«معجزه آبخیزداری»|آب شرب کدام شهر با آبخیزداری تأمین شد؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ یکی از نمونه های موفق آبخیزداری در کشور، آبخیزداری مناطق خور و بیابانک استان اصفهان واقع در فلات مرکزی ایران است. این طرح با همکاری اداره کل منابع طبیعی استان خوزستان و کانون جهادگران جهاد سازندگی انجام شده است. ویژگی برجسته طرح های آبخیزداری و آبخوانداری در این منطقه، تأمین آب شرب با مهار سیلاب ها، برای جمعیت 7000 نفری شهر خور در دل کویر است که تا 70 هزار نفر هم قابلیت توسعه دارد. در این باره گفتگوی تفصیلی با مهندس محمد آزاد «دبیر کارگروه آبخیزداری و آبخوانداری کانون جهادگران جهاد سازندگی» انجام دادیم. مهمترین مسائلی که مهندس آزاد در این گفتگو بدان اشاره داشتند به شرح زیر است:

• طرح های آبخیزداری با شروع وزارت جهاد سازندگی از سال 1370 به طور جدی شروع شد.
• چنانچه 20 درصد از حجم تبخیر کاسته شود، می توان 80 میلیارد متر مکعب آب جدید استحصال نمود.
• با طرح های آبخیزداری می توان 1000 متر مکعب به سرانه مصرف آب اضافه نمود و سهم سرانه مصرف آب را به 2200 متر مکعب رساند.
• آب شرب 7000 نفر از اهالی خور و بیابانک توسط طرح های آبخیزداری تأمین می شود و تا 70 هزار نفر قابل توسعه است.
• در حال حاضر آب شرب خور و بیابانک به شبکه شهری متصل است و مردم آب با کیفیت بسیار خوب از لوله های منازل شان استفاده می کنند.
• با طرح های آبخیزداری و آبخوانداری می توان مناطق کویر مرکزی ایران را به قطب کشاورزی تبدیل کرد.
• با انجام طرح های آبخیزداری در مناطق خور و بیابانک، درختان مختلفی مثل نخل، پسته، زیتون و غیره کاشته شده است.

در اینجا نظر مخاطبان را به گفتگوی تفصیلی با مهندس آزاد جلب می نماییم.

تسنیم: یکی از طرح های موفق آبخیزداری، در مناطق کویری و بیابانی استان اصفهان و منطقه خور و بیابانک اجرا شده است؛ به عنوان اولین سوال بفرمایید این طرح از چه زمانی آغاز شد و چه اهمیت و ضرورتی داشت؟

آزاد: طرح های آبخیزداری و آبخوانداری توسط وزارت جهاد سازندگی در دهه 70 شروع شد. آبخیزداری قبل از انقلاب و بعد از انقلاب در بالادست سدها بود؛ برای اینکه رسوبات و گل و لای در درون مخازن سدها وارد نشود. ولی بعد از انقلاب از زمانی که جهاد سازندگی متولی آب شد و کمیته آب در جهاد سازندگی شکل گرفت، آبخیزداری در مناطق غیر سدها نیز آغاز شد که یکی از این طرح ها آبخیزداری فلات مرکزی ایران و مناطق خور و بیابانک استان اصفهان بود. به طور کلی طرح های آبخیزداری در کشور با دو هدف کنترل سیلاب و تغذیه سفره های زیرزمینی انجام شده است.

اهمیت انجام طرح های آبخیزداری در کشور از آنجاست که ما به طور کلی حدود 400 میلیارد متر مکعب نزولات آسمانی داریم که حدود 70 درصد آن تبخیر می شود و از دسترس خارج می شود. در حال حاضر سرانه مصرف آب حدود 1200-1300 متر مکعب است و طبق اعلام بخش آب سازمان ملل اگر کشوری سرانه آب کمتر از 1700 متر مکعب داشته باشد، دچار تنش کم آبی است. حال اگر بتوانیم 20 درصد میزان تبخیر را مدیریت کنیم و میزان تبخیر را به 50 درصد برسانیم می توانیم 80 میلیارد متر مکعب بیشتر آب داشته باشیم که در این صورت سهم سرانه به 2200 متر مکعب خواهد رسید.

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

تسنیم: آیا خور و بیابانک، ویژگی خاصی وجود داشت که برای طرح های آبخیزداری انتخاب شد؟

آزاد: بله، کل منطقه نایین خور و بیابانک یک سوم استان اصفهان را تشکیل می دهد که در منطقه کویری  بیابانی قرار گرفته است. استان اصفهان سه و نیم میلیون هکتار است که بیشتر از یک سوم آن در منطقه کویری قرار گرفته است. این مناطق کویری از پتانسیل سیلابی بسیاری خوبی برخوردار است و سیل های شدیدی به خصوص در فصل بهار اتفاق می افتد که چنانچه این سیلاب مهار نشود موجب  نابودی قنوات، تخریب منازل، اراضی کشاورزی خواهد شد. برای مثال در سال های اخیر سیل موجب خسارت 10 میلیارد تومنی شده است که  اگر چنانچه عملیات آبخیزداری و کنترل سیلاب انجام شده بود شاهد این خسارات نبودیم. در این منطقه روستاهایی وجود دارد که دارای جمعیت 100 خانوار هستند و بعضی روستاها از 800 تا 1000 خانوار جمعی دارد لذا باید در این مناطق برای جلوگیری از خسارات سیل به این خانوارها، طرح های آبخیزداری انجام شود.

همچنین در منطقه خور و بیابانک اصفهان چشمه ها و قنوات زیادی وجود دارد که طول برخی از این قنات ها به 10تا 30 کیلومتر می رسد که در طول این سال ها خشکیده شده اند که می توان با کنترل سیل هایی که هر 20 سال یکبار اتفاق می افتد که متاسفانه بیشتر آن تبخیر می شود و از دسترس خارج می شود، این قنوات و چشمه ها را تغذیه کرد و برای مصارف شرب و کشاورزی مورد استفاده قرار داد. با این اهمیت با اجرای طرح آبخیزداری، سعی کردیم اولا سیل کنترل شود و ثانیا این آب ها به سفره های زیرزمینی نفوذ کند و سفره ها تغذیه شوند و برای مصارف مختلف شرب و کشاورزی مورد استفاده واقع شود.

تسنیم: طرح های آبخیزداری و آبخوانداری در مناطق خور و بیابانک دارای چه امتیاز و دستاورد ویژه ای بوده است؟

آزاد: امتیاز خاص طرح های آبخیزداری خور و بیابانک آن است که این طرح ها توانسته است آب شرب جمعیت 7 هزار نفری خور و بیابانک را تأمین کند. کل روستاهای خور و بیابانک 20 هزار جمعیت دارد که قبل از اجرای عملیات آبخیزداری همواره با مشکل کمبود آب شرب مواجه بودند. اجرای طرح های آبخیزداری در این مناطق می تواند، آب شرب 10 برابر این جمعیت یعنی 70 هزار نفر را تأمین کند. نکته جالب نیز آنکه در حال حاضر آب این چشمه ها که از طریق آبخیزداری تامین می شود به شبکه آب شهری متصل است و مردم می توانند با لوله کشی از آب بهداشتی سالم و گوارا استفاده کنند و مردم از آب در حد آب معدنی استفاده کنند. این در حالی است که وضعیت آب شرب در این منطقه در گذشته اصلا مناسب نبود.

تسنیم: وضعیت تأمین آب در گذشته در این مناطق به چه صورت بوده است؟

آزاد: در گذشته با تانکر به این مناطق آبرسانی صورت می گرفته است و یا از برخی چاه ها تأمین می شد که آب آن چاه ها نیز شور بوده است. این وضعیت باعث شده بود امید به زندگی در این مناطق به شدت کاهش یابد و مردم روستا در حال مهاجرت به شهرها بودند.اما  با فعالیت های آبخیزداری که توسط اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان انجام شده است میلیون ها متر مکعب آب ظرفیت سازی شده تا سیل ها استحصال شود. انجام این طرح ها باعث شده است هم آب باران استحصال شود و هم کیفیت آب بهبود یابد. مثلا در حوزه بازیاب دبی آب، نیم تا یک لیتر بر ثانیه بوده که با انجام طرح های آبخیزداری این میزان تا 80 لیتر هم رسیده است با کیفیت بسیار خوب.

تسنیم: تأثیر عملیات آبخیزداری منطقه خور و بیابانک در تولید محصولات کشاورزی چگونه بوده است؟

آزاد: طرح های آبخیزداری تأثیرات بسیار خوبی بر روی تولیدات کشاورزی داشته است و باعث شده پایداری تولید در محصولات کشاورزی به وجود بیاید و  مهاجرت معکوس شده و مردم در روستاها مستقر شوند. در این روستاها وزارت جهاد کشاورزی توانسته است با کنترل سیلاب کشت درختان زیتون، نخل و پسته را رواج دهد و این امر موجب افزایش درآمد کشاورزان باشد؛ برای نمونه طرح های آبخیزداری به وسعت 100 هکتار در روستای حسین آباد خور و بیابانک اجرا شده و با کنترل سیلاب ها در بالادست قنوات و چشمه سارهای منطقه تأمین آب پایدار آن منطقه را فراهم نموده و در 100 هکتار عرصه مذکور نیز پسته و بادام و بنه و بادام کوهی و گونه های جنگلی غیرمثمر با موفقیت کاشته شده و به نتیجه مطلوب رسیده است. در منطقه دیگر پروژه پخش سیلاب در 5 کیلومتری غرب انارک به وسعت دویست هکتار اجرا شده که در آن گل محمدی و پسته و گیاهان دارویی کشت شده و به محصول رسیده است.

تسنیم:آیا برای آینده طرح های آبخیزداری و آبخوانداری منطقه خوروبیابانک برنامه ای وجود دارد؟

آزاد: بله، مناطق خور و بیابانک این ظرفیت را دارد که با طراحی و تقویت طرح های آبخیزداری و آبخوانداری، به قطب تولید محصولات کشاورزی در استان اصفهان تبدیل شود. ما در جهادگران جهاد سازندگی در صدد هستیم نخیلات را در این مناطق گسترش دهیم زیرا که هم برای صنایع دستی می تواند مورد استفاده واقع شود و هم اینکه محصولات آن بعد از بسته بندی قابلیت صادرات دارد و همچنین از برگ درخت خرما می توان علوفه دام تهیه کرد. همچنین در این باره کانون جهادگران جهاد سازندگی نیز برنامه ریزی کرده است با تشکیل تعاونی های روستایی محصولاتی مثل نخل و پسته را تولید کند و زمینه صادرات محصولات را به کشورهای مختلف فراهم کند و نیز برنامه دیگر احداث کارخانه روغن کشی زیتون است که زیتون های برداشت شده عملیات فراوری روی آن انجام شود و به بازار داخل و خارج عرضه شود.

از وقتی که در اختیار خبرگزاری تسنیم قرار دادید ممنون و سپاسگزاریم.

مصاحبه از: مهدی عرفانیان

انتهای پیام/