راهکارهای اهل بیت(ع) برای حل مشکل دروغگویی در کودکان / کودک دروغ را از چه کسانی یاد می‌گیرد؟
کودک ذاتاً دروغ نمی‌گوید و این کار را در واکنش رفتار اطرافیان انجام می‌دهد؛ بنابراین والدین برای حل مشکل دروغگویی فرزند، باید شیوه‌های تربیت در سبک زندگی اسلامی را بدانند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، بعضی از کودکان و نوجوانان در صحبت‌های خود خبرها و مطالبی را بازگو مطرح می‌کنند که صحت ندارد و چه‌بسا با این رفتار و سخنان، موجبات دردسرها و مشکلات بزرگی را برای دیگران فراهم می‌کنند. نکته قابل توجه این است که اغلب این سخنان کذب و دروغ که برخی از کودکان یا نوجوانان اظهار می‌کنند، به این دلیل است که می‌خواهند زمینه جلب توجه خود برای اطرافیان را فراهم کنند؛ نه اینکه لزوماً کودک با قصد فریب دادن و نیت‌های سوء دروغ بگوید. ضمن اینکه خانواده‌ها باید بدانند برای اینکه مشکل دروغگویی در کودک را حل کنند یا مانع از دروغ گفتن او بشنوند، در اولین مرحله لازم است مراقب رفتار و گفتار خودشان باشند. درواقع والدین و بزرگترهای اطراف کودک، برای او به منزله الگویی هستند که رفتار آنها را تکرار می‌کند و مانند یک آینه، تصویر کارها و حرف‌هایشان را منعکس می‌کند. پس برای اینکه آینه، تصویر زیبایی خالی از هر نوع دروغ و فریب را نشان بدهد، بزرگترها باید ابتدا خودشان را اصلاح کنند.
خبرگزاری تسنیم در گفتگو با دکتر فاطمه محبی، استاد حوزه و دانشگاه و کارشناس اسلامی، به بررسی راهکارهایی برای حل مشکل دروغگویی در کودکان از منظر آموزه‌های قرآن و اهل بیت علیهم السلام در زمینه سبک زندگی پرداخته است. آن طور که این محقق قرآنی توضیح می‌دهد، بزرگترها علاوه بر اینکه باید مراقب رفتار و گفتار خودشان باشند تا الگوی درستی برای کودک قرار بگیرند، لازم است که با نصیحت کردن و برقراری ارتباطی دوستانه با کودک و نوجوان خود، به او زشتی دروغ گفتن و زیبایی راستگویی را یاد بدهند. به این ترتیب آنها می‌توانند از بسیاری از خطاهای احتمالی فرزند خود جلوگیری کنند و مانع از این شوند که او برای به دست آوردن موفقیت یا موقعیت خاصی راستگویی را کنار بگذارد و دروغ بگوید. یادآوری زشتی کارهای نادرست و نصیحت کردن و تشویق کردن فرزندان برای انجام کارهای درست هم یکی از شیوه‌های متداول در بین امامان معصوم علیهم السلام است. به عنوان مثال، در جلد هشتم کتاب وسائل الشیعه و همچنین کتاب تحف العقول، روایتی از امام باقر علیه السلام نوشته شده است که آن حضرت فرمودند پدر بزرگوارش، امام سجاد زین‌العابدین علیه السلام، فرزندان خود را نصیحت می‌کرده و می‌فرمودند: «اتقوا الکذب الصغیر منه و الکبیر فی کل جد و هزل فان الرجل اذا کذب فی الصغیر اجترا علی الکبیر؛ از دروغ کوچک و بزرگ، چه به صورت جدی و چه در حالت شوخی، دوری کنید و اطراف آن نگردید. چراکه انسان وقتی دروغ کوچک گفت، جرأت می‌کند که دروغ بزرگ بگوید.»
آموزه‌های سبک زندگی اسلامی در مورد تربیت صحیح کودک
بعضی از خانواده‌ها که فرزندشان با مشکل دروغگویی مواجه است، ابراز می‌کنند که نصیحت در او کارساز نیست و فرزندشان به حرف آنها گوش نمی‌دهد و مطیع امر پدر و مادر نیست. در آموزه‌های سبک زندگی اسلامی چه راهکاری برای این دسته از والدین وجود دارد؟
به نظر می‌رسد که بزرگترها علاوه بر اینکه باید مراقب رفتار و گفتار خودشان باشند تا الگوی درستی برای کودک قرار بگیرند، لازم است که با نصیحت کردن و برقراری ارتباطی دوستانه با کودک و نوجوان خود، به او زشتی دروغ گفتن و زیبایی راستگویی را یاد بدهند. به این ترتیب آنها می‌توانند از بسیاری از خطاهای احتمالی فرزند خود جلوگیری کنند و مانع از این شوند که او برای به دست آوردن موفقیت یا موقعیت خاصی راستگویی را کنار بگذارد و دروغ بگوید.
در عین حال یادآوری زشتی کارهای نادرست و نصیحت کردن و تشویق کردن فرزندان برای انجام کارهای درست یکی از شیوه‌های متداول در بین امامان معصوم علیهم السلام است. به عنوان مثال، در جلد هشتم کتاب وسائل الشیعه و همچنین کتاب تحف العقول، روایتی از امام باقر علیه السلام نوشته شده است که آن حضرت فرمودند پدر بزرگوارش، امام سجاد زین العابدین علیه السلام، فرزندان خود را نصیحت می کرده و می فرمودند: «اتقوا الکذب الصغیر منه و الکبیر فی کل جد و هزل فان الرجل اذا کذب فی الصغیر اجترا علی الکبیر؛ از دروغ کوچک و بزرگ، چه به صورت جدی و چه در حالت شوخی، دوری کنید و اطراف آن نگردید. چراکه انسان وقتی دروغ کوچک گفت، جرأت می کند که دروغ بزرگ بگوید.»
امام صادق علیه السلام تصریح کرده فرموده‌اند که اصل انسان بر اساس صداقت و راستگویی سرشته شده است. بر همین اساس است که فرموده‌اند: «در آغاز انسان صدیق و راستگو به دنیا می‌آید و عملی برخلاف عقیده خود نمی‌کند. ولی بعداً در بعضی از اشخاص این پدیده به وجود می‌آید که عملشان برخلاف عقیده‌شان باشد و دروغ بگویند.»
آیا این مطلب به این معناست که کودک به طور ذاتی دروغ نمی‌گوید و این کار را در واکنش رفتار اطرافیان انجام می‌دهد؟
بله. امام صادق علیه السلام فرموده‌اند: «کودک خردسال دروغ نمی‌گوید و عملش مطابق عقیده اش است. اگر از کسی خوشش بیاید خود را در آغوش او می‌اندازد و اگر از کسی بدش بیاید از او روی بر می‌گرداند. هر چه بخواهد به سوی او دست دراز می‌کند و اگر نخواهند محال است چیزی را به او بدهند. این‌ها نشان می‌دهد که انسان صدیق به وجود می‌آید و اعمالش مطابق با پندارش است. اما بعد از این که به سن رشد رسید در بعضی از اشخاص کردار، برخلاف پندار می‌شود و دروغگویی جای راست گفتن را می‌گیرد.»
از اینجا مشخص می‌شود که دروغ گفتن، یک امر اکتسابی است. یعنی انسان به طور ذاتی راستگو است اما بنا بر دلایلی به دام دروغ گفتن می‌افتد. به همین دلیل بزرگترها و والدین کودک و نوجوان باید در عین حال که فرزند خود را به راستگویی تشویق می‌کنند، شرایط دروغ گفتن را هم برای او ایجاد نکنند تا این صفت را از او دور نگه دارند.
مقایسه، زمینه‌ساز دروغگویی است
بعضی از والدین برای اینکه فرزند خود را به سمت کارهای درست تشویق و صفت‌های بد را از او دور کنند، به اشتباه، فرزند خود را با همسن‌هایش مقایسه می‌کنند و آنقدر صفات خوب کودک دیگری را به او می‌گویند که کودک یا نوجوان به جای یاد گرفتن آن کار، دچار حس حسادت شده و کارهای بدتری را مرتکب می‌شود.
مشخصا وقتی والدین نوجوانی، او را با دیگران مقایسه کرده و برای اینکه صفات خوبی مثل آنها ندارد سرزنشش می‌کنند، حس حسادت را در او ایجاد می‌کنند. ممکن است این نوجوان برای اینکه نظر والدین و بزرگترها را به خودش جلب کرده و در عین حال دیگری را سرکوب کند و بد نشان دهد، دروغ بگوید.
مسئولیت به اندازه
تقویت روحیه مسئولیت پذیری در کودک و توقعات منصفانه تا چه اندازه در تشویق او به راستگویی مؤثر است؟
اتفاقاً یکی از کارهایی که ممکن است نوجوان را به دروغ گفتن وادار کند، این است که بیشتر از توانش به او مسئولیت داده شود و یا بزرگترها از او بخواهند کاری را انجام بدهد که توانایی آن را ندارد.
در این شرایط، امکان دارد که نوجوان برای جلب نظر بزرگترها و برای اینکه خودش را انسانی توانمند و بزرگ نشان دهد و یا از تنبیه آنها در امان بماند، از گفتن این حقیقت که توان انجام آن کار را نداشته خودداری کند و دروغ بگوید.
در کتاب فروع کافی، روایتی آمده که آن را امام صادق علیه السلام از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نقل کرده اند. امام صادق علیه السلام فرموده اند: پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله درباره کسی که فرزند خود را به کارهای صحیح و نیکو تشویق کند، دعا کرده اند که: «رحم الله من اعان ولده علی بره؛ خداوند متعال رحمت کند کسی را که فرزند خود را به نیکوکاری دعوت می‌کند و او را در این راه کمک می‌کند.» پرسیدند: چگونه او را به نیکوکاری کمک کند؟ پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله پاسخ دادند: « یقبل المیسور و یتجاور عن المعسور؛ بسیار خوب است والدین فرزند شان را آنچه در توان داشته انجام داده از او بپذیرند و آنچه توان انجام دادنش را ندارند یعنی آنچه برای کودک غیر قابل تحمل است از او نخواهند.»
درنتیجه، واگذاری مسئولیت بیشتر از حد توان یا خواسته، ممکن است زمینه ساز کارهای بدی مانند دروغ گفتن شود. در حالی که اگر بزرگترها با نوجوان خود دوست و همراه باشند و کارهایی را به او واگذار کنند که هم توان انجام آنها را دارد و هم مطابق با خواسته اوست، در عین حال که موجب رشد شخصیتی و مسئولیت‌پذیری می‌شود، مانع از این خواهد بود که مرتکب دروغگویی شود.
انتهای پیام/
