۳ دستاورد "عذرخواهی مسئولان از مردم" در بیان امیرالمؤمنین
بررسی مؤلفه‌ها و شاخصه‌های حکومت امیرالمؤمنین علیه‌السلام روشی مناسب برای دستیابی به الگوهای برتر در جهت اداره امور کشور است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، بررسی مؤلفه‌ها و شاخصه‌های حکومت امیرالمؤمنین علیه‌السلام روشی مناسب برای دستیابی به الگوهای برتر در جهت اداره امور کشور است. در این راستا، بررسی شاخصه‌های رفتاری امیرالمؤمنین در قبال مسائل مختلف حکومت، ساختارشناسی بدنۀ حکومت علوی، واکاویِ مؤلفه‌های رفتاری امام در تشکیلات اداری و سازمانی و در برخورد با مردم و مسئولان و بعد تبدیل این دستاوردهای پژوهشی به آیین‌نامه‌های اجرایی و اداری، ضرورتی غیر قابل انکار است؛ چرا که حکومت پنج ساله امیرالمؤمنین، نمونه برجسته‌ای از نظام سیاسی اسلام است که شیوه زمامداری را مبتنی بر عالی‌ترین نوع تعامل مردم با مسئولان ارائه می‌دهد.
به عنوان نمونه رهبر معظم انقلاب در اولین دیدارشان با رئیس جمهور و اعضای هیئت دولت سیزدهم، با تأکید بر مطالعۀ نامۀ امیرالمؤمنین به مالک اشتر به عنوان حاکم وقت مصر فرمود «امیرالمؤمنین می‌فرمایند «وَ اِن ظَنَّتِ الرَّعِیَّةُ بِکَ حَیفاً فَاَصحِر لَهُم بِعُذرِک»؛ یعنی اگر چنانچه یک گرهی در ذهن مردم پیدا شد، یک شبهه‌ای در ذهنشان نسبت به تو پیدا شد، بیا عذر خودت را با مردم درمیان بگذار، صریحاً با مردم حرف بزن، صحبت کن. ببینید، اصلاً رابطه‌ی حاکم و مردم یک رابطه‌ی این جوری است؛ رابطه‌ی برادرانه است، رابطه‌ی دوستانه است.»
این فراز به صورت کامل به این ترتیب است که فرمود «وَ إِنْ ظَنَّتِ الرَّعِیَّةُ بِکَ حَیْفاً فَأَصْحِرْ لَهُمْ بِعُذْرِکَ وَ اعْدِلْ عَنْکَ ظُنُونَهُمْ بِإِصْحَارِکَ فَإِنَّ فِی تِلْکَ رِیَاضَةً مِنْکَ لِنَفْسِکَ وَ رِفْقاً مِنْکَ بِرَعِیَّتِکَ وَ إِعْذَاراً تَبْلُغُ فِیهِ حَاجَتَکَ مِنْ تَقْوِیمِهِمْ عَلَى الْحَقِّ فِی خَفْضٍ وَ إِجْمَال» یعنی هر گاه مردم (در موردى) بر تو گمان ستمکارى بردند، بىدریغ عذرها (و دلایل اقدام) خود را بر ایشان روشن کن و با روشنگرى خویش، بدگمانى آنان را از خود دور کن، زیرا این کار ریاضتى است بر نفس و هم مدارا و نرمشی است با رعیتت و این بیانِ عذر (و ارائه دلیل هر اقدام) تو را به نحوى ساده و زیبا به هدفى که در پایبند کردن مردم به حق دارى مىرساند.
امیر مؤمنان در این فراز به سه علتِ ملزم بودن حاکمان به عذرخواهی از مردم در موارد خطا اشاره می‌فرماید.
1ـ فَإِنَّ فِی تِلْکَ رِیَاضَةً مِنْکَ لِنَفْسِکَ: ریاضتى است بر نفس تا با کمال سختى و سنگینى باید آن را پذیرفت؛ زیرا او با این عمل، گویى خود را در اختیار مردم گذارده و از اوج قدرت فرود آمده و همچون یک دوست و برادر، با آنها متواضعانه سخن مى‌گوید و این تواضع مایۀ ریاضت نفس و پرورش روح و اخلاق زمامدار است. (پیام امام امیرالمؤمنین (شرح آیت الله مکارم))
2ـ رِفْقاً مِنْکَ بِرَعِیَّتِکَ: مدارا و نرمش با رعیت
3ـ إِعْذَاراً تَبْلُغُ فِیهِ حَاجَتَکَ مِنْ تَقْوِیمِهِمْ عَلَى الْحَقِّ فِی خَفْضٍ وَ إِجْمَال: این بیانِ عذر مردم را به آرامی و زیبایی پایبندی نسبت به حق می‌رساند.
جالب است که رسول خدا صلى الله علیه و آله بارها اقدام بر این کار کرده و اسوه عملى براى این دستور بود. از جمله به هنگام تقسیم غنائم فراوان جنگ حنین؛ آن زمان که براى رؤساى تازه‌مسلمان قریش مانند ابوسفیان و بعضى دیگر یکصد شتر سهمیه قرار داد و سهم مهاجران و انصار پیشین را بسیار کم و در حدود چهار شتر مقرر فرمود، گروهى از آنها سخت ناراحت شدند و بعضى آن حضرت را متهم به عدم رعایت عدالت در تقسیم غنیمت کردند. در اینجا پیامبر (ص) عذر خود را آشکارا بیان کرد و به آنها گفت: من با این کار محبّت این افراد را نسبت به اسلام جلب کردم تا مسلمان شوند، اما شما را به اسلامتان (که در وجودتان ریشه دار است واگذاردم) آیا دوست ندارید گروهى شتر و گوسفند ببرند، اما شما محبّت و ایمان به رسول الله را با خود ببرید؟ ( سیره ابن هشام، ج 2، ص 320)
همچنین امام صادق علیه‌السلام در روایتی فرمود: چیزى «از مواد غذایى» خدمت رسول خدا آوردند تا (بر اهل صُفّه) تقسیم کند، اما به اندازه‌اى نبود که به همه برسد، از این رو تنها به جمعى از آنها داد و چون ممکن بود دیگران قلباً ناراحت شوند و معترض باشند. پیامبر در برابر آنها آمد و فرمود: اى اهل صفه مقدار کمى براى ما آورده بودند; من دیدم به همه نمى‌رسد، آن را به افرادى که نیاز بیشترى داشتند دادم (و در آینده جبران خواهد شد.» (وسائل‌الشیعة، ج 6، کتاب الزکات، باب 28، حدیث 2)
منابع:
پیام امام امیرالمؤمنین، آیت الله مکارم شیرازی
انتهای‌پیام/
