«معجزه آبخیزداری» | حکایت معاون آموزش جهاد سازندگی از چگونگی تبدیل تهدید سیل به فرصت آبادانی

به گزارش خبرگزاری تسنیم«پرونده معجزه آبخیزداری»؛ موضوع آبخوانداری یا پخش سیلاب از مسائل مهم در حوزه منابع طبیعی، محیط زیست و کشاورزی است که می تواند نقش مهم و بسزایی، در جهش و پشتیبانی از تولید و تاب آوری سرزمین از مخاطرات طبیعی داشته باشد. با توجه به تدوین قانون برنامه توسعه هفتم در سال جاری و ضرورت توجه جدی به این مساله در این قانون، نظر مخاطبان را به یادداشتی از محمد تقی امانپور «عضو هیئت موسس جهادسازندگی، معاون آموزش جهاد سازندگی در دهه 70 و مدیرفعلی کانون جهادگران جهاد سازندگی» و مدیر جهادی که عمر خود را برای ترویج آبخیزداری و آبخوانداری در کشور صرف کرده و طرح های بزرگ آبخوانداری کشور مرهون زحمات این مدیر جهادگر است، جلب می نماییم:

 امروزه خارج شدن بخش عمده ­ای از نزولات 400 میلیارد متر مکعبی کشور و استحصال کمتر از 130 میلیارد متر مکعب آب در سال، وجود سیل­های مخرب، فرسایش بی ­رویه و بسیار دور از انتظار خاک، شوری تدریجی و کاهش دائمی سطح سفره­ های آب زیرزمینی، خشک شدن تدریجی قنوات و چشمه­ ها، افزایش دائمی بیابان­ها همگی پدیده­ های هشدار دهنده و بسیار خطرناکی هستند که حضور آنها در کنار زندگی روزمره ما حالتی عادی و معمول به خود گرفته و هر روز غفلت ما نسبت به آن بیشتر می­ شود. در برخورد انفعالی با حوادث مذکور اقداماتی کم و بیش صورت می­ گیرد اما تا حدی این جریان­های چاره­ جویانه، گذری، ناپایدار و کم­ اثر هستند؛ زیرا نه بر اساس یک راه­ حلی جدی، عمیق و درازمدت، بلکه بر اساس نگرانی ­های زودگذر پیگیری و اقدام می­ گردد.

قابل توجه است که حجم ریالی خسارات سالیانه سیل به کلیه زیربخش­های زیربنایی، تولیدی و خدماتی بالغ بر هزاران میلیارد تومان و پرداخت جبرانی خسارات به مردم و دستگاه­ها از محل بودجه دولتی به نسبت خسارات، بسیار اندک است. اگر به حوادث مذکور پدیده­ های جوی دیگر همچون پرشدن بیش از حد استاندارد حجم مخازن پشت سدها را که عاملی منفی و غیراقتصادی در برآورد هزینه ساخت سدها محسوب می­ گردد (و سالیانه بخش مهمی از حجم مفید سدها را که با هزینه­ های گزاف احداث شده­اند از دسترس خارج می­کند) اضافه کنیم ملاحظه می­ شود ابعاد فاجعه بیش از آن چیزی است که اکنون در دایره توجه ما قرار گرفته است.

(اما راهکار چیست؟) انسان در طول هزاران سال همواره تلاش نموده تا سیستم­های آبگیر مناسبی که از مزیت­های قابل قبولی در توسعه پایدار کشاورزی و استقرار تمدن­ها برخورد باشد، برای بهره­ برداری از نزولات و باران طراحی کند. امروزه احداث سدهای بزرگ و کوچک از متداول­ترین سیستم­های سطوح آبگیر باران است که علاوه بر هزینه گزاف احداث، هر روز مشکلات جدی­ تری را از خود نشان می­ دهند. عدم اجرای فعالیت­های آبخیزداری در حوزه­ های آبخیز سد و پرشدن مخازن آنها، بیابانی شدن تدریجی اراضی زیردست سدها که قبل از احداث سدها سفره­ های آبی آنها به طور طبیعی تغذیه می­ گردید، ایجاد تغییرات زمین شناسی در محدوده احداث سدها و بسیاری مشکلات دیگر توجه دانشمندان را به اندیشه و تدبیری نوین معطوف نموده است. اگر چه بحث جایگزینی سد سازی مطرح نیست، اما توجه و مطالعه و تحقیق پیرامون سیستم­های سطوح آبگیر جدید ما را قادر می­ سازد که روش­های مکمل و مناسب دیگری را به گونه­ ای به کار گیریم که با منابع محدود موجود بتوانیم ضمن کاهش یا از بین بردن آثار مخرب، حجم بیشتری از آب را در فلات خشک ایران در اختیار بگیریم که آبخوانداری و پخش سیلاب از گونه این روش ها است.

از برجسته ترین نمونه های آبخوانداری و پخش سیلاب در کشور، گربایگان فسا است؛ پدیده­ شگفتی که در تجدید حیات در بیابان گربایگان در طول سالیان گذشته پس از پخش سیلاب در آبخوان بالادست گذشته تکمیل و بهبود یافته و به شکوفایی رسیده است، آبخوان­ها را به عنوان یکی از باارزش­ترین سطوح آبگیر باران که ودیعه­ های الهی برای ما در فلات خشک ایران هستند، معرفی نموده است. با اجرای این اندیشه و ابتکار در حال حاضر، دشت گرم و سوزان گربایگان به مرتعی مشجر و جنگلی انبوه در وسعت 1365 هکتار تبدیل گردیده که در آن در طول 10 سال به علت پر آب شدن آبخوان تعداد چاه‌­های آب از 16 حلقه به 110 حلقه و وسعت اراضی کشاورزی دایر به 1500 هکتار افزایش یافته و امکان­پذیری مهاجرت معکوس روستاییان میسر گشته و سرزمینی به نام بهشت کوثر پدید آمده است.

از این رو در وضعیت کنونی نه تنها وسعت 14 میلیون هکتاری آبخوان­های شناسایی شده حکایت از یک امکان عظیم بالقوه را مطرح ساخته بلکه هزینه­ های اندک پخش سیلاب در آبخوان، امکان کنترل سیل و سرسبزی سرزمین با ایجاد عرصه ­های جنگلی انبوه و مراتع مشجر را فراهم نموده است ؛ زیرا که آبخوان به عنوان یک سدزیرزمینی و کم­ هزینه و بدون رسوب گیری که مدت­های طولانی قابل استفاده است مطرح می باشد. بنابراین با توجه به اینکه کنترل نزولات آسمانی با استفاده از روش­های علمی و تحقیقی از راهکارهای رسیدن به پیشرفت و تحول در هر کشوری محسوب می­شود، باید با حداکثر تلاش و دقت مهار و در راه توسعه و آبادانی کشورمان به کار گرفته شود و چگونگی بهره ­برداری تمام و کمال از قطره قطره نزولات آسمانی به صورت علمی باید مدنظر نظام علمی و آموزشی و پژوهشی باشد.

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

انتهای پیام/