هشدار امام کاظم(ع) دربارۀ استفاده صحیح از سرمایۀ عمر

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد که یادآوری فرصت‌های کودکی، جوانی و هر خاطره دیگری، حس تلخ از دست دادن فرصت‌ها و متضرر شدن را به انسان می‌چشاند. نوع نگاه به دنیا به عنوان گذرگاه بدون توقفی که هر لحظه به انتهایش نزدیک‌ترمی‌شویم هر انسان عاقلی را قانع می‌کند که باید از فرصت‌های عمر بهترین استفاده را کرد اما میزان استفاده از عمر با توجه به قطعه‌بندی عمر در نگاه افراد مختلف، متفاوت است.

برخی افراد، عمر خود را به راحتی به چند دوران کودکی، جوانی، میان‌سالی و پیری تقسیم می‌کنند و برای هر کدام از آنها برنامه‌ای کلی قرار می‌دهند. به نظر می‌رسد این نوع از نگاه به عمر، که سرمایه تکرار ناشدنی انسان است نگاهی سخاوتمندانه و هدر دهنده است. برای آشنایی با نگاه صحیح به سرمایه عمر، به تحلیل این روایت بسیار ارزشمند امام کاظم علیه‌السلام می‌پردازیم که می‌فرماید: «الْمَغْبُونُ‏ مَنْ‏ غُبِنَ‏ عُمُرَهُ‏ سَاعَة[1] خسارت دیده و ورشکسته کسى است که عُمْر خود را هر چند به مقدار یک ساعت هم که باشد بیهوده تلف کرده باشد.»

همه، یخ فروش هستیم
در این نگاه، هر لحظه از عمر را می‌توان به سودی سرشار تبدیل کرد وگرنه، اصل آن از بین رفته و موجب ضرر و خسرانی جدی خواهد بود. بر همین اساس است که قرآن کریم تنها تعداد مشخصی از افراد را از زمره ضرر دیدگان خارج می‌کند و می‌فرماید: «إِنَّ الْإِنْسانَ لَفی‏ خُسْر إِلاَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْر؛ [2] واقعاً انسان دستخوش زیان است مگر کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده و همدیگر را به حق سفارش و به شکیبایى توصیه کرده‏‌اند.»

نقل شده که یکی از علماء، می‌گوید تفسیر «إِنَّ الْإِنْسانَ لَفی‏ خُسْر» سوره عصر را از یخ فروشی آموختم که فریاد می‌زد: «ا۫رحَمُوا مَن یَذُوبُ رَأسُ مالِهِ‏؛ [3] به کسی که سرمایه‌اش در حال ذوب شدن است رحم کنید.» اینکه زمان بر انسان می‌گذرد اما در مقابل آن زمان از دست رفته چیزی به دست نمی‌آورد مصداق ضرر واقعی است.

جعبه‌های خالی در قیامت
کلمه «ساعة» در زبان عربی نه به معنای 60 دقیقه بلکه به معنای لحظه است. در معنای آن گفته شده است: «الوَقْت الحاضِرُ، و یُعَبِّرُ عن جُزْءٍ قَلِیل من اللَّیْلِ و النَّهَار؛ [4] اکنون؛ و به کوچک‌ترین جزء شب و روز گفته می‌شود.» بر این اساس، هدر دادن یک لحظه از عمر، به ضرر انسان تمام می‌شود.

طبق روایتی که از رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله نقل شده، در روز قیامت (که تجسم همه لحظات عمر انسان است)، هر لحظه‌ای در جعبه‌ای قرار گرفته است. داخل برخی از جعبه‌ها، پر از نور است و آنها لحظاتی هستند که انسان به طاعت خدا مشغول بوده و برخی از آنها تاریک و ظلمانی‌اند که در آن لحظه انسان به گناه و معصیت مشغول بوده است؛ اما نوع دیگر این جعبه‌ها، خالی هستند؛ چنانکه حضرت می‌فرماید: «ثُمَّ یُفْتَحُ لَهُ خِزَانَةٌ أُخْرَى فَیَرَاهَا خَالِیَةً لَیْسَ فِیهَا مَا یَسُرُّهُ وَ لَا یَسُوؤُهُ وَ هِیَ السَّاعَةُ الَّتِی نَامَ فِیهَا أَوِ اشْتَغَلَ فِیهَا بِشَیْ‏ءٍ مِنْ مُبَاحَاتِ الدُّنْیَا فَیَنَالُهُ مِنَ الْغَبْنِ وَ الْأَسَفِ عَلَى فَوَاتِهَا- حَیْثُ کَانَ مُتَمَکِّناً مِنْ أَنْ یَمْلَأَهَا حَسَنَاتٍ مَا لَا یُوصَفُ وَ مِنْ هَذَا قَوْلُهُ تَعَالَى ذلِکَ یَوْمُ التَّغابُن‏[5]؛ [6]
سپس جعبه سومى را باز مى‌‏کنند، مى‏‌بیند خالى است، نه او را مسرور مى‏‌کند و نه غمگین. و این، همان لحظه‌ای است که وى در آن ساعت خوابیده یا به امور مباح دنیایى مشغول بوده است. در اینجا او را تأسف و پشیمانى فرا مى‏‌گیرد که چرا چنین لحظاتى را از دست داد در حالی که مى‏‌توانست آن را پر از حسناتى کند که به وصف نیایند. از همین رو است که خدای متعال می‌فرماید: آن روز، روز ضرر است‏.»

تفریح یا انرژی‌افزایی
شاید برخی فکر کنند با این توصیف، هر گونه تفریح و استراحتی ضرر است. پاسخ آن روشن است، استراحت و تفریح، خود به خود ارزشی ندارند اما اگر برای نشاط افزایی در جهت انجام وظایف اصلی به کار گرفته شود ارزش یافته و موجب ضرر نخواهند بود. چنانکه امام کاظم علیه‌السلام در روایت دیگری توصیه به تقسیم زمان روزانه به چهار قسمت می‌کند؛ بخشی براى مناجات با خدا، بخشى براى گذران زندگى و معاش، و بخشی نیز براى همنشینى با برادران و افراد مطمئنّى که انسان را از عیوبش آگاه کرده و خیرخواهش هستند.
ایشان در مورد قسمت چهارم می‌فرماید: «وَ سَاعَةً تَخْلُونَ فِیهَا لِلَذَّاتِکُمْ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ وَ بِهَذِهِ السَّاعَةِ تَقْدِرُونَ عَلَى الثَّلَاثِ سَاعَات‏[6] بخشی را نیز براى لذّت بردن از حلال خود خلوت کنید که در پرتو این ساعت است که بر آن سه بخش دیگر توان مى‏‌یابید.»
بر این اساس، میزان ارزشمندی بخش چهارم زمان، به میزان پشتیبانی آن از سه بخش دیگر بستگی دارد. اگر، سرگرمی و تفریح به کیفیت و کمیتی باشد که موجب موفقیت بیشتر در سه بخش دیگر شود در این صورت، اگر ارزشش بیشتر از آن سه قسمت نباشد قطعاً کمتر نیست و به عنوان عبادتی ارزشمند ثبت خواهد شد.
* حجت‌الاسلام محسن رفیعی استاد حوزه علمیه قم
--------------
پی‌نوشت:
[1] حلوانى، حسین بن محمد بن حسن بن نصر، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر - قم، چاپ: اول، 1408 ق، ص123.
[2] سوره عصر، آیه 2 و 3.
[3] التفسیر الکبیر، ج‏32، ص: 278.
[4] تاج العروس من جواهر القاموس، ج‏11، ص: 229.
[5] سوره تغابن، آیه 9.
[6] عدة الداعی و نجاح الساعی، ص: 113.
[7] ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول - قم، چاپ: دوم، 1404 / 1363ق، ص409.

انتهای پیام/