مرثیه‌ای برای میراث جهانی یزد / آب‌انبارهایی که با بی‌مهری خاک انبار شدند + فیلم
گروه استانها ـ در حالی که آب انبار به عنوان ابتکار یزد در سطح جهان برای آب‌رسانی شناخته می‌شود، متاسفانه بی‌مهری‌های صورت گرفته برخی آب انبارها را به خاک انبار و زباله‌دان تبدیل کرده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از یزد، بافت تاریخی یزد برگرفته از معماری بی‌نظیری است که نمادی از زندگی و تلاش کویرنشینان در منطقه خشک و کم‌آب کویر است. بافتی ارزشمند با آثار و بناهای ماندگار تاریخی که گرد اصالت بر پیکره آنها نشسته و ارزش وجودی آنها را چندین برابر کرده است.
آب انبارها یکی از آثار تاریخی یزد است که با معماری خاص خود وجود نعمت آب و هم‌زیستی با طبیعت سخت را برای مردمان این سرزمین محیا کرده است.
قدمت آب‌انبارهای این دیار به دوره‌های ساسانی، صفوی، قاجاریه و پهلوی برمی‌گردد و تعدادی از آنها با وجود داشتن آب یا با داشتن موقعیت‌های بسیار عالی برای تغییر کاربری به دلیل رسیدگی نکردن به بافت آن به خاک‌انبار و زباله‌دانی تبدیل شدند یا تنها با درهای آهنیِ زنگ‌زده مسدود شده و از کار افتادند.
آب انبارها در گیر و دار مشکلات اداری دستگاه‌ها
سازمان‌های متولی میراث تاریخی مانند شهرداری، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و اوقاف و امور خیریه در مرمت و بازسازی آثار تاریخی با مشکلاتی رو‌به‌رو هستند که هر یک به تنهایی نمی‌توانند از عهده‌ی این امر مهم برآیند.
هرچند در همه جای دنیا برای مرمت آثار تاریخی بودجه‌ای مصوب و قابل توجه از طرف دولت در اختیار ارگان اصلی متولی این امر قرار می‌گیرد و این مورد برای شهر جهانی یزد آنچنان قابل توجه نبوده؛ ولی جای خالی همکاری، تعامل و اتحاد سازمان‌های میراث فرهنگی و گردشگری، شهرداری‌ها و اوقاف و امور خیریه برای بررسی و رفع مشکلات این حوزه، جذب سرمایه‌گذار و به دست آوردن یک برنامه و طرح جامع برای مرمت چنین میراث کهنی همچنان احساس می‌شود.
امر مهمی که نبود آن خسارت‌های سنگینی به میراث قدیمی این شهر وارد کرده خسارتی سنگین‌تر از بودجه‌ای که باید تعلق بگیرد، خسارتی به ارزش ایجاد اشتغال‌زایی برای هزاران نفر و درآمد بالا برای کشور، استان و از همه مهم‌تر حفظ گنجی به بزرگی و گرانبهایی میراث تاریخی.
البته منظور از تعامل و همکاری تنها به برگزاری جلسات خالی از نتیجه نیست که حتی ارزش پیگیری کردن موضوع را از خود مسؤلان متولی گرفته است بلکه همکاری و تعاملی مد نظر است که نشان دهد چگونه طرح سرمایه‌گذار با همکاری و مشورت کارشناسانه مسؤلان به حفظ میراث تاریخی شهر جهانی یزد رسیده است.
بناهای تاریخی مذهبی نقطه اشتراک میراث و اوقاف
علی‌اصغر صمدیانی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در یزد اظهار داشت: بناهای تاریخی و مذهبی نقطه مشترک سازمان میراث فرهنگی و اداره اوقاف است.
وی با تأکید بر همکاری این دو سازمان گفت: حفاظت از بناهای تاریخی وقتی به اضطرار می‌رسند و آسیب‌ها جدی می‌شود میراث فرهنگی وارد کار می‌شود.
معاون میراث فرهنگی استان یزد با اشاره به بند 9 قانون مرمت و احیای بافت تاریخی و فرسوده بیان کرد: هر ارگان دولتی موظف به تأمین بودجه برای مرمت و بازسازی بافت تاریخی که تحویل دارد، است.
وی درمورد آب‌انبارها تصریح کرد: تعداد آب‌انبارها بسیار زیاد و امکانات و نیروی کاری بسیار کم است و ما تنها می‌توانیم آب‌انبارهایی که خیلی ارزشمند و ضرورت دارند را تعمیر و بازسازی کنیم.
صمدیانی با اشاره به اینکه باید این آثار به بخش خصوصی واگذار شود چراکه بودجه‌های سازمانی کفاف مرمت این آثار را نمی‌دهد، بیان کرد: رویکرد سازمان اوقاف و امور خیریه در جهت تسهیل‌گری جذب سرمایه‌گذار تغییر کرده تا آب‌انبارها را واگذار به بخش خصوصی کند که نگهداری و مرمت شوند و در آینده بهبود وضعیت آب‌انبارها را خواهید دید.
وی گفت: تعداد کمی از آب انبارها مالک خصوصی دارند و اکثر آنها سند وقف عام دارند که با اوقاف همکاری لازم برای مرمت و بازسازی را داریم.
معاون میراث فرهنگی یزد تشریح کرد: برای مثال آب‌انبار مالمیر در خیابان امام در حال حاضر به بخش خصوصی واگذار شده، طرح و نقشه از سوی میراث فرهنگی تأیید شده و بخشی از مرمت کار شروع شده است.
اصلاح و ساماندهی بناها باید به دست مردم باشد
علیرضا پورسلمانی، معاون بهره‌وری اقتصادی سازمان اوقاف و امور خیریه استان یزد، در مورد مرمت موقوفات اظهار داشت: اکثر آب‌انبارها، کاروانسراها، مساجد و حمام‌ها وقفیاتی از سوی مردم، خیران و نیک‌اندیشان هستند که با نیت خیر برای رفع مسائل اجتماعی ساخته شدند.
وی نظر سازمان اوقاف و امور خیریه را بر ورود مجدد مردم به موقوفات دانست و گفت:مردم باید اصلاح و سازماندهی این بناها را به دست گیرند و بر اساس نیات واقفین، این بناها را احیا و به بهره‌برداری و اجرا برسانند.
معاون بهره‌وری اقتصادی سازمان اوقاف و امور خیریه استان یزد تشریح کرد: اگر موقوفه‌ای دارای درآمد باشد اولین و صریح‌ترین قانون برای هزینه کرد آن درآمد خود موقوفه و حفظ عین همان موقوفه است و اگر موقوفه‌ای درآمد نداشته باشد بودجه خاصی برای آن بنا و اثر وجود ندارد و بودجه‌ای از سوی دولت اختصاص داده نمی‌شود و چون هر موقوفه‌ای شخصیت حقوقی خود را دارد نمی‌توان بودجه یک موقوفه را برای یک موقوفه دیگر هزینه کرد.
وی با اشاره به این نکته که بیشتر موقوفات در بافت تاریخی اعیان دارند، بیان کرد: این بافت تاریخی میراث فرهنگی است و وقتی می‌گوییم عرصه‌ای ثبت ملی یا جهانی شد یعنی که تک تک آثار ثبت شدند و وقتی بودجه‌ای را اختصاص می‌دهیم برای یک بافت تاریخی یا عناصر و دانه‌های میراث تاریخی، آب‌انبارها هم جز عناصر هستند و میراث می‌تواند برای آن هزینه کند و برای حفظ و نگهداری آن برنامه‌ریزی داشته باشد.
پورسلمانی افزود: اوقاف این امکان را دارد که بناهای خود را برای احیا، مرمت و بهره‌برداری با اجاره کم برای اجرای نیت آن آب‌انبار در اختیار سرمایه‌گذاران یا حتی شهرداری‌ها برای جمع‌آوری آب‌های سطحی بگذارد.
وی تشریح کرد: پیش از این اوقاف برای سرمایه‌گذاری بر موقوفات مدل خاصی نداشت ولی الآن برنامه‌ریزی شده، موضوعات BOT یعنی ساخت، بهره‌برداری و برگرداندن عین به موقوفات طراحی شده و سازمان اوقاف مسیر را برای سرمایه‌گذاران باز کرده و در طول بهره‌برداری هزینه‌ها تهاجل شود، سود لازم را کسب کنند و موقوفه را به اوقاف برای نظارت بیشتر برگردانند یا اینکه در مرمت، احیا و بهره‌برداری از اثر مشارکت داشته باشند.
مردم از نحوه حفظ آب‌انبارها گله‌مند هستند
یکی از ساکنین بافت تاریخی یزد اظهار داشت: از نگهداری آثار مختلف تاریخی گله‌مندیم، نمونه آن آب‌انبارها هستند که خیلی بهتر از این حرف‌ها باید نگهداری و مورد کارایی قرار بگیرند.
وی تشریح کرد: رسیدگی به این آثار به قدری باید خوب باشد که برای گردشگر یا شهروندان جذاب باشد تا برای تماشا یا استراحت به داخل آن بروند و از محیط خنک و سایه آن استفاده کنند یا برای کارهایی چون گالری مورد استفاده قرار بگیرند.
این شهروند گفت: بی‌توجهی به آب‌انبارها به‌قدری است که برای مثال سال‌ها پیش کتیبه آب‌انبار جِنُک به سرقت رفت و در حال حاضر با نرده آهنی زنگ‌زده مسدود شده است.
یکی از شهروندان اهل شاهدیه اظهار داشت: دل انسان از دیدن چنین صحنه‌هایی خون می‌شود؛ آب انبارهایی بسیار قدیمی که دیگر مانند آن ساخته نمی‌شود.
وی گفت: آب‌انباری با قدمت پهلوی در وسط روستای گردفرامرز داریم که با وجود داشتن چاه آب مورد بی‌مهری اهالی و مسؤلان قرار گرفته و رو به نابودی است.
زلزله‌های مصنوعی بلای جان آب انبارها
این معمار سنتی‌کار گردفرامرزی افزود: این آب‌انبار با وجود داشتن آب قابل استفاده زیاد در جایی قرار گرفته که زلزله‌های مصنوعی مانند رفت و آمد ماشین‌ها، غلتک و پیکورهای راه‌سازی همچنین جوی آب به آن ضرر رسانده است.
وی گفت: مدتی است که مقداری آجر برای مرمت و تعمیر آب انبار ریخته شده که معلوم نیست اوقاف باید مرمت کند یا میراث فرهنگی و شهرداری هم این وسط به بعضی کارها گره خورده است و نمی‌دانیم که چرا کاری انجام نمی‌شود.
این شهروند بیان کرد: حداقل آب انبارهای زیادی با قدمت‌های چند صد ساله داریم که در آنها را مسدود کردند یا آشغال ریخته شده و بلاتکلیف رها شده است.
وی گفت: پیش از کرونا گردشگران داخلی وخارجی زیادی به این شهر می‌آمدند ولی هر زمانی به بازدید از میراث تاریخی می‌رسیدیم خجالت می‌کشیم چراکه نمای آثار تاریخی این شهر به ویژه آب انبارها جذابیت ندارد.
این شهروند تشریح کرد: تعدادی از آب انبارها وقف هستند و با مراجعه به اوقاف خواستیم به سرمایه گذار بسپاریم که اوقاف شرایط سرمایه‌گذار را نپذیرفت.
آب انبارهایی که خاک انبار شدند
شهروند دیگری از شاهدیه با بیان اینکه چنین بنایی با این مصالح دیگر ساخته نمی‌شود، گفت: پیش از این مردم گردفرامرز هر قسمت آسیب دیده را مرمت می‌کردند، اما امروز گرفتاری‌ها زیاد شده و ازطرفی این آثار به مرمت کارشناسی شده و فنس‌کشی نیاز دارد.
آب‌انبارها نمونه‌ای از میراث کهن هستند که به دنبال غفلت عده‌ای از اهالی محل و کم‌توجهی مسؤلان یا به خاک‌انبار و زباله‌دانی تبدیل شدند و یا در پیچ و خم تصمیم‌گیری‌های متولیان امر مرمت و بازسازی نیمه‌کاره رها شدند.
این در حالی است که همین سقای تشنکامان کویر که روزگاری عطش کویر را برطرف می‌کرده، می‌توانست به یک مکان گردشگری زیبا با کاربردهایی از قبیل کافی‌شاپ، چای‌خانه سنتی، رستوران‌های کوچک، گالری‌ها و نمایشگاه‌های آثار هنری تبدیل شود.
گرچه هر وقت ماهی را از آب بگیریم تازه است و برای مرمت آثار تاریخی هنوز هم فرصت داریم اما گاهی خیلی زود دیر می‌شود.
انتهای پیام/785/ش
