یادداشت استاد دانشگاه شانگهای|بررسی مشارکت استراتژیک جامع ایران و چین

 به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، پروفسور «فن هونگدا» استاد دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای در یادداشتی اختصاصی برای خبرگزاری تسنیم به بررسی مشارکت استراتژیک جامع ایران و چین پرداخته که متن آن به شرح زیر است:

در ژانویه 2016، شی جین پینگ، رئیس جمهور چین از ایران دیدار کرد و طی این دیدار چین و ایران بیانیه «مشارکت جامع راهبردی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین» در تهران را صادر کردند. دو کشور توافق خود را برای ایجاد یک مشارکت راهبردی جامع اعلام کردند و مایل هستند به طور فعال همکاری خود را تحت چارچوب زمینه های سیاسی، همکاری عملی، علوم انسانی، امنیت قضایی، دفاع ملی و امور بین الملل و منطقه ای ارتقا دهند. هم اکنون، چین و ایران نزدیک به پنج سال است که در حال ایجاد یک مشارکت راهبردی جامع هستند، اما روابط بین دو کشور چگونه در حال توسعه است؟ این مقاله بصورت بسیار ساده موضوع فوق را بررسی و تحلیل می‌کند.

توافق چین و ایران برای ایجاد یک مشارکت راهبردی جامع

مبادلات دوستانه بین چین و ایران سابقه طولانی دارد، هنگامی که چین طرح همکاری "کمربند و جاده" را در سال 2013 مطرح کرد، به عنوان یک کشور مهم در امتداد "کمربند و جاده" ارزش ایران برای چین افزایش یافت و این موضوع زمینه سفر رئیس جمهور شی جین پینگ به ایران در اوایل سال 2016 شد. از طرف دیگر، چین، ایالات متحده، روسیه، انگلیس، فرانسه، آلمان و ایران سرانجام پس از سالها مذاکره طاقت فرسا برای حل مسئله ی هسته ای ایران در ژوئیه 2015 به "برنامه اقدام جامع مشترک" (برجام) رسیدند، علاوه بر این شرایط این توافقنامه به صورتی بود که از سال 2016 اعمال می شد، بر این اساس تحریم هایی که سالیان دراز بر ایران تحمیل بود کاهش زیادی می یافت.

دقیقا در چنین شرایطی، چین و ایران توافق خود را برای ایجاد یک مشارکت راهبردی جامع در ژانویه 2016 اعلام کردند، در آن زمان، بسیاری از ایرانیان نسبت به توسعه آینده  کشورشان خوش بین بودند، آنها تصور می کردند که روابط ایران و قدرت های اروپایی به خوبی توسعه خواهد یافت، علاوه بر این، سنت دیپلماتیک ایران در ابتدا طرفدار مبادلات با کشورهای اروپایی بود، بنابراین، پس از اعلام توافق چین و ایران برای ایجاد یک مشارکت راهبردی جامع، نگرش ایران نسبت به روابط ایران و چین به اندازه کافی مثبت نبود، این امر باعث شد که چین گمان هایی درباره ایران داشته باشد.

پس از روی کار آمدن دولت ترامپ در سال 2017، ایالات متحده در زمینه های مختلف از جمله سیاسی، اقتصادی، نظامی، دیپلماسی، انرژی و همکاری های بین المللی به طور فزاینده تحریم های شدیدی علیه ایران تحت عنوان "فشار حداکثر"اعمال کرد. به ویژه در ماه می 2018، ایالات متحده از توافق هسته ای ایران خارج شد که باعث وخامت ناگهانی روابط ایران و آمریکا گردید، سیاست دولت جدید ایالات متحده درمورد ایران تأثیر زیادی  بر دیپلماسی کشورهای اروپایی با ایران داشت، تمایل ایران برای ایجاد روابط خوب با کشورهای اروپایی به تدریج از بین رفت و توسعه داخلی ایران با مشکلات زیادی روبرو شد، که ثبات اجتماعی آن را تحت تأثیر جدی قرار داد. در چنین حالتی، ایران باید جهت جدیدی برای همکاری بین المللی خود پیدا می کرد. از طرف دیگر، دولت ترامپ ضمن سرکوب کامل ایران، چین را نیز مورد هدف قرار داد و حملاتی تقریبا دیوانه وار به چین در زمینه های تجاری، فناوری، تبادل پرسنل و سایر زمینه ها آغاز کرد، در نتیجه، روابط ایالات متحده و چین دچار شکست جدی شده و دیپلماسی و روابط خارجی چین نیز دستخوش تغییرات جدید پیدا کرد.

توجه بیشتر چین و ایران به روابط  دو کشور

در آگوست 2019 محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران به چین سفر کرد و طی این سفر در شبکه های اجتماعی گفت که برنامه 25 ساله ای را برای یک مشارکت راهبردی جامع در پکن پیشنهاد کرده است. در ماه اکتبر، سفیر ایران در چین محمد کشاورزاده در نشست خبری با خبرگزاری دولتی ایران گفت که وزیر خارجه ایران "برنامه همکاری استراتژیک 25 ساله ایران و چین" را پیشنهاد داده و ایران پیش نویس این طرح را ارائه داده است. در ژوئن 2020، دولت ایران تصویب "برنامه همکاری 25 ساله ایران و چین" را اعلام کرد و در حال آماده سازی برای مذاکره با چین شد. در ماه اکتبر محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ی ایران به چین سفر کرد و با وانگ یی وزیر امور خارجه چین در مورد مشارکت استراتژیک جامع بین دو کشور مذاکره کرد.

به ویژه قابل ذکر است که ظریف اولین وزیر امور خارجه بود که هنگام شیوع اپیدمی کووید-19 در چین به چین تسلیت گفت. علاوه بر این، زمانی که چین در شرایط بسیار دشواری قرار داشت، ایران به چین کمک های ضروری (فرستادن ماسک) کرد؛ هنگامی که چین اساساً اپیدمی کووید- 19 را کنترل کرد و ایران گرفتار اپیدمی کووید- 19 شد، چین نیز کمک های قابل توجهی از جمله مواد پزشکی و تیم های پزشکی به ایران فرستاد. در نوامبر سال 2020 وزیر امور خارجه ایران جواد ظریف درمصاحبه ای با تلویزیون ماهواره ای فونیکس چین گفت که وی و وانگ یی وزیر امور خارجه چین هر دو موافقت کردند که توافق نامه 25 ساله (همکاری استراتژیک جامع چین و ایران) را در اسرع وقت تکمیل و امضا کنند. شایان ذکر است که وانگ یی وزیر امور خارجه در دیدار خود با ظریف وزیر امور خارجه در ماه اکتبر گفت چین پیشنهاد ایجاد یک پلتفرم گفتگوی چندجانبه را در خاورمیانه و منطقه خلیج فارس "با فرض حفاظت از توافق جامع در مورد مسئله هسته ای ایران" ارائه می دهد. بیانیه عمومی وزیر امور خارجه چین نشان دهنده ی حمایت بزرگی از ایران است و همچنین تا حدود زیادی نگرش دوستانه چین را نسبت به ایران نشان می دهد.

مشکلات پیش روی چین و ایران در ایجاد یک مشارکت راهبردی جامع

از زمانی که چین و ایران توافق خود را برای ایجاد یک مشارکت راهبردی جامع در سال 2016 اعلام کردند، اگرچه روابط دو جانبه پیشرفت زیادی داشته است، همچنین در ویژگی های روابط دوجانبه تغییرات جدید و مثبتی ایجاد شده است، اما دو کشور هنوز در مسیر ایجاد یک مشارکت راهبردی جامع با مشکلات آشکار روبرو هستند. از لحاظ گزینه های دیپلماتیکی، تاکنون کشورهای پیشرفته اروپایی و آمریکا، حتی روسیه برای ایران جذابیت بیشتری نسبت به چین داشته اند، سنت تاریخی دوستی با کشورهای اروپایی هنوز هم در دیپلماسی ایران تاثیر دارد. از نظر بسیاری از ایرانیان، اگرچه چین در طول تاریخ مانند انگلیس، روسیه و ایالات متحده آسیب جدی به ایران وارد نکرده است، اما در روابط ایران و چین بازه زمانی خاصی نبوده که روابط دو کشور بسیار خوب باشد، روابط تاریخی ایران و چین فقط روابط عادی بین کشورها بوده است. علاوه بر این، از نظر عینی، به دلیل سو تفاهم و دلایل دیگر، تصویر فعلی چین در ایران هنوز نسبتاً منفی است، این عوامل توسعه فعال دیپلماسی ایران با چین را محدود کرده است. تردیدهای شدید داخلی در ایران درباره ی"برنامه همکاری 25 ساله ی ایران و چین" و مخالفت با آن که توسط دولت تصویب شده است، تا حد زیادی  می تواند موانعی را توضیح دهد که ایران هنگام ایجاد مشارکت راهبردی جامع با چین مواجه خواهد شد.

از سوی دیگر، موقعیت ایران در دیپلماسی عمومی چین تاکنون برجسته نبوده است. اگرچه چین توجه زیادی به خاورمیانه دارد، اما جایگاه خاورمیانه در دیپلماسی چین در اولویت نیست،  به علاوه روابط بین الملل در خاورمیانه پیچیده است، از آنجا که ساختار جهانی در حال تغییر است، عوامل بسیاری وجود دارد که ممکن است توسعه فعال دیپلماسی ایران در چین را محدود کند. به عنوان مثال، از طرفی اسرائیل و عربستان سعودی که ایران را دشمن شماره یک خود می دانند، و از طرف دیگر ایالات متحده آمریکا که مدتهاست شدیدترین تحریم ها را  بر ایران اعمال کرده است، همچنین  کشورهای برادرعربستان سعودی از دیدن افزایش چشمگیر روابط بین چین و ایران خوشحال نیستند. آیا این عوامل توسعه دیپلماسی چین نسبت به ایران را محدود می کند؟ به احتمال زیاد بله، مخصوصاً در این لحظه که روابط چین و آمریکا بسیار حساس است.

چشم انداز روابط چین و ایران

اگرچه هر دو کشور چین و ایران هم اکنون تمایل به بهبود روابط دوجانبه خود دارند، اما به طور عینی، ایجاد یک مشارکت استراتژیک جامع در مدت زمان کوتاه برای هر دو کشور دشوار است. در حال حاضر، هر دو کشور چین و ایران درک درستی از شرایط عینی یکدیگر ندارند، در رابطه با ذهنیت و نگرش بر طرف مقابل نیز برخی مشکلات وجود دارد، علاوه بر این، دو کشور هنگام توسعه روابط دو جانبه نظریه و اندیشه های زیادی دارند و اعتماد متقابل سیاسی بین دو کشور هنوز کاملا ناکافی است.

از طرف چین، پکن باید دریابد که علت اصلی مشکلات در توسعه فعلی ایران چیست، همچنین چین باید درک کند که آیا ایران هنوز توانایی صعود و پیشرفت مجدد را دارد یا خیر. اگرچه ایران دارای یک سنت تاریخی و ایده معاصر "دیپلماسی گرایش به سمت غرب" است، اما چین همچنین باید بداند که تنوع دیپلماتیک یک نیاز ذاتی در دیپلماسی ایران است.

البته، ایران نیز باید درک کند که هر چند روابط چین و آمریکا یکی از ملاحظات اساسی دیپلماسی چین است، اما تأثیر روابط چین و آمریکا بر سایر روابط دو جانبه چین رو به کاهش است. اگرچه رفتارهای دیپلماتیک چین در خاورمیانه نسبتاً  ضعیف و متوسط ​​است، اما چین دارای قدرت ملی برای حمایت از آرمان های دیپلماتیک خود است. هرچند قدرت های اروپایی و آمریکایی پیشرفته ترین موجودیت در کل جهان هستند، اما چین در زمینه های بیشتری در حال پیشرفت و حتی پیشی گرفتن از آنها است.

به طور خلاصه، هر دو کشور چین و ایران هنگام توسعه روابط دو جانبه باید به طور جدی این دو موضوع را مورد توجه قرار دهند-- طرف مقابل چگونه کشوری است؟ آیا طرف مقابل کشوری است که واقعاً به همکاری با آن نیاز است؟ برداشت های عینی چین و ایران و پاسخ های واقعی به این دو پرسش ، به طور مستقیم آینده توسعه روابط دو کشور را تعیین می کند.

مترجم: سعیده زرین

انتهای پیام/