ترکیه، بی اعتمادی به رسانه رسمی و کوچ روزنامه نگاران منتقد به فضای مجازی

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، در چند سال گذشته و به ویژه از کودتای نافرجام سال 2016 میلادی به این سو، صحنه سیاسی – اجتماعی ترکیه، به طور مداوم، شاهد تنش رسانه ای، دوقطبی و آتش بار مداوم رسانه های حاکمیت و مخالفین بوده است.

مهم ترین حوزه این تنش ها، رسانه و افکار عمومی است و شواهد نشان می دهد که دست کم در شرایط کنونی، امیدی به فرونشاندن شعله های سهمناک این جنگ وجود ندارد.

حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان، همچون مارگزیده ای که از ریسمان سیاه و سفید هراسیده و تجربه نفوذ شاگردن فتح الله گولن در کل ساختار کشور را از سر گذرانده، حالا به دنبال آن است که فضا را به طور کامل تحت کنترل خود درآورد و اجازه هیچ نوع مخالفت و انتقادی ندهد.

این حزب، در استراتژی کلان خود در برابر اپوزیسیون، به طور مداوم، تلاش می کند تا آنان را با عناوین و القابی همچون خائن، مزدور، همدست دشمن، ستون پنجم، مواجب بگیر آمریکا و اسرائیل، وطن فروش و ... بی اعتبار کند. اما شواهد نشان می دهد که روند تغییرات این بازی، به صورتی که دلخواه تیم اردوغان است، پیش نرفته است. چرا که سیاست های حزب عدالت و توسعه منجر به بی اعتمادی بخش کثیری از مردم به روزنامه ها و شبکه های تلویزیونی شده و بسیاری از روزنامه نگاران مخالف و منتقد، قدرت فراوانی در فضای مجازی به دست آورده اند.

مهندسی افکار به جای مهندسی کشور

حزب عدالت و توسعه با شعارهای بزرگ و خیره کننده ای همچون مبارزه با فقر، مبارزه با فساد، توزیع عدالت و توسعه اقتصادی و رفاه و همچنین استفاده از ظرفیت های قدرت نرم و دیپلماسی، به میدان آمد و توانست ظرف مدتی کوتاه، توجه ده ها میلیون خانوار ترکیه را به سوی خود جلب کند.

اقدامات گسترده اجرایی و انجام ده ها پروژه عمرانی، پرورش کادرها و مدیران توانمند و غالباً دست پاک و مردمی، سال به سال آرای حزب عدالت و توسعه را افزایش داد و قدرت آن را تثبیت کرد.

اما رفته رفته نخستین نشانه های فاصله گرفتن حزب عدالت و توسعه از اهداف و آمال اولیه آشکار شد و حالا به جرات می توان گفت که حزب مزبور، تلاش می کند، نه با برنامه های اقتصادی و مدیران کارآمد و توانمند، بلکه با ابزار رسانه و تبلیغ، هدایت و مهندسی افکار عمومی، کشور را اداره کند.

بروید آن رسانه ها را بخرید

در گذشته، دولت هایی که تمایلی به شنیدن صدای رسانه مخالف نداشتند، یا دستور می دادند شمارگان خاص یک روزنامه به طور کامل جمع شود، یا روزنامه و تلویزیون مخالف را می بستند.

اما استراتژی حزب عدالت و توسعه و ملاحظات قانونی و حقوقی و ترس از انتقادات تند اتحادیه اروپا، موجب آن شد که اتاق فکر تیم اردوغان، تصمیم بگیرد، به جای اعمال فشار، رسانه های مخالف را خریداری کند!

مهم ترین معامله نیز، خرید مجموعه رسانه ای عظیم خانواده آیدین دوغان بود که به تنهایی، در حد مجموعه رسانه ای یک کشور بود و علاوه بر 5 روزنامه، یک خبرگزاری، 11 مجله و 10 شبکه تلویزیونی و رادیویی، چندین شرکت تولید و توزیع کتاب و محصولات فرهنگی را در اختیار داشت.

 مجموعه رسانه ای عظیم خانواده دوغان، به شکلی حرفه ای و دقیق، منتقد اردوغان بود. اما از روزی که خانواده دمیر اورن به عنوان یکی از خانواده های نزدیک به حزب حاکم، پای معامله رفت و کل این مجموعه را به بهایی در حد یک میلیارد و یکصد میلیون دلار خریداری کرد، کل مجموعه، تبدیل به رسانه طرفدار اردوغان شد.

در نتیجه در حال حاضر، تنها روزنامه های سوزجو، جمهوریت و ینی چاغ منتقد دولت هستند و در میان شبکه های تلویزیونی مشهور ترکیه نیز، شبکه ای وجود ندارد که به شکل شفاف، از سیاست های حزب عدالت و توسعه انتقاد کند.

کاهش شمارگان روزنامه ها

خریدن و خواندن روزنامه در فرهنگ و سبک زندگی مردم ترکیه، همواره جایگاه والایی داشته و با توجه به انباشت توان و دانش حرفه ای روزنامه نگاران و چاپ منظم و مداوم ده ها روزنامه و مجله معتبر و انتشار مطالبی توسط مولفین و تحلیل گران خوش قلم و همچنین علاقه مردم ترکیه به دنیای سیاست و رقابت های حزبی، روزنامه نگاری در ترکیه، یک شغل پرهیجان و در عین حال پردرآمد بود.

اما حالا در کنار رشد روزافزون رسانه های دیجیتالی، عوامل دیگری هم پیدا شده که منجر به کاهش تیراژ یا شمارگان روزنامه های ترکیه شده است. ترکیه ای که روزگاری، برخی روزنامه هایش حتی بیش از یک میلیون نسخه در روز چاپ می کرد و برگشتی هم نداشت، حالا به جایی رسیده که پرفروش ترین روزنامه این کشور یعنی حریت، به شمارگان 187 هزار نسخه در روز رسیده، صباح 186 هزار چاپ می کند، سوزجو به رقم 173 هزار اکتفا کرده و ملیت نیز 133 هزار نسخه چاپ می کند.

به باور کارشناسان، مشکلات اقتصادی و همچنین شیوع گسترده ویروس کرونا، به صنعت روزنامه ­نگاری ترکیه لطمات سنگینی وارد کرده است.

بر اساس داده های سازمان ملی آمار ترکیه، تیراژ روزنامه ها و مجلات در سال 2020 نسبت به سال قبل 21 درصد کاهش یافته است. تعداد روزنامه ها و مجلات در سال 2020 نسبت به سال قبل 13.5 درصد کاهش یافته و به 4 هزار و 746 روزنامه رسید.

تیراژ کل روزنامه ها و مجلات منتشر شده در کشور در سال 2020 میلادی 996 میلیون و 516 هزار نسخه محاسبه شد که 94.8 درصد آن را روزنامه ها تشکیل می دادند.

مشکلات اقتصادی باعث شده که از سویی، درآمد تبلیغاتی روزنامه ­ها قطع شود و از دیگر سو، توزیع و تک فروشی نیز با مشکل روبرو شود.

تحلیل گران معتقدند که در شرایط سخت اقتصادی، روزنامه ها به دنبال درآمد آگهی هستند اما سازمانی که متولی توزیع آگهی بین روزنامه ها است، در توزیع سفارش های چاق و چله و پردرآمد، جانب روزنامه هایی را می گیرد که به نفع حکومت قلم می زنند.

توجه به فضای مجازی

کاهش فروش روزنامه و عدم اقبال به شبکه های تلویزیونی رسمی و مشهور، موجب شده که استفاده از مطالب و برنامه های خبری تحلیلی و روزمره قرار گرفته بر بستر اینترنت و فضای مجازی، با اقبال عمومی گسترده ای روبرو شوند.

حالا نه تنها بسیاری از روزنامه نگاران قدیمی و مشهور به این فضا کوچ کرده اند، بلکه شبکه های تلویزیونی فعال و پویایی هم وجود دارند که حتی بستر پخش 24 ساعته آنها بر روی اینترنت است.

مراد یتکین، حسن جمال، اُیا بایدار، شیرین پایزن، جنید ازدمیر، فهمی کورو و چندین تحلیل گر دیگر، تقریباً کاری به روزنامه کاغذی و تلویزیون رسمی ندارند و اتفاقاً خوراک تولیدی آنها در توییتر، یوتیوب، سایت شخصی و دیگر بسترهای اینترنتی فضای مجازی، بر سفره روزنامه و تلویزیون ها نشانده شده و بازمصرف می شوند.

در این میان، یوتیوب در ترکیه با اقبال گسترده ای روبرو شده و برخی از روزنامه نگاران، به طور منظم و از پیش اعلام شده، بر روی یوتیوب اجرای زنده دارند و به فراخور میزان  محبوبیت، بین یکصد هزار تا سیصد هزار تماشاگر دارند.

در حال حاضر، فردی همچون جُنید اُزدمیر در توییتر  7 میلیون و 100 هزار دنبال کننده دارد و هر پست یوتیوبی او بین 115 تا 150 هزار بیننده دارد. خانم شیرین پایزن 1 میلیون و 500 هزار دنبال کننده دارد و برنامه های او بر بستر دیجیتالی آرتی بیر، صدها هزار بیننده دارد و این در حالی است که مهمترین روزنامه نگار زن وابسته به تیم اردوغان یعنی خانم هلال کاپلان 588 هزار دنبال کننده دارد و شمار بینندگان فایل های یوتیوبی او به سی هزار نفر هم نمی رسد.

پایگاه اینترنتی تی 24 که در چند سال گذشته به مهمترین سایت خبری و تحلیلی منتقدین اردوغان تبدیل شده، میلیون ها بازدید دارد و مطالب این سایت، همواره مورد استفاده رسانه های دیگر قرار می گیرد. این در حالی است که سایت های اینترنتی حامی اردوغان، مطالب تکراری و شبیه به هم تولید می کنند.

در پایان باید گفت، وضعیت کنونی فعالیت رسانه ها  در ترکیه، نشان دهنده این است که حزب حاکم این کشور، به رسانه های بخش دولتی و رسانه های متعلق به خود حزب، اکتفا نکرده و رفته رفته و علاوه بر این مجموعه های عظیم، بسیاری از بنگاه های رسانه ای مستقل بخش خصوصی را نیز به واسطه ثروتمندان بزرگ، تحت کنترل خود درآورده است.

در نتیجه، عنصر تنوع و تکثر از مجموعه گسترده روزنامه ها، رادیوها و تلویزیون های ترکیه حذف شده و میدان برای فعالیت رسانه های غیررسمی مبتنی بر اینترنت، دنیای دیجیتال و فضای مجازی مهیا شده و این مساله، تبعات و پیامدهایی دارد که علاوه بر خسارات مستقیم اقتصادی در بنگاه داری رسانه ای، مشکلات بزرگ دیگری را نیز به همراه می آورد.

انتهای پیام/