گزارش| بحران اقتصادی در آسیای مرکزی در سایه سقوط قیمت نفت و شیوع ویروس کرونا

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، در آغاز سال 2020 میلادی، نفت برنت اندکی بالاتر از 60 دلار در هر بشکه معامله شد. تا تاریخ 30 مارس قیمت نفت برنت به 22.8 دلار سقوط کرد، قیمتی که آخرین بار در سال 2002 مشاهده شده بود. با وجود تصمیم تاریخی اوپک پلاس برای قطع تولید، نفت برنت تا اواسط ماه مه هنوز هم زیر 30 دلار در بازار معامله می شود و پیش بینی می شود که تا ماه های آینده نیز به طور متوسط 33 دلار در هر بشکه فروخته شود (1). قیمت های پایین و بی ثبات نفت، عواقب جدی برای آسیای مرکزی به عنوان یکی از مناطق مهم تولید نفت دارد.

هم چنین روند نزولی اقتصادی به دلیل همه گیری ویروس کورونا باعث کاهش مصرف نفت در چین به عنوان مهم ترین بازار صادراتی نفت آسیای مرکزی شده است. پیش از همه گیری ویروس کورونا پیش بینی می شد که روند صادرات نفت منطقه به چین سالانه 8.6 درصد افزایش یابد اما مقایسه آمارها نشان می دهد که میزان واردات نفت به چین در ماه فوریه نسبت به مدت مشابه در سال گذشته میلادی 17 درصد کاهش داشته است (2). در تاریخ 5 مارس، خبرگزاری رویترز گزارش داد که شرکت دولتی نفت چین واردات گاز طبیعی را به مدت نامشخصی به حالت تعلیق درآورده است (3). چین در سال 2018 بیش از 45 میلیارد متر مکعب گاز از آسیای مرکزی وارد کرده بود. قزاقستان اعلام کرده است که بنا به درخواست دولت چین، صادرات گاز به این کشور را حدود 20 الی 25 درصد کاهش داده است.

علاوه بر این، شیوع ویروس کورونا و سقوط قیمت جهانی نفت باعث شده تا اقتصاد روسیه به عنوان مهم ترین شریک اقتصادی این منطقه نیز دچار رکود گردد. صندوق بین المللی پول پیش بینی کرده است که تولید ناخالص داخلی روسیه در سال 2020 حدود 5.5 درصد کاهش یابد. روبل روسیه از اول ژانویه تا اول ماه مه یک چهارم ارزش خود را در برابر دلار آمریکا از دست داده است. از این رو برای کشورهای آسیای مرکزی غیرممکن خواهد بود که با رکود اقتصادی روسیه و کاهش ارزش روبل، از وقوع اثرات منفی بر اقتصاد ملی خود جلوگیری کنند.

سقوط قیمت نفت به معنای کاهش چشمگیر درآمد صادراتی پیش بینی شده برای قزاقستان است که 92.2 میلیون تن نفت در سال 2018 تولید کرده است. این کشور برای توازن در بودجه خود، نیاز دارد تا نفت را بشکه ای حداقل 50-55 دلار آمریکا بفروشد. درآمد حاصل از صادرات گاز نیز در سال 2020 کاهش می یابد. این کشور در سال 2018 حدود 5.4 میلیارد متر مکعب گاز به چین صادر کرده و قراردادی برای دو برابر کردن صادرات تا سال 2020-2021 داشته است که اکنون به نظر غیر قابل دستیابی است. دولت قزاقستان سریعاً به کاهش قیمت نفت واکنش نشان داد و رئیس جمهور این کشور در تاریخ 9 مارس جلساتی را برای بحث و گفتگو در مورد بحران اقتصادی پیش رو برگزار کرد و بانک مرکزی قزاقستان نیز مداخلاتی را برای حمایت از تنگه (واحد پول ملی قزاقستان) آغاز کرد. با وجود این تلاش ها، در اثر کاهش ارزش روبل روسیه و سقوط قیمت نفت، تنگه در این مدت 17 درصد از ارزش خود را از دست داد. در نتیجه، دولت قزاقستان در پیش بینی اقتصادی خود برای سال 2020 تجدیدنظر کرد و حدود 1 درصد از پیش بینی رشد اقتصادی سالانه را کاهش داد. اما چشم انداز اقتصادی جهانی صندوق بین المللی پول که در تاریخ 14 آوریل منتشر شد، تصویری تاریک تر برای این کشور ارائه داد و کاهش 2.5 درصدی تولید ناخالص داخلی را برای قزاقستان در سال 2020 پیش بینی کرد.

ترکمنستان نیز که در سال 2018 موفق به تولید 10.6 میلیون تن نفت شده بود نیز از رکود قسمت ها رنج می برد. با این حال پیش بینی می شود که این کشور متحمل تبعات اقتصادی سنگین تری شود. چرا که چین عمده ترین خریدار گاز این کشور است و به دلیل شیوع ویروس کورونا اکنون با کاهش شدید واردات گاز روبرو است. صندوق بین المللی پول پیش بینی رشد تولید ناخالص داخلی ترکمنستان را از 6.4 درصد پیش بینی شده به 1.8 درصد کاهش داده است.

کشورهای غیرنفتی و گازی آسیای مرکزی هم چون قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان نیز با خطرات جدی روبرو هستند. چرا که این کشورها نیاز عمده ای به پول های ارسالی از سوی کارگران مهاجر که در روسیه مشغول به کار هستند، دارند. طبق آمار رسمی روسیه، فقط در سال 2019 حدود 3.4 میلیون نفر از آسیای مرکزی برای کار، تحصیل یا اقامت دائم به روسیه آمده بودند. در 18 مارس، روسیه ورود همه خارجی ها را تا اول ماه مه ممنوع اعلام کرد و سپس این ممنوعیت را به طور نامحدود تمدید کرد. بنابراین، کارگران فصلی که در بهار قصد عزیمت به روسیه را داشتند، باید در کشور خود باقی بمانند و به تعداد بیکاری در حال حاضر بالای کشورشان اضافه شوند. رکود پیش بینی شده در اقتصاد روسیه و کاهش ارزش روبل نیز به این معناست که مهاجرانی که قبلاً در روسیه اقامت داشتند، فرصت شغلی کمتری خواهند داشت و پولی که برای خانه ارسال می کنند بخشی از قدرت خرید خود را از دست می دهد.

کشورهای آسیای مرکزی در سال 2015 به دلیل کاهش قیمت نفت و نیز تحریم های غربی علیه روسیه با مشکلات مشابهی روبرو شده بودند. برای قرقیزستان که ارسال پول مهاجران در سال 2014 حدود 30 درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می داد، در سال 2015 به حدود 25 درصد کاهش یافت. این کشور در سال 2015 برای کنترل نرخ ارز ملی خود حدود 101 میلیارد دلار هزینه کرد اما موفقیت چندانی نداشت. پس از پیوستن قرقیزستان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا تعداد مهاجران قرقیز به روسیه افزایش یافته و سهم حواله های ارسالی از سوی این کارگران در تولید ناخالص داخلی این کشور تا سال 2018 به 33 درصد افزایش یافت. در 11 ماه اول سال 2019، حواله های ارسال شده از روسیه به قرقیزستان حدود 2.2 میلیارد دلار بود. با وجود مداخلات بانک مرکزی قرقیزستان، از 17 آوریل ارزش پول ملی قزاقستان نسبت به ماه قبل 16.5 درصد کاهش یافته است.

در سال 2019، مهاجران تاجیکی شاغل در روسیه 2.6 میلیارد دلار یا حدود 34 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را به خانه فرستادند. پول ملی تاجیکستان به تدریج از اواسط مارس 2020 شروع به کاهش ارزش کرد و در اواسط ماه مه نزدیک به 6 درصد از ارزش خود را در مقایسه با دو ماه قبل از دست داد. به گفته صندوق بین المللی پول، اقتصاد این کشور در سال 2020 تنها 1 درصد رشد خواهد کرد، در حالی که نرخ رشد پیش بینی شده قبلاً 4.5 درصد بود.

ازبکستان در مقایسه با سایر کشورهای این منطقه وابستگی کمتری به حواله های ارسالی از روسیه دارد. این حواله ها در سال 2018 حدود 15 درصد از تولید ناخالص داخلی ازبکستان را تشکیل داد. مهاجران ازبک در نیمه اول سال 2019 حدود 2 میلیارد دلار به خانه فرستادند. برخلاف ارز همسایگان، واحد پولی ازبکستان در طول ماه مارس و آغاز آوریل 2020 با ثبات معامله شد، اما در اواسط آوریل حدود 6 درصد کاهش یافت. سال گذشته صندوق بین المللی پول پیش بینی کرده بود که تولید ناخالص داخلی ازبکستان در سال 2020 حدود 6 درصد رشد کند اما اکنون فقط 1.8 درصد رشد را پیش بینی می کند.

پیامدهای اقتصادی ناشی از همه گیری ویروس کورونا همراه با سقوط قیمت نفت، کاهش صادرات گاز و از کاهش حواله های ارسالی کارگران مهاجر برای همه کشورهای آسیای مرکزی وخیم خواهد بود. برخی از کشورهای منطقه برای حمایت از مشاغل آسیب دیده و تأمین درآمد برای فقیرترین اقشار جامعه، برنامه های اقتصادی را اعلام کرده اند. قزاقستان بزرگترین بسته پیشنهادی به ارزش 1.5 میلیارد دلار را در تاریخ 17 مارس ارائه داد. با این حال، بحران فعلی از نظر بزرگی بی سابقه است و از این رو یک چالش اقتصادی بسیار بزرگتر از آنچه که منطقه قبلاً با آن روبرو بوده است را نشان می دهد.

مجید اسماعیل زاده، کارشناس مسائل ترکیه و اوراسیا

1. https://www.investing.com/commodities/brent-oil
2. https://www.fpri.org/article/2020/03/central-asias-force-majeure-fears-impact-of-covid-19-outbreak-on-chinas-natural-gas-supply-demands/
3. https://uk.reuters.com/article/us-petrochina-gas-exclusive/exclusive-chinas-top-gas-importer-petrochina-declares-force-majeure-on-imports-sources-idUKKBN20S10W

انتهای پیام/