«واردات فله‌ای کتاب کودک»؛ سود در جیب ناشر و دود در چشم ادبیات ایرانی
وزیر ارشاد در جلسه اخیراً از سیاست وزارت فرهنگ برای تغییر وضعیت موجود در حوزه «ترجمه کتاب کودک» سخن گفت؛ دغدغه‌ای که طی یک دهه گذشته بارها مطرح شده است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، آمارهای عجیب و غریبی که طی یک دهه گذشته از از بازار نشر منتشر شده، حکایت از روند رو به رشد آثار ترجمهای در بازار کتاب کودک و نوجوان در قیاس با دوره‌های گذشته دارد؛ به طوری که می‌توان ادعا کرد در برخی از برهه‌ها جریان ترجمه گاه هم‌پای جریان تألیف حرکت کرده و قفسه‌های کتاب کودک را به خود اختصاص داده؛ از این رو انتشار گسترده این آثار و تبعات آن، به یکی از دغدغه‌های اصلی فعالان این حوزه تبدیل شده است. منتقدان این جریان بر این باورند که کتاب‌های ترجمه بدون داشتن ضابطه و قانون خاصی، به صورت «چمدانی» وارد کشور می‌شود و بدون محدودیت در دسترس عموم قرار می‌گیرد. به گفته آنها، این جاده یک‌طرفه تنها به نفع ناشرانی است که این آثار را منتشر می‌کنند و به فکر «برج‌سازی‌ها در خیابان انقلاب» هستند؛ خیابانی که به مرکز فروش کتاب در تهران شهره است.
در نقطه مقابل اما، ناشرانی ایستاده‌اند که «وضعیت بحرانی» و «اقتصاد بیمار نشر» را دلیل روی آوردن ناشر ایرانی به انتشار کارهای ترجمه می‌دانند. به گفته آنها؛ ناشر ایرانی مجبور است در چنین شرایطی برای سرپا نگاه داشتن بنگاه اقتصادی خود، به نشر آثار ترجمه روی آورد؛ چرا که آثار ترجمه شده هم هزینه کمتری را متوجه ناشر می‌کند و هم انتشارشان قبلاً در بازار کتاب دیگر کشورها، جواب داده و ریسک کمتری دارد و هم بخشی از این کتاب‌ها پیش‌تر به واسطه ناشران خارجی، تبلیغ شده‌اند و این امر، کار را برای ناشر ایرانی راحت‌تر می‌کند.
از سود تا زیان همه طرف‌های میدان ترجمه
در کنار تأثیر غیر قابل انکار آثار ترجمه بر ذهن مخاطب کودک و نوجوان، افزایش بی‌سابقه انتشار این دست از آثار بر معیشت پدیدآورندگان این حوزه نیز تأثیر گذاشته است. برخی از نویسندگان در چند سال اخیر از عدم انتشار آثارشان توسط ناشران ایرانی گلایه دارند و معیشت خود را در خطر می‌بینند. اما آنچه در این میان اهمیت دارد و کمتر از هر سوی ماجرا به آن اشاره می‌شود، «رکود ادبیات ایرانی» در حوزه کودک و نوجوان است؛ ادبیاتی که همواره سکوی پرتاب ایران در بازارهای جهانی و منطقه‌ای بوده و با داشتن سابقه‌ای درخشان، امید به پرورده شدن آن بیش از دیگر حوزه‌های ادبی در ایران است.
طی یک دهه گذشته، بازار کتاب کودک ایران از آثاری پر شده که کتاب‌های درجه چندم خارجی هستند و عملاً حرفی برای گفتن ندارند. کم نیستند آثاری که محتوای آنها نیز همخوان با فرهنگ داخلی نیست، اما بی‌ضابطه در دسترس کودکان و نوجوانان قرار گرفته‌اند. با توجه به این مسائل، از سال گذشته بحث مدیریت در بازار نشر کودک و نوجوان و پرداختن به این دغدغه‌ها در دستور کار ارشاد قرار گرفته است. موضوع «ترجمه کتاب کودک و نوجوان» اخیراً نیز در اولین جلسه شورای هیئت نظارت بر نشر وزارت ارشاد مطرح شد. محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در این جلسه از «سیاست وزارت فرهنگ برای تغییر وضعیت موجود در حوزه کودک و نوجوان» سخن گفت و بر «تصویب و تدوین شرایط حقوقی متناسب برای مدیریت وضعیت فعلی» تأکید کرد.
دود «واردات فله‌ای» کتاب به کشور به چشم چه کسانی می‌رود؟
علی‌اکبر اشعری، از فعالان حوزه نشر و از اعضای حاضر در جلسه اخیر هیئت نظارت بر نشر، موضوع افزایش ترجمه در بازار کتاب کودک را یکی از معضلات حوزه فرهنگ می‌داند. او در این‌باره به تسنیم گفت: دست اندرکاران حوزه نشر و نویسندگان، از چنین وضعیتی گلایه دارند. وقتی کتاب به صورت فله‌ای وارد کشور می‌شود، ما عملاً به سرویس‌هایی که می‌خواهند به انحای مختلف به فرهنگ کشور آسیب وارد کنند، کمک می‌کنیم.
وی در ادامه به جلسه روز چهارشنبه هیئت نظارت بر نشر اشاره و اضافه کرد: طی سال‌های گذشته به دلیل اینکه ما قانون کپی رایت را قبول نداریم، برخی از ناشران برای اینکه نشر کتاب ترجمه برای آنها صرفه اقتصادی دارد، به نشر گسترده این آثار روی آورده‌اند. آنها در چنین شرایطی نیاز نیست که هزینه‌ای برای چاپ کتاب به نویسنده، ناشر یا تصویرگر خارجی پرداخت کنند؛ این در حالی است که انبوه آثار ترجمه در نهایت منجر به آسیب فرهنگی در کشور می‌شود.
اشعری با اشاره به حساسیت‌هایی که باید در سنین کودکی و نوجوانی در نظر گرفت، بر انس بیشتر این گروه‌های سنی با فرهنگ ایرانی به واسطه آثار تألیفی تأکید کرد و راه حل مدیریت بازار ترجمه کتاب کودک و نوجوان را در حل و فصل شدن موضوع کپی رایت در کشور دانست. به گفته این فعال حوزه نشر؛ نپذیرفتن این قاعده از سوی دیگر ماجرا نیز به ضرر ناشر ایرانی است؛ چرا که طی سال‌های گذشته عناوینی بوده‌اند که با هزینه بسیار در کشور منتشر شده‌اند، اما ناشران خارجی بدون پرداخت حق‌الزحمه ناشر ایرانی، آن را به بهانه اینکه ایرانی‌ها قانون کپی رایت را قبول ندارند، منتشر کرده‌اند.
وی با بیان اینکه بحث ترجمه در بازار کتاب بزرگسال نیز طی سال‌های گذشته پررنگ‌تر از پیش شده است، افزود: باید با بررسی و پژوهش به جمع‌بندی در این زمینه بپردازیم و در کنار توجه به مسائل حقوقی، به حمایت از آثار ایرانی بیشتر بها دهیم. باید وزارت ارشاد و دیگر دستگاه‌هایی که به منظور حمایت از ناشر، از آنها کتاب می‌خرند، توجه و اهتمام خود را صرف کتاب‌های تألیفی کنند تا این جریان بیشتر تقویت شود.
افزایش کتاب‌های ترجمه در بازار کودک و اقتصاد بیمار نشر؛ آیا ضابطه‌مند کردن، پاک کردن صورت مسئله است؟
اشعری در پاسخ به این پرسش که آیا با وجود مشکلات متعدد در حوزه نشر، محدود کردن ناشران از طریق ضابطه‌مند کردن ترجمه، پاک کردن صورت مسئله نیست؟ گفت: ناشر با انتشار یک کتاب ایرانی باید حق‌التألیف نویسنده و حق‌الزحمه تصویرگر را پرداخت کند. در این صورت، 12 درصد از قیمت پشت جلد به نویسنده تعلق می‌گیرد. اما در کتاب ترجمهای، با در نظر گرفتن قوانین لازم، ناشر تنها سه یا چهار درصد از هزینه را به ناشر خارجی پرداخت می‌کند. البته باید در نظر داشته باشیم که بسیاری از ناشران خارجی خود برای انتشار آثارشان در کشورهای دیگر رضایت می‌دهند و کتاب را هدیه می‌کنند. این مبلغ، آسیبی به اقتصاد نشر نمی‌زند.
وی تأکید کرد: البته باید این نکته را نیز در نظر گرفت که مشکلات مربوط به اقتصاد نشر طی سال‌های گذشته بارها مطرح و بررسی شده است. لازم است که مسئولان با در نظر گرفتن پژوهش‌های میدانی که صورت گرفته، راه حلی برای رفع این معضلات در نظر بگیرند. از سوی دیگر، کتاب لازمه دانش‌افزایی افراد است؛ موضوعی که امروزه در نهادهای مختلف به آن اشاره و تأکید می‌شود. می‌توان با بها دادن به کتاب از سوی دستگاه‌های مختلف و تهیه عناوین متعدد، از این طریق به اقتصاد نشر کمک کرد. راه‌های مختلفی وجود دارد که باید مورد توجه بیشتر قرار گیرد.
محسن پرویز، از نویسندگان حوزه کتاب کودک و نوجوان و از فعالان نشر، نیز بر این باور است که موضوع ترجمه در همه سنوات گذشته مطرح بوده است؛ چه در سال‌های پیش و چه در سال‌های پس از پیروزی انقلاب این موضوع، در حوزه نشر کودک و نوجوان همواره مشکلات و پیچیدگی‌های خاص خود را داشته است. به گفته وی؛ گاه با توجه ویژه به این موضوع، شرایط بهتری برای رشد ادبیات ایرانی فراهم شده است؛ مانند آنچه در دهه‌های 60 و 70 رخ داد و گاه نیز این جریان شدت بیشتری به خود گرفت، مانند آنچه در دهه 90 شاهد بودیم.
کتاب‌های زرق و برق‌دار و فریب دادن خانواده‌ها
پرویز نیز کم‌هزینه بودن نشر کتاب ترجمه را از دلایل اصلی روی آوردن ناشران به سمت چاپ این نوع کتاب‌ها دانست و گفت: در حوزه نشر کودک، مشکلات متعدد است. ما گاه با آثار ترجمهای مواجه می‌شویم که کیفیت نازلی دارند و با زرق و برق زیاد، در دسترس خانواده‌ها قرار می‌گیرند. از سوی دیگر، با آثار تألیفی هم مواجه هستیم که تألیف نیستند؛ یعنی بیشتر رونویسی از آثار دیگرانند و دم‌دستی هستند.
او رفع مشکلات نشر کودک و نوجوان را نیازمند انجام پژوهش دانست و افزود: وزارت ارشاد باید در این زمینه تدبیر و از ظرفیت افراد با تجربه و متخصص استفاده کند. می‌توانیم از تجربیات سایر کشورها استفاده کرده و با بومی‌سازی آن را در کشور خودمان پیاده کنیم.
توجه به آثار ترجمه، تنها برای رفع مشکلات اقتصادی نیست. برخی از ناشران از وضعیت فعلی و نبود نظارت در سال‌های متمادی در این حوزه، راه حل را پیدا کرده و از آب گل آلود ماهی گرفته‌اند. علیرضا سبحانی‌نسب، مدیر نشر جمال، با اشاره به سوداگری‌هایی که در بازار نشر کودک از این طریق انجام می‌شود، به تسنیم گفت: در حال حاضر دو نکته در بازار کتاب کودک اهمیت دارد؛ نخست کودتای ترجمه‌های بی‌رویه و ناهمگون با فرهنگ ماست که فروش خوبی هم دارند. اگر این آثار در چرخه توزیع هم وارد نشود، از طریق سایت‌های اینترنتی به فروش می‌رسند. نکته دیگر، آسیب دیدن کتاب‌های بومی است که در آن هم مؤلف و هم ناشر آسیب می‌بیند و در نهایت چرخه تولید نیز از این آسیب مستثنی نخواهد بود.
وی با اشاره به محتوای مخرب برخی از این آثار افزود: این‌ها آثاری هستند که در حال حاضر به صورت مرتب چاپ می‌شود و برخی از آنها با تیراژ بالا نیز به فروش می‌رسند و بازچاپ می‌شوند. گاه نیز با ذائقه مخاطب نوجوان امروز هماهنگ است؛ مثلاً از زبان طنز استفاده کرده است. خروجی آن چه می‌شود؟ نوجوان به این نکته آگاهی ندارد که این کتاب جهان‌بینی او را تغییر می‌دهد. با سوداگری یک ناشر که به دنبال پول درآوردن است، برای قشر جدی جامعه که به سراغ این اثر رفته‌اند، دیگر ارزش‌ها تغییر خواهد کرد و رنگ می‌بازد.
به نظر می‌رسد هرچند سر و سامان دادن به بازار ترجمه کودک و نوجوان از موضوعات پراهمیت در این حوزه است، اما باید در نظر داشت که این مسئله، معلول عواملی است که سال‌ها به آن کم‌توجهی شده است. «ترجمه‌های چمدانی» فرزند اقتصاد بیمار نشر و انتظارات بی‌پاسخ جامعه نشر طی چند دهه گذشته است. اگر این آب گل‌آلود از سرچشمه پالوده نشود، ممکن است در دوره‌های بعدی، در قامت دیگری جلوه‌گری کند.
انتهای پیام/
