سنگ‌اندازی پیش پای صادرات لوازم‌التحریر بومی/ اشتغال‌زایی نوشتافزار ایرانی اسلامی برای ۱۰ هزار نفر
در حالی که نوشتافزار ایرانی اسلامی در برخی از کشورهای منطقه خریدار دارد، دست تولیدکنندگان این حوزه برای صادرات بسته است. این در حالی است که فعالان این حوزه در سال جاری به دلیل شیوع ویروس کرونا و ابهامات بازار، وضعیت مناسبی ندارند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نوشتافزار ایرانی اسلامی جزو معدود کارهای فرهنگی کشور در سال‌های اخیر بود که با نیازسنجی درست و عرضه محصولات متناسب با علاقه مخاطب توانست در این مدت مخاطبان خود را پیدا کرده و در سبد فرهنگی خانواده‌ها جای خود را باز کند. این مجموعه اگرچه ماهیت اقتصادی دارد، اما به منظور عرضه محصولات با کاراکترها و نمادهای ایرانی اسلامی به کودکان و برای پر کردن خلأهای فرهنگی در این زمینه شکل گرفت. در ابتدا کار خود را با یکی دو برند آغاز کرد اما الآن 100 تولیدکننده در سراسر کشور به فعالیت در این حوزه مشغول‌اند.
سال‌ها بود که بازار محصولات مرتبط با کودکان و نوجوانان در ایران در قبضه طرح‌های غربی بود. حالا نیز اگرچه سهم این کاراکترها انکارناشدنی است، اما تلاش‌های صورت گرفته توانست فرهنگ استفاده از محصولات لوازم‌التحریر بومی در کشور را میان خانواده‌ها جا بیندازد. حالا دیگر تولیدکنندگان و فعالان این حوزه از تجربه تلخ «دارا و سارا» عبور کرده و حرفی برای گفتن در بازار نوشتافزار دارند.
تولیدکنندگان این حوزه که بعد از قریب به یک دهه فعالیت همچنان با مشکلات متعددی مواجه‌اند؛ مشکلاتی که به نظر می‌رسد رفع آنها ورای شعارها و وعده‌ها و باید به صورت ساختاری صورت گیرد. نوشتافزار از جمله اقلام صنعتی فرهنگی است که در زمره صنایع فرهنگی دسته‌بندی می‌شود. دو ساحتی بودن این حوزه به جای آنکه مزیت برای تولیدکنندگان آن باشد، به دردسر تبدیل شده است. بخشی از فعالیت‌های این حوزه مرتبط با وزارت صمت و بخش دیگر مرتبط با وزارت ارشاد است. همین یک بام و دو هوا بودن حوزه نوشتافزار سبب شده تا در برخی از بزنگاه‌ها، شرایط به نفع تولیدکنندگان پیش نرود.
خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگویی با محمد یقینی، مدیرعامل جدید مجمع نوشتافزار ایرانی اسلامی، به گفت‌وگو پرداخت. به اعتقاد یقینی؛ وزارت صمت شناخت درستی از حوزه نوشتافزار ندارد و وزارت ارشاد نیز عملاً در این زمینه کار خاصی انجام نمی‌دهد؛ این در حالی است که وزارت ارشاد متولی محتوای تولیدات نوشتافزار است. به گفته یقینی؛ حوزه نوشتافزار به دلیل ظرفیت‌های خوبی که دارد، امکان اشتغال‌زایی بالایی دارد، اما به دلیل عدم شناخت، سرمایه‌گذارها به این سمت هدایت نمی‌شوند. مشروح گفت‌وگوی تسنیم با مدیر جوان مجمع نوشتافزار ایرانی اسلامی به این شرح است:
*تسنیم: حوزه نوشتافزار از جمله حوزه‌هایی است که می‌توان گفت دو بُعد و دو ساحت اقتصادی و فرهنگی دارد. بخشی از تولید و فعالیت در این زمینه به وزارت صمت اختصاص دارد و بخش دیگری از آن که وجه فرهنگی دارد، مرتبط با وزارت ارشاد است. قرار بود که رایزنی‌هایی در این زمینه صورت بگیرد و وضعیت نوشتافزار مشخص شود. اما متأسفانه تاکنون نتیجه خاصی حاصل نشده است. به نظر شما این دو بعدی بودن نوشتافزار چه تأثیری بر جریان تولید آن گذاشته است؟ چون ما در برهه‌ای مانند سال قبل که قیمت کاغذ به یکباره افزایش یافت و دولت قول داد تا کاغذ دولتی به دست تولیدکنندگان برساند، شاهد بودیم که نامشخص بودن وضعیت نوشتافزار عملاً به ضرر تولیدکنندگان این حوزه تمام شد و کاغذ با نرخ ارز 4200 به دست آنها نرسید.
نوشتافزار دو وجه و دو ذات دارد؛ نخست وجه صنعتی آن است که در حوزه تولید، عرضه، مواد اولیه و ... مورد بحث قرار می‌گیرد. وجه دیگر نوشتافزار وجه فرهنگی آن است. نوشتافزار با توجه به محتوای خود و اینکه با مخاطبان کودک و اثرپذیر در ارتباط است، یک کالای فرهنگی نیز به شمار می‌آید. در محصولات فرهنگی که تحت عنوان صنایع فرهنگی یاد می‌شود، 14 حوزه مانند موسیقی، اسباب‌بازی و ... تعریف شده است که یکی از این حوزه‌ها که جزو جدی‌ترین حوزه‌ها نیز به شمار می‌آید، نوشتافزار است.
نوشتافزار از جهت وجه صنعتی خود در ارتباط با وزارت صمت است. مشکلاتی در این زمینه وجود دارد که کار را برای تولیدکنندگان این حوزه سخت کرده است. از جمله مشکلاتی که تولیدکنندگان با آن سر و کار دارند و موجب شده تا انتقادات فراوانی داشته باشند، بحث تأمین مواد اولیه است. از سوی دیگر برای تأمین این مواد ارز نیمایی یا تخصیص داده نشده و یا اگر شده، فعالان این حوزه به دلیل فرایندهای طولانی اداری پشیمان شده‌اند. دیگران هم برای واردات این مواد باید دلار آزاد تهیه کنند، تأمین دلار یک بخش ماجرا است، ترخیص کالا از گمرک مشکل بعدی است. گمرک واردات را محدود کرده، اما این محدودیت به تأمین مواد اولیه برای تولیدکنندگان نیز آسیب زده است. تولیدکنندگانی داریم که می‌خواهند با این مواد اولیه وارداتی، کالای خود را تولید کنند اما به دلیل زمان‌بر شدن ترخیص کالا از گمرک، دستشان خالی است. رفع این دست از مشکلات بر عهده وزارت صمت است.
نکات دیگری نیز در این بخش اهمیت دارد که از جمله آن می‌توان به سرمایه‌گذاری و هدایت سرمایه‌گذار به سمت صنایع مغفول نوشتافزار اشاره کرد. یکی از مشکلاتی که ما در این حوزه داریم، این است که بعضی از دوستان در وزارت صمت انگار تازه حوزه نوشتافزار به گوششان خورده است. اصلاً نمی‌دانند که چه ظرفیتی دارد و باید برای آنها توضیح دهیم که ماجرا از چه قرار است. در حال حاضر برخی از اقلام ایرانی مانند اتود ایرانی، روان‌نویس ایرانی و... نداریم و تهیه و تولید این‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری است که جز با ورود وزارت صمت امکان‌پذیر نخواهد بود. در صورت ورود وزارت صمت و هدایت سرمایه‌گذار می‌توان خط تولید این اقلام را راه‌اندازی کرد. در بخشی از حوزه‌ها اگر چند کارخانه تأسیس شود، کل نیاز کشور را می‌توان تأمین و واردات آن را ممنوع کرد.
در بُعد فرهنگی که بُعد دیگر حوزه تولید نوشتافزار است، متولی امر وزارت ارشاد است که عملاً ورودی به این حوزه و محتوای آن ندارد؛ این در حالی است که مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در این زمینه مبنی بر اینکه وزارت ارشاد بر این امر نظارت داشته باشد و استانداردهای فرهنگی برای تولید این محصولات در نظر گرفته شود، وجود دارد. با این حال، هیچ نظارتی در این زمینه وجود ندارد.
فعالان نوشتافزار ایرانی چند سالی است نمایشگاهی با عنوان «الگونما» برگزار می‌کنند که در آن آثار و تولیدات مربوط به کودکان را مورد بررسی قرار می‌دهد و مخاطب آن نیز تنها مسئولان هستند. این نمایشگاه که نمایی از بازار کل کشور است، قصد دارد به مسئولان نشان دهد که محتوای کلی محصولات به چه شکلی است و ذهن کودکان ایرانی دارد به چه سمت هدایت می‌شود. نمای شهر پر است از عکس و سخنان شهدا، در کتاب‌های درسی محتوایی بر همین مبنا ارائه می‌شود، اما در محصولات مرتبط با کودکان از جمله انیمیشن، نوشتافزار و ... محتوایی غیر از این مضامین تولید و عرضه می‌شود.
ما به عنوان تولیدکنندگان نوشتافزار زنجیره آخر تولید محتوا و به نوعی مصرف‌کننده آن هستیم، ما که نمی‌توانیم کاراکتر خلق کنیم و انیمیشن بسازیم. در خارج از کشور هم روند به همین شکل است. شرکت‌های بزرگ انیمیشن، کاراکترها و طرح‌های جدید خلق می‌کنند و پس از آن، تولیدکنندگان صنایع فرهنگی از این کاراکترها بهره می‌برند. اما در کشور ما بحث تولید و طراحی کاراکتر ضعیف است و از سوی دیگر، چون قانون کپی رایت در کشور رعایت نمی‌شود، تولیدکنندگان نوشتافزار به راحتی می‌توانند از طرح‌های غربی بهره ببرند. تولیدکننده به صورت رایگان کاراکترهای غربی را استفاده می‌کند، اما اگر کسی بخواهد از کاراکترهای ایرانی استفاده کند، صدا و سیما جلوی تولید آن اثر را می‌گیرد و اجازه استفاده از کاراکتر را نمی‌دهند و می‌گویند باید قرارداد ببندید و این مبلغ را واریز کنید. از این جهت رقابت کاراکتر در ایران، رقابت نابرابری است. محتوای ایرانی اسلامی تولید نمی‌شود و از سوی دیگر، کاراکترهای غربی به صورت رایگان عرضه می‌شود.
*تسنیم: اشاره کردید که ترخیص مواد اولیه در گمرک با مشکلاتی همراه است. این موضوع تا چه اندازه دغدغه امسال تولیدکنندگان است؟
امسال هم همین مشکل برای تولیدکنندگان ایجاد شده است. واردات جوهر خودکار، جوهر ماژیک و ... با مشکل مواجه شده است. برخی از فعالان این حوزه، طی دو سه ماه اخیر درگیر ترخیص این نوع اقلام درخواستی خود از گمرک هستند. امسال برای اولین‌بار بعد از 16 سال تراش ایرانی در کشور می‌خواست تولید شود، اما واردات تیغ آن که در کشور در حال حاضر صرفه اقتصادی نداشت، با مشکل مواجه شد.
از اواخر سال 97 و با ایجاد مشکلات ارزی، سخت‌گیری‌های کلی نیز بیشتر شد. محدودیت در واردات اشکالی ندارد اما گاه در بخش واردات مواد اولیه، منجر به خاموش شدن چرخ تولید می‌شود.
*تسنیم: چند سالی است که رهبر معظم انقلاب بر تولید داخل تأکید دارند. به نظر شما حوزه نوشتافزار تا چه میزان ظرفیت اشتغال‌زایی دارد؟
حوزه نوشتافزار از آن حوزه‌هایی است که هنوز ظرفیت تولید داخل در آن بالا است و اقلامی وجود دارد که هنوز به صورت ایرانی تولید نشده‌اند. به جز دفتر که کاملاً در داخل کشور تولید و عرضه می‌شود، در دیگر اقلام نوشتافزار همچنان درصد جدی آن واردات است. با اینکه پیشرفت‌های خوبی در تولید برخی از اقلام مانند خودکار، مداد و ... صورت گرفته است، اما ظرفیت کامل پوشش نیاز داخل را دارند و حتی می‌توانند در بخش صادرات نیز فعال باشند. خودکار، ماژیک و مداد سه حوزه‌ای است که پیشرفت‌های خوبی در چند سال اخیر کسب کرده‌ایم. اقلام طلقی مانند کلاسور، ظرف غذا و ... در کشور به وفور وجود دارد. محصولاتی که در کشور تولید می‌شود، کاملاً با کیفیت است و می‌تواند با برندهای خارجی رقابت کند.
این‌ها حوزه‌هایی است که در آن پیشرفت کرده‌ایم و می‌توانیم به سمتی پیش رویم که در این بخش‌ها نیاز کشور را به صورت کامل برطرف کنیم. بخش‌هایی نیز وجود دارد که هنوز به مرحله پوشش داخل هم نرسیده است. حوزه نوشتافزار تاکنون برای 10 هزار نفر به صورت مستقیم در این زمینه اشتغال‌زایی کرده است. اگر بخواهیم محصولات را صادر کنیم، این رقم بیشتر نیز خواهد شد. در بعضی از بخش‌ها نیز اصلاً وارد نشده‌ایم که اگر سرمایه‌گذاری شود، اشتغال‌زایی بالایی خواهد داشت. ضمن اینکه این دست از اقلام مانند روان‌نویس و ... گردش مالی بالایی دارند.
برای نمونه یک بخش مانند تولید کاغذ تحریر را در نظر بگیریم. میزان مصرف کاغذ تحریر در ایران بالاست، اما در این زمینه تولیدی نداریم و عمده مصرف کشور از طریق واردات تأمین می‌شود. اگر تنها در این بخش سرمایه‌گذاری شود، اشتغال‌زایی بالایی خواهد داشت.
میزان عرضه نوشتافزار در بازار کشور در سال 90-91 که ما کار را شروع کردیم، 90 به 10 بود؛ یعنی 90 درصد بازار را اقلام خارجی تأمین می‌کرد. اما الآن با گذشت 9 سال، این میزان به 60 به 40 رسیده است؛ یعنی میزان تولیدات داخلی توانسته 40 درصد بازار را تأمین کند. اگر صادرات نیز به این بخش اضافه شود، مشخص است که اشتغال‌زایی بیشتری صورت خواهد گرفت.
*تسنیم: آقای یقینی در حال حاضر نوشتافزار ایرانی چقدر ظرفیت صادرات دارد و تا چه اندازه به این مرحله فکر می‌کند؟
صادرات جزو دغدغه‌های جدی ما است. اما موضوع این است که صادرات محصولات نوشتافزار با صادرات دیگر محصولات مثلاً مواد غذایی متفاوت است. نوشتافزار معمولاً با ذائقه فرهنگی مخاطب سر و کار دارد و باید براساس آن تولید و عرضه شود. دفتر مشقی که در کشور پسندیده می‌شود، در خارج از کشور ممکن است مورد استقبال قرار نگیرد یا حتی برخی از کشورها مانند روسیه دفتر تحریر مصرف نمی‌کنند و عموماً با کتاب کار، فعالیت‌های خود را انجام می‌دهند. یا مثلاً در کویت به جای استفاده از کاغذ سفید در دفترهای مشق، از کاغذ کرافت استفاده می‌شود. تولیدکنندگان ما مسیری را شروع کرده‌اند اما هنوز نتوانسته‌اند بازار داخل را کامل پوشش دهند و بعد به سمت ذائقه‌سنجی بازارهای هدف بروند.
مجمع نوشتافزار دارد در این زمینه تحقیق می‌کند و سعی دارد که رابطه‌ها و زنجیره‌هایی در این زمینه شکل دهد تا در آینده مسیر صادرات این دست از محصولات تسهیل شود. بخش دیگر از عدم صادرات این محصولات به موضوعات کلان مرتبط با این حوزه ارتباط دارد. متأسفانه سیاست‌های متغیر صادراتی باعث ایجاد محدودیت برای برنامه‌ریزی می‌شود. در حال حاضر صادرات دفتر مشق ممنوع است. چرا؟ چون کاغذ جزو اقلامی بوده که دلار 4200 به آن تعلق می‌گرفته است. چه زمانی؟ دو سال پیش. مصرف این کاغذ صرفاً برای حوزه نشر بوده و اصلاً به حوزه نوشتافزار تعلق نمی‌گرفته است. اما در قانون گفته شده که صادرات دفتر مشق ممنوع است، چون به کاغذ ارز 4200 تعلق گرفته است؛ در حالی که این کاغذ به دست تولیدکننده دفتر نرسیده و بیشتر مخصوص ناشران است که براساس سهمیه خود، کاغذ دریافت می‌کنند.
تولیدکنندگان نوشتافزار با توجه به شرایطی که کرونا برای بازار داخل ایجاد کرده، به سمت صادرات محصولات خود رفته‌اند تا از این طریق محصولات خود را به فروش برسانند، اما با منع صادرات مواجه شده‌اند.
*تسنیم: این مشکل به همان ساحت دو وجهی نوشتافزار که در ابتدا اشاره کردید، باز می‌گردد؟
بله، متأسفانه. ناظر به فضای داخلی، محدودیتی گذاشته‌اند؛ این در حالی است که به دلیل نرخ دلار محصولات ما برای کشورها، مزیت قیمت دارد. ما از این فرصت استفاده نمی‌کنیم. صادرات نوشتافزار نزدیک به صفر است. از کارخانه‌های بزرگ گرفته تا کارگاه معمولی هیچ کدام فرایند ثابت صادراتی ندارند.
*تسنیم: پس محصولات نوشتافزار ایرانی در بازارهای منطقه متقاضی دارد.
بله، تولیدکننده‌هایی بوده‌اند که متناسب با ذائقه کشور هدف، به یک محصول با طرح‌هایی رسیده و حتی رایزنی‌هایی هم انجام داده‌اند و آمادگی تولید دارند، اما منع صادرات دارند.
*تسنیم: در جشنواره ایران نوشت امسال چه محصولات جدیدی ارائه شده است؟
جشنواره ایران‌نوشت که امسال به دلیل شیوع ویروس کرونا به صورت مجازی برگزار می‌شود، همه محصولات ایران‌نوشت که طی سال‌های اخیر تولید شده بودند، عرضه می‌شود. طرح‌هایی نیز امسال رونمایی شد که از این موارد می‌توان به محصولاتی با طرح شهید قاسم سلیمانی، کادر درمان و روش‌های مبارزه با کرونا و همچنین تولید محصولاتی با استفاده از روش واقعیت افزوده اشاره کرد.
محصولات این جشنواره متنوع است، اما بسیاری از محصولات جدید به دلیل شیوع ویروس کرونا و ابهامات ایجاد شده در بازار، نتوانست تولید شود. در واقع این شرایط قدرت تولیدکنندگان را برای عرضه محصولات جدید گرفت.
انتهای پیام/
