتغالات بیرونی و رنج درونی و خلوت ناچیز، بیش از هر زمان دیگری به مولوی نیازمند است.

نویسنده تلاش کرده تا با بخش‌بندی موضوعی مثنوی، دیدگاهی کلی از آرای مولانا در موضوعات مختلف از جمله جبر و اختیار، محبت، جوهر و عرض، صبر، عدل و ظلم، ابلیس و... ارائه دهد، اما به نظر می‌رسد که جای شرح و توضیح برای راهنمایی بهتر مخاطب در کتاب خالی است. جا داشت که نویسنده با پرداختن به موضوعات از منظر شارحان مختلف، به درک بهتر مخاطب در این زمینه کمک کند.

نشر بهجت کتاب حاضر را در 416 صفحه و در 500 نسخه روانه بازار نشر کرده است.

انتهای پیام/