یادداشت: سیاست‌های مصر در قبال بحران لیبی؛ آیا قاهره توان دخالت نظامی دارد؟
نبود ظرفیت مدیریت چند تهدید امنیتی داخلی( صحرای سیناء) و خارجی( سد النهضه اتیوپی) و اقتصاد بحران زده مصر از جمله مسائلی هستند که این کشور را از دخالت نظامی در لیبی باز می‌دارد.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، با طراحی استعمار غربی، دخالت ناتو و مشارکت عربستان، قطر و امارات ،نظام 42 ساله قذافی در پائیز 1389 سرنگون شد و از آن هنگام به بعد، لیبی به عرصه رقابت، برخورد منافع و اولویت‌های راهبردی بازیگران منطقهای و قدرت‌های بین‌المللی،تبدیل شده‌است.
از بهار1393 روند کشاکش قدرت بین اردوگاه شرق و غرب لیبی تحت تأثیر مداخله خارجی، تشدید شده و پیامدهای هولناکی برای امنیت،ثبات و اقتصاد این کشور به دنبال داشته و در ابعاد مختلفی به یکپارچگی سرزمینی، وحدت ملی، نهادهای دولتی و زیر ساخت‌های لیبی، آسیب‌های جبران ناپذیری وارد کرده و این کشور را به لبه پرتگاه تجزیه سوق داده است.
فرانسه، روسیه و محور"مصر،عربستان و امارات "که از حامیان ژنرال خلیفه حفتر هستند،گمان نمی‌کردند نیروهای وابسته به حفتر پس از 14 ماه حمله به طرابلس(از 15 فروردین 1398) شکست تلخی بخورند و در جبهه‌های سرت و الجفره در وضعیت پدافندی قرار بگیرند تا از قلمروی اردوگاه شرق در قبال عملیات آفندی اردوگاه غرب (به رهبری دولت وفاق ملی) دفاع کنند.
ژنرال عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر و فرماندهان ارتش این کشور به پیروزی حفتر در تسخیر طرابلس و شهرهای غرب لیبی، یقین داشتند و دستگاه تبلیغاتی و جنگ روانی ارتش مصر،افکار عمومی این کشور و جهان عرب را در همین راستا هدایت می‌کرد.استراتژیست‌ها و نخبگان سیاسی وابسته به السیسی در اظهارات خود، دستاوردهای راهبردی پیروزی‌های حفتر را برای امنیت و اقتصاد مصر می‌شمردند، اما با دخالت نظامی ترکیه در حمایت از اردوگاه غرب لیبی(15 دی 1398 )،موازنه قدرت و معادله میدانی بین حفتر و السراج دگرگون شد. آزادسازی شهرهای غرب لیبی، نمود آشکاری از ناکامی سخت" حفتر" بود.
با پاکسازی طرابلس و حومه آن از نیروهای حفتر (14خرداد1399) و آغاز تهدیدات نظامی رئیس جمهوری مصر،تعامل قاهره با رخدادهای لیبی، در کانون گزارش‌های منطقه ای و جهانی قرار گرفت. اکنون پرسش بزرگی که افکار عمومی را درگیر کرده،این است:
آیا مصر در لیبی دخالت نظامی خواهد کرد؟
آیا لیبی به عرصه منازعه نظامی بین آنکارا و قاهره تبدیل خواهد شد؟
به منظور پاسخ دادن به این سئوالات بهتراست، مسائل ذیل مورد توجه قرار گیرد.
1 ـ پایه‌های سیاست راهبردی مصر در قبال بحران لیبی :
لیبی همسایه غربی مصر است و دو کشور به طول یک هزار 115 کیلومتر هم مرزند، این کشور که عمق راهبردی و امتداد ژئوپلیتیک مصر محسوب می‌شود، در ابعاد گوناگونی برای قاهره اهمیت راهبردی دارد و مزایای ژئوپلیتیکی و منافع اقتصادی،سرفصل آن است.
مصر به دلایل فراوانی در روند تحولات لیبی پساقذافی حضور فعالی داشته و از بهار 1393 در حوزه‌های مختلفی از ژنرال حفتر پشتیبانی و جهت هدایت سیاست‌های خود در قبال روند تحولات لیبی، به تشکیل کمیته "ویژه لیبی" اقدام کرده است. این کمیته که مرداد 1395 تشکیل شد و ریاست آن به عهده سپهبد محمود حجازی رئیس سابق ستاد کل ارتش مصر بود، مستقیما تحت نظارت رئیس جمهور مصر فعالیت می‌کند.
به هرحال، اهداف و عوامل راهبردی و امنیتی فراوانی در ترسیم راهبردهای مصر در قبال بحران لیبی دخالت دارند که از جمله آنها می‌توان به موضوعات ذیل اشاره کرد:
ـ بعد سیاسی ـ ایدئولوژیکی: مبارزه با جریان اسلام سیاسی به‌رهبری اخوان‌المسلمین در داخل و خارج در اولویت‌های سیاست خارجی مصر است و حاکمیت جریان اسلام سیاسی در لیبی، تهدیدی برای رژیم السیسی محسوب می‌شود. قاهره همواره نگران فقدان وزنه و جایگاه در عرصه لیبی است.
ـ بعد امنیت ملی: لیبی،عمق راهبردی غرب مصر را تشکیل می دهد و اپیدمی عوامل بحران امنیتی و سیاسی این کشور، تهدیدی برای امنیت مصر محسوب می‌شود.
ـ حمایت از حاکم نظامی : حکومت مصر، یک رژیم نظامی و کودتاگر است و به قدرت رسیدن ژنرال حفتر در لیبی،مطلوب قاهره است.
ـ مزایای اقتصادی: حضور نیروی کار مصری در لیبی برای تقویت درآمد ملی مصر بسیار حیاتی است. همچنین اقتصاد مصر به شدت به نفت و گاز ارزان و در دسترس لیبی، نیاز مبرمی دارد. قاهره انتظار دارد در دوران بازسازی لیبی،سهمی در پروژه های سازندگی این کشور داشته باشد.
ـ مقابله با نفوذ با ترکیه: آنکارا در غرب لیبی نفوذ چشمگیری دارد که از دید مصری‌ها،برای منافع و امنیت ملی خود،تهدید جدی قلمداد می‌شود، به ویژه اینکه،آنکارا حامیان منطقهای و بین‌المللی اخوانی‌ها و اسلام سیاسی است. قاهره در ستیز منطقهای و بین‌المللی با آنکارا به همراهی عربستان و امارات، محور منطقهای را تشکیل می‌دهند.
ـ بعد ژئوپلیتیکی حوزه گازی شرق مدیترانه: توافق اخیر اردوغان و السراج درباره مرزهای دریای ترکیه ـ لیبی(6 آذر 1398 امضا شد) خطری برای منافع ملی مصر محسوب می‌شود و روند مقابله و رقابت میان قاهره- آنکارا بر سر منابع گازی شرق مدیترانه را تشدید کرده و تحرک قوی و شتابزده محور "یونان، قبرس و مصر" علیه مداخله ترکیه در لیبی، برانگیخته‌است.
2 ـ بحران لیبی و معضلات امنیتی ـ سیاسی مصر :
قاهره طی 6 سال گذشته، به‌طور نهادینه از حفتر در تمام تحرکات نظامی، حمایت کرده و در روند پیروزی‌های میدانی او سهیم بوده و در سطح منطقهای و جهانی نیز با جذب پوشش حمایت نظامی و سیاسی پاریس و مسکو، به یاری حفتر شتافته است،اما شکست‌های پی در پی اخیر حفتر در جبهه غرب،امنیت ملی،پرستیژ منطقهای و سیاست خارجی مصر را گریبانگیر معضلات فراوانی کرده‌است.
پیشروی نیروهای دولت وفاق به سمت شرق (جهت تصرف سرت و الجفره ) و قرار گرفتن نیروهای اردوگاه شرق به فرماندهی حفتر در موضع پدافندی، مصر و محور حامی حفتر را در مخصمه تصمیم گیری بغرنجی قرار داد.
موارد ذیل از جمله اقدامات شتازده مصر در زمینه تحولات اخیر لیبی محسوب می‌شوند:
ـ ابتکار عمل قاهره : السیسی برای نجات حفتر و جلوگیری از پیشروی نیروهای اردوگاه غرب، شتابزده،ابتکار عملی را جهت برقراری آتش بس در لیبی (16 خرداد99 ) مطرح کرد،گرچه حفتر شتابزده آن را پذیرفت، اما دولت السراج و ترکیه آن را رد کردند.
حفتر پیش از این دگردیسی‌های میدانی،به تمام ابتکار عمل ها( کنفرانس‌های پاریس7 مرداد97 ، پالرمو 21 آبان97 ، نشست مسکو 23 دی 98، کنفرانس برلین 29 دی98 و نشست ژنو 29 بهمن 1398 ) جهت برقراری آتش پس و شروع روند سیاسی بین طرفین، توجه نمی کرد.
ـ اعلان خط قرمز: رئیس جمهور مصر در حالتی از دستپاچگی سیاست خارجی خود در تعامل با دگرگونی‌های جدید لیبی 30 خرداد ماه گذشته اعلام کرد: سرت و پایگاه الجفره خط قرمز امنیت ملی مصر به شمار می روند.
ـ مشروعیت دخالت نظامی: مصر در سطوح مختلفی با ژست دفاع از امنیت خود برای کسب مشروعیت دخالت در لیبی،تحرکات فراوانی داشته و پارلمان طبرق ( بخشی از مؤلفه‌های سیاسی شرق و حامی حفتر) به السیسی جهت مداخله نظامی، مجوز قانونی ( 22 تیر 99 ) داد و برخی از قبایل شرق لیبی در دیدار با رئیس جمهوری مصر (25 تیر99) دخالت نظامی فاهره را مشروع اعلام کردند. پارلمان مصر(29تیر99) نیز به ارتش اجازه مداخله فرامرزی داد.
3 ـ سناریوهای دخالت نظامی مصر :
پیش روی دخالت نظامی مصر در لیبی، عوامل "پیش ران" و "پس ران" گوناگونی وجود دارد که در انتخاب گزینه‌ها و عملیاتی کردن سناریوهای احتمالی،تعیین کننده هستند.
سیاست خارجی مصر در تعامل با دگردیسی‌های جدید لیبی در حالت بحرانی قرار گرفته و شاخص‌های آن" ضعف گفتمان دیپلماتیک"، "فقدان طرح منطقهای "، "نداشتن راهبرد"، " چیرگی حالت واکنش گرایی"، "مه آلود بودن رویکرد و سیاست" و "فقدان ابتکار عمل" است. مصر در پرتوی چنین شاخص‌های منفی در مدیریت "شرایط جدید لیبی و منطقه" دچار اشتباهات محاسباتی راهبردی خواهد شد.
ـ سابقه مداخله فرامزری : گرچه ارتش مصر بنا به برخی مطالعات نظامی بین‌المللی، در زمره ارتش‌های قوی جهان است، اما کارکرد و سابقه حضور خارجی آن در لیبی، یمن، قبرس، کنگو و حمله آمریکا برای آزادی کویت، ضعف‌های ساختاری و سازماندهی و کاستی‌های آموزشی و آمادگی آن را به‌طور آشکاری ، نمایان می‌کند. ارتش مصر در زمان سادات برای اولین بار ( 31خرداد 1356 ) علیه قذافی وارد یک نبرد
چهار روزه شد و نیز در پی قتل 21 مسیحی مصری توسط داعش لیبی، نیروی هوایی مصر ( 27بهمن 1395 ) چند بار مواضع داعش را در شرق لیبی بمباران کرد.
سناریوهای احتمالی،پیش روی "تعامل نظامی مصر" با شرایط نوین بحران لیبی،عبارتند از:
الف) سناریوی عدم مداخله
بر اساس تحلیل اغلب پژوهشگران و آگاهان به مسائل مصر و منطقه،عدم دخالت نظامی مصر در لیبی در حال حاضر، محتمل ترین سناریو است.از جمله دلایل اثباتی این سناریو :
ـ مصر از خیزش مردمی در اواخر 1388 تا اکنون در مسائل مختلفی با معضلات مزمن و طاقت فرسای،دست و پنجه نرم می‌کند و اقتصاد بحران‌زده آن، توان تامین هزینه یک مداخله نظامی ندارد.
ـ قاهره هنوز ظرفیت مدیریت چند تهدید امنیتی داخلی ( منطقه سیناء ) و خارجی ( سد النهضه ـ اتیوپی )همزمان را ندارد. مصر بیم آن را دارد دخالت نظامی در لیبی،معضلات امنیتی جدید و هزینه سازی به‌وجود آورد.
ـ نمایشی بودن اعلام خط قرمز از سوی السیسی در جمع شیوخ، سران قبایل و عشایر لیبی حاکی از عدم جدیت رئیس جمهوری مصر است.
ـ موازنه قدرت بین ارتش ترکیه و مصر،بنا به داده‌ها و تحلیل‌ها،به سود آنکارا است.
ـ بنا به داده‌ها و اطلاعاتی درز شده، پیشروی نکردن نیروهای اردوگاه غرب به سمت شهرهای شرق لیبی ،از جمله سرت و پایگاه الجفره از سوی قدرت‌های بین‌المللی،تضمین شده است.
ـ ارتش مصر بدون چراغ سبز آمریکا توان دخالت نظامی در لیبی را ندارد.
ب ) سناریوی مداخله
گرچه احتمال رخ دادن چنین سناریوی، بنا به تحلیل‌های آگاهان به قضایای مصر و منطقه، اندک و ضعیف است، اما ارتش مصر شاید به دلیل هراس از نبود نفوذ و جایگاهش در لیبی و تحت فشار و تشویق ( عربستان ،امارات، فرانسه و روسیه ) وادار به رویارویی نظامی با نیروهای دولت طرابلس و متحدش (ترکیه) شود. در این وضعیت، مصر هرگز در یک جنگ فراگیر و پرهزینه شرکت نخواهد کرد. دخالت نظامی در لیبی محدود و کوتاه مدت خواهد بود البته ممکن است ارتش مصر، قبایل شرق و نیروهای نظامی اردوگاه شرق به‌فرماندهی ژنرال حفتر را در بخش‌های مختلف تقویت کند و به‌جای مداخله هزینه بر و پر مخاطره،مدیریت یک جنگ نیابتی بین اردوگاه شرق و غرب، به عهده گیرد.
نویسنده: صبری انوشه_ کارشناس تحولات غرب آسیا و شمال آفریقا
انتهای پیام/
