از رباعیات خیام تا ابیات سرگردان؛ نگاهی متفاوت به اشعار معروف‌ترین شاعر ایران در جهان
سیدعلی میرافضلی در کتاب «رباعیات خیام و خیامانه‌های پارسی» تلاش دارد با پالایش رباعیات این شاعر، به متنی قابل اعتماد دست یابد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، چاپ دوم کتاب «رباعیات خیام و خیامانه‌های پارسی» توسط نشر سخن منتشر شد و در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت. این اثر که به قلم سیدعلی میرافضلی نوشته شده، تلاشی است در جهت ارائه متنی قابل اعتماد از رباعیات خیام.
امام غیاث‌الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری، یکی از حکما و ریاضی‌دانان و شاعران بزرگ ایران در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم است. خیام از بزرگترین دانشمندان عصر خود به حساب می‌آمد و در زمان خود دارای مقام و شهرت بود. معاصران او، همه وی را به لقب‌های بزرگی مانند امام، فیلسوف و حجه‌الحق ستوده‌اند. هرچند امروز خیام به عنوان شاعر در ایران و جهان شناخته شده است، در روزگار خود بیشتر به جهت فعالیت‌های علمی و اندیشه‌ها و آرای فلسفی‌اش شناخته شده بود. به اعتبار منابع، اولین‌بار 100 سال پس از درگذشت خیام، از شاعری‌اش سخن رفته است.
هرچند تعداد رباعیات به یادگار مانده از او کم است، اما همواره درستی انتساب این سروده‌ها به خیام محل بحث اهل نظر بوده و هست. رباعی با نام خیام پیوندی ناگسستنی دارد، اما در گذر تاریخ چه بسیار اشعاری که منتسب به او بر افواه جاری شده یا در منابع مختلف ثبت شده‌اند. شاعرانی بوده‌اند که برای مانایی، اشعارشان را به نام خیام منتشر کرده‌اند؛ و از سوی دیگر بوده‌اند کسانی که به جبر جامعه، اندیشه‌های خود را به نام خیام منتشر کرده‌اند. به هر سو، اینکه چه تعداد از رباعیاتی که امروز به نام خیام می‌شناسیم، میراث او برای ما باشد، همواره یکی از پرسش‌های اصلی در حوزه شعر اوست.
رباعیات خیام طی قرن‌های متمادی علاوه بر اینکه در میان روشنفکران جامعه مورد اقبال واقع شده بودند، در میان مردم عادی نیز جایی برای خود باز کرده است و مردم آنها را می‌شناسند؛ این بدان معناست که رباعیات خیام از خواست مردم آگاه است و به آن آشنا. با وجود این اقبال، همواره تردیدی بر درست بودن انتساب تعدادی از رباعیات به خیام باقی است. از سوی دیگر، پراکندگی اشعار سبب شده تا برخی از پژوهشگران در سنجش درستی یا نادرستی این انتساب‌ها به خطا عمل کنند. طی دهه‌های گذشته تلاش‌هایی در جهت معرفی و شناسایی رباعیات خیام صورت گرفته است. در این میان، کتاب «رباعیات خیام و خیامانه‌های پارسی» جزو تازه‌ترین پژوهش‌ها در این زمینه است.
میرافضلی، نویسنده کتاب، که با انتشار آثار متعددی در حوزه رباعی، نام خود را به عنوان یکی از صاحب‌نظران در این عرصه ثبت کرده است، در کتاب جدید خود با استفاده از روشی نو تلاش دارد به پالایش رباعیات منسوب به خیام بپردازد. او در بخشی از این کتاب می‌نویسد: بیش از یک قرن است که پژوهشگران و دوستداران حکیم عمر خیّام نیشابوری می‌کوشند از طریق پالایش رباعیّات منسوب بدو، چهرۀ راستینی از این شخصیت جهانی تاریخ علم و ادب را به تصویر در آورند. این مسیر طولانی، با کامیابی‌ها و ناکامی‌های بسیار همراه بوده است. شمار رباعیّات منسوب به خیّام از دو رباعی تا دو هزار رباعی در نوسان است. برخی از این رباعیّات میان خیّام و دیگر شاعران مشترک است و والنتین ژوکوفسکی، ایران‌شناس روس، آنها را «رباعی سرگردان» نامیده است.
ناهمگونی سبکی و زبانی، و ناپیوستگی اندیشگانی در این رباعیات تا بدان حدّ است که نمی‌توان همۀ آنها را محصول ذهن و زبان فردی واحد و حتی یک دورۀ تاریخی مشخص به شمار آورد. از 1897 میلادی تا به امروز، محققان ایرانی و شرق‌شناسان نامدار، کتاب‌ها و مقالات بی‌شماری در شناخت و ارزیابی منابع رباعیات منسوب به خیّام، روش‌های بررسی و شیوۀ پالایش این رباعیات پدید آورده‌اند.
کتاب حاضر، در دو دفتر تنظیم شده و بدین نیّت فراهم آمده که متنی قابل اعتماد از رباعیّات خیّام و دیگر خیّامانه‌های تاریخ رباعی فارسی به دست دهد و در حدّ توان، از بار این ناهمگونی‌ها و سرگردانی‌ها بکاهد.
به گفته میرافضلی، در چاپ جدید کتاب تلاش شده اغلاط تایپی و لغزش‌های نگارشی برطرف شود. همچنین قرار است مستنداتی از چند منبع جدید نیز به کتاب افزوده شود. او در این‌باره نیز توضیح بیشتری داد و گفت: طی چند ماهی که از اتمام نگارش این کتاب می‌گذرد، پنج منبع کهن دیگر از رباعیات منسوب به حکیم خیام نیشابوری شناسایی شده است که در ترکیب و ترتیب رباعیات اصلی خیام، تغییری ایجاد نمی‌کند. اما دو رباعی به بخش رباعیات محتمل می‌افزاید. امیدوارم در چا‌پ‌های آتی بتوانم این رباعیات و دیگر یافته‌ها را در متن کتاب وارد کنم.
نشر سخن چاپ دوم کتاب حاضر را در 542 صفحه و به قیمت 175 هزار تومان در دسترس علاقه‌مندان قرار داده است.
انتهای پیام/
