در خانه بمانیم، کتاب بخوانیم| «همدان در عهد صفویه» از ظهور تا سقوط؛ چرا همدان دچار عقب‌ماندگی شد؟
همدان در دوره صفویه، محل رفت و آمد قوا و عساکر دشمن و قوای ایرانی در رقابت دو کشور ایران و عثمانی بود و دست به دست شدن همدان بین این دو سپاه و در اختیار قرار گرفتن زمان زیادی در دست عثمانی، عاملی برای توسعه‌نیافتگی همدان شد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از همدان، کهن دیار الوند با بیش از 3 هزار سال سابقه مدنیت، دوره‌ها پر فراز و نشیبی از اریخ را پشت سر گذاشته است؛ دوره‌هایی که هریک به فراخور ویژگی بر اوضاع فرهنگی و اقتصادی استان تأثیرگذار بوده است.
کتاب «همدان در عصر صفویه» به بررسی اوضاع شهر کهن پارسی در دوره حکومت سلسله شیعه مذهب صفویه پرداخته است.
این کتاب در چهار بخش تألیف شده که در بخش نخست، اوضاع اجتماعی و سیاسی همدان پیش از آمدن صفویان بررسی و مباحثی چون همدان پیش از صفویه، قلمرو علیشکر، حاکمان همدان و سیمای شهر از منظر سیاحان و میسونرهای مذهبی و خارجی بیان شده است.
دربخش دوم کتاب شرایط اجتماعی و اقتصادی و مذهبی این دوره همدان تحلیل و بررسی و ساختار شهری، روستایی، زندگی شبانکاره، اوضاع اقتصادی و تجاری، سیر تدریجی گسترش تشیع در همدان، نهاد دین و امور قضا و اقلیت‌های مذهبی معرفی شده است.
در بخش سوم کتاب «همدان در عصر صفویه»، همدان دوره صفویان در سه منحنی زمانی استقرار و تثبیت، دوران اوج و عظمت و زمان پایانی و فروپاشی آن بازگو و در بخش چهارم کتاب هم اوضاع فرهنگی فعالیت‌های ادبی و هنری، شاعران و آثار و ابنیه به جای مانده از این سلسله در منطقه همدان معرفی شده است.
آن‌گونه که در این کتاب مطرح شده در دوره شاهان صفویه با وجود تحولات زیاد در ساختارهای سیاسی و اجتماعی و مذهبی، این روند تحولی و توسعه‌ای بسیار به کندی و شاید به ندرت در همدان شکل گرفت و این منطقه از دایره تحول و توسعه عصر نوزایی صفویان به دور ماند.
عامل این عقب‌ماندگی به دو عرصه داخلی(ملی) و بیرونی (جهانی) برمی‌گردد. در حوزه داخلی توجه کم شاهان صفوی به این شهر و منطقه و بیشتر توجه به مراکز قدرت و بودباش‌های آن‌ها سبب شد که برخورداری از آبادانی در ولایات و ایالات به‌طور گسترده و همه جانبه نباشد.
استقرار جغرافیایی همدان بر سر راه قوای عثمانی و نزدیکی به مرزهای عثمانی نیز از دلایل عمده بحث در این کتاب است که در این دوران، محل رفت و آمد قوا و عساکر دشمن و قوای ایرانی در رقابت دو کشور ایران و عثمانی بود و دست به دست شدن همدان بین این دو سپاه و در اختیار قرار گرفتن زمان زیادی در دست عثمانی، عاملی برای توسعه‌نیافتگی همدان شد.
در بعد خارجی و خارج از مرزها اقدامات عثمانی‌ها در همدان و دور شدن مدت زیادی از راه تجاری و زیارتی غرب و شرق و اماکن مقدسه عراق بود.
به نظر می‌رسد اگر موقعیت جغرافیایی همدان، طور دیگری بود و سیاست شاهان صفوی شکل دیگری را رقم می‌زد؛ همدان نیز می‌توانست در مسیر حرکت و توسعه در این زمان قرار گیرد. در کل، شرایط نوزایی و خیزش تحولی در زمینه‌های مذهبی، اجتماعی و سیاسی دوران صفویه به یک اندازه با توجه به شرایط متفاوت و دلایل مختلف به همه ولایات و ایالات قلمرو صفویان نرسید و هر یک از این ایالات و ولایات به دریافتی مشترک همراه با شرایط حکومت و بودباش آن نرسیدند.
در بخشی از این کتاب می‌خوانیم: «در عهد صفویه بیشتر همدان با عنوان قلمرو علیشکر خوانده شده است و در کنار این قلمرو به مرکزیت همدان، دیگر شهرهای مجاور را ایالت عراق عجم اطلاق کرده‌اند.
به عبارتی قلمرو علیشکر خود، یک ایالت مجزا از ایالت عراق عجم در زمان صفویان محسوب می‌شده است. اصطلاح قلمرو در اینجا اصطلاح خاص دوران صفوی است و به معنی ولایت همدان است.
البته تنها ولایت همدان فقط شامل این شهر نمی‌شد. این قلمرو شامل شهرهای دیگر نیز بود که از زمان قراقوینلوها به آن‌ها قلمرو علیشکر اطلاق میشد.
به نظر می‌رسد تنها جایی که در دوره صفویان با عنوان قلمرو اطلاق می‌شده است همین قلمرو علیشکربوده است که به جای ایالت بر این منطقه اطلاق می‌شده است.
قلمرو علیشکر نه تنها همدان بلکه سلطانیه، درگزین، قزوین را تا قم شامل میشد. از سال 850ق اسدآباد نیز جز این قلمرو گردید».
به گزارش تسنیم، «همدان در عصر صفویه» به قلم مجید فروتن به وسیله انتشارات آکسایا در 300 صفحه منتشر شده است.
انتهای پیام/744/ش
