پرونده «روایت جنگ»|گزارش تسنیم از بزرگترین مرکز اسنادی دفاع مقدس/ سپاه چگونه جنگ را روایت می‌کند؟ــ بخش پایانی
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بزرگترین مرکز اسنادی در رابطه با جنگ ایران و عراق است. در بخش پایانی گزارش‌مان به بررسی چگونگی روایت جنگ توسط سپاه پرداخته‌ایم.
گروه تاریخ انقلاب خبرگزاری تسنیم- محمدحسن جعفری: در بخش نخست گزارشی که روز گذشته در رابطه با بزرگترین مرکز اسنادی دفاع مقدس منتشر شد، به نحوه شکل‌گیری این مرکز و چگونگی جمع‌آوری، نگهداری و بهره‌برداری از اسناد پرداخته شد. در بخش دوم این گزارش به سراغ مدیران این مرکز رفتیم تا فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی این مرکزِ اسنادی سپاه را مورد واکاوی و بررسی قرار دهیم.
از آنجایی که سپاه با هدف نگارشِ تاریخ انقلاب و جنگ و مقابله با تحریف، بخشِ جنگ را در دفتر سیاسی به راه انداخت و سپس به مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ ارتقا داد، از همان ابتدا علاوه بر جمع‌آوری اسناد، تحقیق و پژوهش در مورد جنگ را در دستور کار خود قرار داد و به بیانِ روایت خود از جنگ پرداخت.
اگرچه فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقاتی این مرکز از دوران دفاع مقدس آغاز شد، اما مهمترین آثار تولیدی این مرکز مربوط به دوران پس از جنگ و به خصوص سال‌های گذشته است. در چند سال گذشته حجم تولیدات مرکز چند برابر شده، پروژه‌های پژوهشی افزایش یافته و از سوی فرماندهی کل سپاه ماموریت‌های دیگری هم علاوه بر موضوع دفاع مقدس به این مرکز واگذار شده است.
به همین منظور گروه‌های پژوهشی مرکز شکل تازه‌تری پیدا کرده و اکنون 4 گروه مطالعات نظامی، فرهنگی اجتماعی (مطالعات غیرنظامی)، تاریخ شفاهی و روزشمار مشغول انجام فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقاتی هستند.
** سپاه نبردهای جنگ را چگونه روایت می‌کند؟
باتوجه به اینکه مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس وابسته به سپاه و یک نهاد نظامی است، گروه مطالعات نظامی مهمترین و باسابقه‌ترین گروه این مرکز است. هرچند مرکز تلاش دارد به انجام پژوهش‌های فرهنگی اجتماعی هم توجه خاص داشته باشد و این گروه را هم تراز گروه مطالعات نظامی قرار بدهد، اما باتوجه به اینکه مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، از ابتدا رویکرد نظامی به جنگ داشته و با همین رویکرد هم به جمع‌آوری اسناد و مدارک و تربیت پژوهشگر پرداخته، به نظر می‌رسد مسیر سخت و پر فراز و نشیبی پیش رو دارد.
مدیر گروه مطالعات نظامی جوانی به نام محمدجواد اکبرپور بازرگانی است. او میزهای پژوهشی و یا بخش‌های این گروه را عملیات‌ها و نبردها، کارنامه‌ها، شناسنامه‌های یگان‌های سپاه و اطلس‌ها برمی‌شمرد. منظور اکبرپور از کارنامه‌ها مباحثی همچون استراتژی نظامی، مقاومت مردمی، نقش دولت در جنگ با تکیه بر صبغه نظامی، کارنامه واحدهای تخصصی سپاه همچون زرهی، توپخانه، مخابرات، موشکی و... و کارنامه قوای سه‌گانه سپاه یعنی نیروهای زمینی، دریایی و هوایی سپاه در جنگ است. اطلس‌ها هم که جاذبه بصری دارد در رابطه با عملیات‌هاست. اطلس جنگ ایران و عراق (فشرده نبردهای زمینی)، اطلس حماسه خرمشهر و اطلس آماری جنگ شهرها مهمترین اطلس‌های منتشر شده توسط این مرکز است.
اکبرپور مدیر گروه مطالعات نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، روش پژوهش در این گروه را مستندنگاری توصیفی می‌داند و می‌گوید در آثارمان تحلیل‌های شخصی جای ندارد و هرآنچه می‌گوییم باید مبتنی بر اسناد و مدارک باشد.
البته اکبرپور با اشاره به اینکه روش پژوهش در این گروه، مستندنگاری توصیفی است، می‌گوید: «از منظری دیگر، مستندنگاری در این گروه دو نوع است. یک نوع آن مستند نگاری توصیفیِ تفصیلی و متن‌محور است که نمونه اثری آن نبرد طریق‌القدس نوشته امیر رزاق‌زاده است. نوع دیگر نیز مستندنگاری اجمالی است که شامل اطلس‌ها و شناسنامه‌ها خواهد بود.» در خصوص اطلس‌ها، این گروه علاوه بر اطلس نبردها و مناطق عملیاتی همچون خرمشهر و آبادان، اطلس لشکرهای 27 محمد رسول الله (ص)، 41 ثارالله (ع)، 31 عاشورا و 7 حضرت ولی‌عصر (عج) منتشر کرده که مورد توجه فرماندهان و رزمندگان این یگان‌ها قرار گرفته است. در این اطلس‌ها چگونگی شکل‌گیری، ارتقا و نقش یگان‌ها در عملیات‌های مختلف با استفاده از جذابیت‌های بصری (تصویر، نقشه، جدول و نمودار) شرح داده شده است.
حدود 160 ابرموضوع پژوهشی که هر کدام می‌تواند چند موضوع پژوهشی را شامل شود، برای گروه مطالعات نظامی تعریف شده است که هر کدام از موضوعات در قالب پروژه پژوهشی به یک یا چند پژوهشگر داخلی مرکز و حتی بیرون از مرکز سپرده می‌شود. برای هر پروژه نیز یک ناظرِ روش تحقیق و یک مشاور نظامی در نظر گرفته خواهد شد. اکبرپور می‌گوید تاکنون پژوهش حدود 60 تا 70 درصد از موضوعات آغاز شده و در حال تدوین است.
طرح‌نامهِ (پروپوزال) تولیدِ اثر پس از نگارش و تایید توسط گروه، در شورای مطالعات نظامی که فرماندهان ارشد سپاه در دوران دفاع مقدس اعضای آن هستند مطرح و فرماندهان ملاحظات و نکات خود را بیان می‌کنند. سپس نویسنده با دریافت اسناد، اقدام به نگارش فصل‌های مختلف آن خواهد کرد. اکبرپور می‌گوید: «دانشجویان دکترا و فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی ارشد که به روش‌های پژوهش تاریخی تسلط داشته و با دفاع مقدس آشنا باشند، می‌توانند مجری پروژه‌های این گروه باشند.»
اگرچه مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس وابسته به سپاه است، اما این مرکز مدعی است که در عملیات‌های مشترک نقش ارتش و دیگر سازمان‌ها را در آثار در نظر گرفته است. اکبرپور می‌گوید: «تمامی بازیگران صحنه نبرد اعم از سپاه، ارتش، جهاد سازندگی، ژاندارمری، کمیته و... به اندازه‌ای که نقش داشته‌اند، نقش و عملکرد آنان در آثار شرح داده شده و خواهد شد.»
همچنین مرکز تاکید دارد که تمامی عملیات‌های دفاع مقدس اعم از عملیات‌هایی که به پیروزی منجر شده و آن عملیات‌هایی که پیروزی منجر نشده، در همان اندازه‌ای که بوده (بزرگ، متوسط، محدود و ایذایی) مورد پژوهش و تولید اثر قرار گرفته و خواهد گرفت و هیچ ملاحظه‌ای در این رابطه وجود ندارد. در سال‌های گذشته برخی مراکز و آثار، عملیات‌هایی همچون والفجر مقدماتی و بدر را به این دلیل که همراه با موفقیت نبود، عملیات‌های متوسط و محدود معرفی کردند. در حالی که مرکز معتقد است این عملیات‌ها، بزرگ بود و جدولی از دسته‌بندی عملیات‌ها به شرح زیر تهیه و منتشر کرده است:
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس عملیات‌های دفاع مقدس را براساس اهداف سیاسی و نظامی، فرماندهی، سازمان و نتیجه عملیات به 5 دسته تقسیم کرده است.
** گام جدید مرکز؛ نگارش خاطرات مردمی از جنگ
گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی که پیشتر مطالعات غیرنظامی نام داشت، نیز توسط یک جوان با نام مرتضی قاضی مدیریت می‌شود. او در سال‌های گذشته به مرکز اسناد پیوست و مسئولیت این گروه را پذیرفت. او درباره چگونگی ورودش به مرکز می‌گوید: «من خاطره‌نگار و مستندنگار هستم. رهبر انقلاب در چهارم مهر ماه سال 97 و در مراسم شب خاطره‌ای که محضر ایشان برگزار شد، پس از خاطره‌گویی خانم فاطمه جوشی مسئول بسیج خواهران آبادان در روزهای محاصره که من پیش از آن خاطرات او را جمع‌آوری و تدوین کردم و با عنوان «شماره پنج» توسط مرکز منتشر شد، تاکید فرمودند که کتاب‌های خاطرات صد برابر بشود. پس از آن دیدار، آقای نائینی مدیر مرکز از بنده خواستند تا به مرکز بیایم و مدیریت این گروه را بپذیرم.»
کتاب شماره پنج از معدود کتاب‌های منتشر شده مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در حوزه خاطرات مردمی است که توسط مرتضی قاضی مدیر کنونی گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز مورد نگارش قرار گرفته و راوی آن خانم فاطمه جوشی دو سال قبل در شب خاطره با حضور رهبر انقلاب، خاطره‌گویی کرد.
این گروه اکنون ماموریت دارد سوژه‌های غیرنظامی دفاع مقدس را مشخص کند و برای نگارش و تولید اثر به شناسایی نویسندگان در سراسر کشور بپردازد. سوژه‌های غیرنظامی این گروه در سه بخش خاطرات (سوژه‌های مردمی و هر روایت مردمی از جنگ)، پژوهش (پژوهش غیرنظامی شامل بررسی نقش اقشار، استان‌ها و کشورهای دیگر در جنگ است) و ترجمه (از زبان فارسی به زبان‌های دیگر و بالعکس) دسته‌بندی شده است.
تعداد کتاب‌هایی که مرکز پیش از دوره جدید در حوزه خاطرات از جنگ منتشر کرده بسیار معدود است و کمتر از 10 عدد است که یکی از آن‌ها خاطرات همسر سرلشکر صفوی است، البته در حوزه پژوهش و ترجمه، آثار متعددی تولید شده اما به گفته قاضی در طرح جدید تعداد این آثار هم باید افزایش یابد. او همچنین می‌گوید: «در حوزه پژوهش، نقش‌ها را در قالب موضوعات و پروژه‌ها مشخص کرده‌ایم و تهیه طرح، محتوا و نگارش بخشی از پروژه‌ها آغاز شده است.»
بر روی دیوار اتاق، جدول بزرگی از مراحل اجرای پروژه‌ها نصب شده است. این گروه اکنون بیش از 50 پروژه در دست تالیف دارد که بیشتر آن در مراحل نخست قرار دارد و تعداد اندکی به مراحل پایانی نزدیک شده است. البته در هفته دفاع مقدس سال جاری قرار است، پروژه‌های به نتیجه رسیده این گروه به همراه گروه‌های دیگر طی مراسمی، رونمایی و سپس منتشر شود.
مرتضی قاضی مدیر گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز می‌گوید رویکرد جدید مرکز در این گروه نشر چند برابری خاطرات مردمی از دفاع مقدس بر مبنای سخنان رهبر انقلاب است.
در خصوص اینکه چه کسانی می‌توانند مجری و نویسنده این پروژه‌ها باشند، قاضی می‌گوید: «افرادی که با دفاع مقدس آشنا باشند و بتوانند اثر خوبی تولید بکنند، سوژه را انتخاب و به نگارش اثر خواهند پرداخت.»
علاوه بر اینکه موضوع خاطره‌نگاری همسویی با فعالیت‌های برخی نشرها و مراکز تاریخی و انتشاراتی دفاع مقدس دارد، در حوزه ترجمه نیز هم مراکزی در سپاه و هم سازمان‌هایی بیرون از سپاه مشغول ترجمه کتاب‌های دفاع مقدس به زبان‌های انگلیسی، عربی، اردو، ترکی، روسی و... هستند که البته قاضی تاکید دارد "از موازی‌کازی پرهیز خواهیم کرد و تلاش خواهیم کرد ترجمه از این سو توسط نویسندگان و ناشران خارجی، براساس نیازهای جامعه هدف و مخاطبان آن جامعه و نه ترجمه عین به عین کلمات و جملات بلکه تولید اثر صورت بگیرد."
** بزرگترین پروژه مرکز؛ تدوین روزشمار جنگ
بزرگترین پروژه مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، تدوین روزشمار جنگ ایران و عراق است. تاکنون چند جلد از این روزشمار منتشر شده و نسبت به دیگر روزشمارهایی که نسبت به وقایع تاریخی از جمله جنگ در بازار نشر وجود دارد، متمایز، متفاوت و مفصل‌تر است. این پروژه در ساختمان شماره 2 مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در نزدیکی میدان هفت تیر انجام می‌شود و مدیریت این پروژه نیز با یک جوان با نام کریمی است.
روزشمارهای جنگ براساس اسناد آشکار و غیرآشکاری که از راویان مرکز و... به دست آمده، تالیف و بیشتر مورد استفاده پژوهشگران تاریخ و جنگ قرار می‌گیرد. البته کریمی تاکید می‌کند که پژوهشگران از دیگر منابع همچون روزنوشت‌های هاشمی رفسنجانی و روزشمارهای ارتش نیز استفاده می‌کنند. از تاریخ شفاهی هم با ملاحظاتی استفاده خواهیم کرد.
اگرچه روزشمار مربوط به جنگ ایران و عراق است، اما مبدا آن روز 21 بهمن سال 57 و مقصد آن پایان سال 67 است. روزشمار تنها مربوط به اتفاقات نظامی نیست و شامل اتفاقات سیاسی و بین‌اللملی نیز می‌شود؛ چرا که مرکز معتقد است، حوادث سیاسی و بین‌المللی بر تحولات صحنه نبرد تاثیر داشته است.
کریمی می‌گوید: «در ابتدا قرار بود، روزشمار جنگ ایران و عراق در 20 جلد منتشر شود، اما به تدریج به 70 جلد افزایش یافت که تاکنون نیمی از آن منتشر شده و الباقی در مراحل مختلف تدوین قرار دارد.»
هرجلد از روزشمار حدود یک هزار صفحه است که اتفاقات 40 روز تا دو ماه (برحسب اتفاقات مهم و برجسته مانند عملیات بیت‌المقدس) را بررسی می‌کند و تالیف آن دو تا پنج سال (به طور میانگین 4 سال) به طول می‌انجامد. حوادث و اتفاقات یک روز نیز می‌تواند شامل 20 گزارش و در 10 تا 20 صفحه باشد. مجریان و نویسندگان پروژه‌های روزشمار راویان مرکز هستند؛ البته کریمی می‌گوید: "از دیگر پژوهشگران همچون اساتید دانشگاه‌ها و پژوهشگران جوان و علاقه‌مند نیز در تدوین روزشمار استفاده می‌شود."
تاکنون حدود 40 جلد از روزشمار دفاع مقدس منتشر شده که جدیدترین آن‌ها مربوط به حوادث پایانی سال 63 و عملیات بدر و شهریور سال 64 در خصوص اتفاقات مرتبط با تشکیل نیروهای سه‌گانه است.
گروه روزشمار مرکز اسناد در حوزه جنگ، علاوه بر روزشمارهایی که اکنون در دست تولید و انتشار دارد، ماموریت دارد تا روزشمار استان‌ها را با همکاری سپاه‌های استانی تالیف کند. کریمی دلیل نگارش روزشمارهای استان‌ها را اینگونه بیان می‌کند: «روزشمارهایی که به صورت ملی منتشر می‌شود، نگاه نظامی و سیاسی به جنگ دارد. از آنجایی که مردم نقش اساسی و مهم در دفاع مقدس داشتند، تصمیم گرفته شد روزشمارهای استانی با رویکرد فرهنگی اجتماعی نگاشته و تولید شود.»
** ثبت ناگفته‌های همه فرماندهان سپاه
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس از دوران مدیریت مرحوم حسین اردستانی، پروژه تاریخ شفاهی را در دستور کار خود قرار داد و اولین گفتگوهای تاریخ شفاهی را با محسن رضایی فرمانده سپاه در دوران دفاع مقدس را در سال 88 انجام داد که جلد نخست خاطرات محسن رضایی با عنوان «راه» چند سال پیش منتشر شد که جلدهای دوم و سوم آن نیز آماده رونمایی است و در روزهای آینده منتشر خواهد شد.
گفتگوهای تاریخ شفاهی مرکز اسناد، دو وجه تمایز بزرگ با دیگر پروژه‌های تاریخ شفاهی جنگ در کشور دارد. نخست اینکه جلسات و گفتگوها با فرماندهان براساس اسناد و مدارک انجام می‌گیرد و علاوه بر آن فرمانده، افراد مرتبط با حوادث و اتفاقات نیز در جلسه تاریخ شفاهی حضور دارند. دوم اینکه تقریباً تمامی فرماندهان جنگِ سپاه از فرماندهی کل تا فرماندهان تیپ‌های مستقل و رده‌های تخصصی خود را متعهد به انجام گفتگو می‌دانند.
فرماندهان راهبردی سپاه در جنگ از جمله محسن رضایی، غلامعلی رشید و سیدیحیی صفوی، جلسات تاریخ شفاهی آنان برگزار شده و ادامه دارد. تاکنون علاوه بر انتشار جلد نخست خاطرات محسن رضایی، جلد اول خاطرات سیدیحیی صفوی نیز منتشر شده است. موحدی مدیر گروه تاریخ شفاهی مرکز می‌گوید: «حدود 300 فرمانده شناسایی شده‌اند که جلسات تاریخ شفاهی حدود نیمی از فرماندهان بالغ بر 1800 جلسه برگزار شده که البته ادامه دارد و در آینده آثار این جلسات منتشر خواهد شد.»
سردار حسین اردستانی چند سال پیش و زمانی که ریاست مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس را برعهده داشت، درگذشت. محققان و اعضای مرکز، دوران مدیریت او را دوران تثبیت مرکز برمی‌شمارند و معتقدند که پایه‌گذاری بسیاری از کارها در دوران وی انجام شد. اردستانی خود نیز از محققان برجسته حوزه جنگ بود که کتاب‌های بسیاری همچون تنبیه متجاوز را تالیف کرد.
تاکنون علاوه بر خاطرات سرداران رضایی و صفوی، خاطرات مرتضی قربانی، شهید احمد غلامی، حسن رستگارپناه، سیدمسعود خاتمی، علی اسحاقی و مهدی شیرانی‌نژاد منتشر شده است.
این گروه همچنین ماموریت دارد با همکاری سپاه‌های استانی، خاطرات شفاهی فرماندهان گردان‌های یگان‌ها را تالیف کند، البته بدین‌صورت که جلسات تاریخ شفاهی به صورت محدود و با موضوع خاص همچون نقش لشکر کربلا در عملیات بیت‌المقدس برگزار شود. در سال جاری سه استان مورد هدف قرار گرفته‌اند که به گفته موحدی در سال آینده افزایش پیدا خواهد کرد.
کتاب راه جلد اول خاطرات محسن رضایی اولین کتاب مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در حوزه تاریخ شفاهی است که با روشی نو و ترکیبی تدوین شده است.
** مرکز چه برنامه‌هایی برای نشر و ترویج آثار خود دارد؟
علیرغم اینکه مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، بیش از سه دهه فعالیت نشر کتاب دارد و طی چهار دهه گذشته کتاب‌های بسیاری را منتشر کرده است، اما آثار این مرکز کمتر در بازار نشر و کتابفروشی‌ها دیده می‌شود. تبلیغات آن آثار نیز در فضای حقیقی و مجازی کمتر دیده شده است. البته این مرکز در تهران و در خیابان فخر رازی، پایین‌تر از خیابان نظری، فروشگاهی دارد، اما مکان آن مناسب نیست و چیدمان آن نیز به مانند بسیاری از فروشگاه‌های کتاب جذاب و دلنشین نیست.
جعفری که او نیز جوان است و به تازگی و در سال گذشته به مدیریت انتشارات مرکز منصوب شده است، از گفتگو و رایزنی با شبکه‌های توزیع کتاب و فروشگاه‌های کتاب خبر می‌دهد و می‌گوید: «طی ماه‌های اخیر کتاب‌های مرکز وارد برخی از فروشگاه‌ها شده است که به تدریج و با انجام تفاهم با دیگر مراکز پخش و فروش کتاب، میزان توزیع و گستردگی کتاب‌ها افزایش پیدا خواهد کرد.»
سردار نائینی که سابقه فعالیت‌های تبلیغاتی و رسانه‌ای در سپاه دارد، رئیس فعلی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس است. پژوهشگران معتقدند که نگاه باز رسانه‌ای و تبلیغاتی او موجب شده است تا مرکز رویکرد جدیدی را اتخاذ کند و به دنبال تولید و نشر آثار بیشتر باشد و دسترسی پژوهشگرا به اسناد نیز راحت تر شود.
مرکز اگرچه از گذشته در یکی دو استان فروشگاه داشت که یکی از آنان در نزدیکی مسجد جامع خرمشهر بود و اکنون تعطیل شده، اما به گفته جعفری با هماهنگی‌ها و رایزنی‌های انجام شده با سپاه‌های استانی و دیگر سازمان‌های استانی، فروش کتاب‌های مرکز در استان‌ها به صورت پذیرش نمایندگی فعال شده و فروشگاه خرمشهر نیز قرار است با شکلی جدید با همکاری سپاه خوزستان فعال شود.
گپ و گفت یک ساعته ما با مدیر انتشارات مرکز حول ایده‌ها و طرح‌ها برای توزیع بهتر کتاب‌ها انجام گرفت که جعفری اذعان داشت، تمامی این طرح‌ها در دستور کار قرار دارد و ان‌شاالله در آینده اتفاقات خوب و رو به رشدی در حوزه انتشار رخ خواهد داد.
** حمله موشکی به عین‌الاسد ثبت تاریخی می‌شود
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس علاوه بر تولید کتاب، مجلاتی نیز منتشر کرده است که مهمترین آن مجله نگین است. انتشار این مجله از اوایل دهه 80 و با مقالاتی از پژوهشگران مرکز و دیگر محققان آغاز شد. نکته مهم و قابل توجه این مجله، اعضای هیات علمی این مجله است که نام افراد رده‌بالایی مانند سردار غلامعلی رشید و سردار محمدعلی جعفری در شناسنامه این نشریه به چشم می‌خورد. تمامی شماره‌های این مجله به استثنای دو سه شماره در پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس بارگذاری شده و برای عموم پژوهشگران و مردم قابل دسترسی است.
همچنین مرکز علاوه بر اقدامات فوق، به مناسبت‌های مختلف اقدام به برگزاری نشست‌های تخصصی با حضور پژوهشگران و فرماندهان می‌کند. این نشست‌ها با هدف پاسخگویی به برخی سوالات مطرح شده در خصوص دفاع مقدس برگزار می‌شود که به طور مثال می‌توان به برگزاری نشست‌هایی با موضوعات «چرا جنگ پس از فتح خرمشهر ادامه پیدا کرد؟» و «آیا فرماندهان با آگاهی از لو رفتن عملیات کربلای 4، دستور به آغاز عملیات دادند؟» اشاره کرد که در یک سال گذشته در مرکز برگزار شد.
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس به مناسبت مختلف و با پاسخ به سوالات مطرح شده در خصوص دفاع مقدس با حضور فرماندهان و پژوهشگران اقدام به برگزاری نشست‌هایی می‌کند.
فرماندهی سپاه طی چند سال گذشته ماموریت‌های جدیدی را به مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس واگذار کرده و این مرکز علاوه بر موضوع دفاع مقدس، باید به ثبت اسناد و انتشار آثار در رابطه با آن موضوعات بپردازد. دفاع از امنیت کشور در سال‌های پس از جنگ، مبارزه با تروریسم، جبهه مقاومت، شهادت سردار سلیمانی و حمله موشکی سپاه به عین‌الاسد و اقدامات سپاه در مقابله با کرونا از جمله این موضوعات جدید هستند که البته در برخی موضوعات مانند دفاع از امنیت کشور در سال‌های پس از جنگ تحقیقات انجام شده و روزشمار مرتبط با این وقایع به زودی منتشر خواهد شد.
براساس دیده‌ها و طبق گفته‌های پژوهشگران حوزه تاریخ و دفاع مقدس، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس دوره جدیدی را آغاز کرده که هم پژوهشگران بهتر می‌توانند به اسناد دسترسی پیدا کنند و هم تولید و توزیع آثار شدت خواهد گرفت.
انتهای پیام/