«معجزه آبخیزداری»|مدیریت آب باران در منشأ با آبخیزداری؛ سیاستی راهبردی برای مقابله توأمان سیل و خشکسالی
مدیریت آب باران در نقطه بارش با انجام عملیات آبخیزداری برای پیشگیری از وقوع سیل و خشکسالی باید به عنوان سیاست راهبردی مورد توجه واقع شود.
به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ روش معمول و غالب مدیریت آب در ایران و راه مقابله با سیل و خشکسالی و رفع مشکلات کمبود آب بر این فرض استوار است که همه بارش ها به رودخانه ها ختم می شود و یا به آب های زیرزمینی می پیوندد و بدین منظور ساخت سد و حفر چاه های عمیق توصیه شده است و روش های دیگر تأمین آب نظیر آبخیزداری و استحصال آب باران، غیرمتعارف یا غیر اقتصادی قلمداد شده است.
از همین پرونده بیشتر بخوانید:
با این رویکرد، در شرایط فعلی بخشی از جریانات سطحی ناشی از بارندگی معمولا در مسیر خود با انواع آلودگی ها مخلوط شده، همراه با رسوبات حاصل از فرسایش خاک از سطح شهرها و اراضی طبیعی، زهکشی و به عنوان جریانات مزاحم و مخرب از محیط دفع می گردند. با این رویکرد یعنی نایده گرفتن استفاده از چرخه آبی در حوزه های بالادستی، عملا از سهم بزرگی از بارندگی که بلافاصله و یا در فاصله کمی از محل بارش بدون استفاده از سطح خاک تبخیر می شود، صرفنظر شده است. این کار منجر به تخریب خاک و خشکی زمین و از بین رفتن پوشش شده و همچنین منابع آبی عمده ای را هدر می دهد. از آنجا که ظرفیت نگهداری و نفوذ آب در خاک محدود است، مازاد بارندگی در صورت عدم تبخیر موجب ایجاد رواناب و فرسایش بیشتر می شود. این پدیده شرایط وقوع سیلاب را نیز فراهم نموده و باعث از بین رفتن لایه حاصلخیز خاک نیز می گردد.
اراضی شهری و سطوح بزرگراهی باعث تسریع در روند زهکشی رواناب ها می شوند چرا که بخاطر سطوح نفوذناپذیر خود جریان خروج آب را کانالیزه کرده و سرعت می بخشند. در صورتی که با رعایت مسائل آبخیزداری، آب فرود آمده در حوزه شهری می تواند در مبدا به زمین نفوذ داده شود تا به تغذیه سفره آب زیرزمینی کمک کند. این کار باعث تعدیل حرارت زمین و افزایش فتوسنتز در پوشش گیاهی محل و کاهش ناپایداری در هوا می گردد. در مقابل با رها کردن جریانات، بجای بهره برداری از آنها، باعث خواهیم شد تا خروج این جریانات موجبات تخریب زمین، فرسایش و سیلاب در نتیجه خشکی و خشکسالی را فراهم آورد. افزایش آمار سیلاب این موضوع را تایید می کند که آب زیادی در کشور بدون استفاده از دست می رود که می تواند برای تعادل دراز مدت منابع آبی مصرف شود. همچنین با استحصال آب باران می توان پوشش گیاهی اراضی مرتعی را تقویت نمود. حاصل این کارها به گسترش تنوع زیستی نیز خواهد انجامید. این همه با بهره برداری از آب باران در محل بارش بجای جریان هرزگونه آنها در مسیرهای بشدت در خطر آلودگی و اتلاف امکان پذیر می باشد.
مهار و بهره برداری از آب باران در منشأ نه تنها به تلطیف محیط و تقویت تنوع زیستی کمک می کند بلکه می تواند کشاورزی دیم را که هم اکنون از کاهش عملکرد رنج می برد بشدت تقویت نموده و امکان رقابت و در نتیجه جایگزینی آن را با کشت آبی فراهم آورد. این اقدام در گرو فعال کردن جوامع در تمام سطوح آن و استفاده از هردو دانش سنتی و نوین در کنار هم می باشد. در حال حاضر عمده حمایت های دولت به صورت ارائه انواع تسهیلات به بخش کشاورزی آبی است و بشدت وابسته به بهره برداری از چاه های عمیق و سدهای بزرگ است که ادامه این سیاست باعث بدتر شدن اوضاع می گردد. در حالی که بهره برداری از آب باران در واقع استفاده از سهم تبخیر می باشد که در حاضر در چرخه مدیریت آب کشور قرار ندار.
بنابراین مدیت آب باران در منشأ بارش باید به عنوان سیاستی راهبردی برای مقابله با سیل و خشکسالی مدنظر واقع شود. در این راستا اقدامات مورد نیاز در ابتدا شامل شناسایی مناطق مستعد استحصال آب باران می شود و سپس باید روش های مناسب برای انجام کار در هر منطقه را تدوین نمود. در هر حال ادامه سیاست های کنونی راه حل نیست بلکه راه حل مناسب انجام کارهایی را شامل می شود که به وسیله آن می توان حداکثر مقدار رطوبت را در خاک محل بارش باران ذخیره نمود. ضمنا این اقدامات وقتی می تواند در سطح ملی اثرگذار باشد که در گستره کل کشور توسعه یابد و این اقدامات عبارت است از:
- جمع آوری آب باران در نزدیکی محل بارش و جلوگیری از خروج رواناب
- نفوذ دادن آب به داخل سفره و یا استفاده از آن توسط پوشش گیاهی و تبدیل آن به تعرق جهت تلطیف هوای محل
- در صورت تکمیل دو مرحله فوق مازاد آن می تواند وارد آبراهه شده و تبدیل به رواناب گردد.
مهدی عرفانیان
انتهای پیام/