سیاست دولت رجائی در قبال جنگ تحمیلی
نظر رجائی آن بود که خرید و داشتن سلاح به‌تنهایی، حتی سلاح‌های پیشرفته، بدون داشتن فن‌آوری آن، با انقلاب متناسب نیست و تنها متضمن منافع و عملی شدن خواست و اهداف امپریالیسم است. باید ارتشی را پشتیبان انقلاب قرار دهیم که جنگ‌افزارش را خودش تهیه کند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، هفته آغازین شهریورماه هرسال به نام هفته دولت نامگذاری شده و مهم‌ترین انگیزه و بهانه برای نامگذاری این هفته به نام دولت، شهادت مظلومانه شهیدان رجائی(رئیس جمهور) و باهنر(نخست‌وزیر) در حادثه تروریستی هشت شهریور سال 1360 توسط منافقین کوردل است.
مسلماً هروقت صحبت از دولت انقلابی و مؤلفه‌های آن می‌شود، نگاه‌ها متوجه دولت شهید رجائی به‌عنوان یک دولت الگو و جامع‌الشرایط در این خصوص می‌شود که علی‌رغم کوتاهی عمر این دولت، دیدگاه‌ها و عملکرد آن و در رأس آن شهید رجائی؛ می‌تواند ارائه‌دهنده یک دولت اصیل در طراز انقلاب اسلامی باشد.
به مناسبت هفته دولت و شهادت شهیدان رجایی و باهنر مصمم شدیم تا عملکرد دولت انقلابی شهید رجائی را در زمان جنگ در دو حوزه داخلی و خارجی مورد بررسی قرار دهیم. در بخش اول این گزارش عملکرد دولت ایشان را در حوزه داخلی بررسی خواهیم کرد.
سیاست داخلی دولت شهید رجائی در قبال جنگ
الف: شورای عالی دفاع و نقش رجائی
رجائی افزون بر داشتن سمت نخست‌وزیری، عضو شورای عالی دفاع نیز بود و از این کانال نیز با جنگ در ارتباط بود. مرحوم هاشمی رفسنجانی درباره مواضع و نقش رجائی در شورای عالی دفاع می‌گوید:
«او به طور مرتب در جلسات شورای عالی دفاع شرکت می‌کرد و همان روحیه مقاومت و صلابت ایشان در کارها در شورای عالی دفاع خیلی موثر بود. ایشان اصرار داشت به کارهایی که خیلی مهم بود، ما بیشتر متکی باشیم؛ به نیروهای مردمی در جنگ. بیش از آن‌که روش کلاسیک مورد نظر باشد، باید نیروهای داوطلب مورد توجه قرار گیرند. به این حرف‌ها واقعا معتقد بود که می‌زد و طرح‌هایی که در زمان ایشان ریخته شد، طرح‌هایی بر این اساس بود.»
این در حالی بود که بنی صدر(رئیس جمهور) جنگ را فرصت دیگری برای مبارزه سیاسی با جناح نیروهای خط امام(ره) تلقی می‌کرد. او با تکیه‌بر شعار تخصص گرایی و تعمیم آن به نیروهای نظامی، تکیه‌گاه اصلی خود را ارتش قرار داده بود و سعی می‌کرد با نزدیک کردن خود به نیروهای نظامی کلاسیک، ابتکار عمل جنگ را به دست گیرد. در نتیجه وی از به‌کارگیری نیروهای مردمی و انقلابی(سپاه و بسیج) در جنگ خودداری می‌کرد و یا نسبت به آن تمایل چندانی نشان نمی‌داد.
ب: اقتصاد جنگ
1-بودجه نظامی
بودجه جنگ از بودجه عمومی دولت تامین می‌شد و در اولویت قرار داشت. هرچند دولت رجایی با فقر منابع مالی روبرو بود و کار خود را با 420 میلیارد ریال کسر بودجه آغاز کرد، اما همه امکانات کشور را که در حوزه اختیارات و تصمیم‌گیری خود داشت؛ در خدمت جنگ قرار داد. در بودجه سال 1360 نیز، بیشترین اولویت‌ها از نظر آمار و ارقام مربوط به جنگ یا امور مربوط به جنگ بود؛ مانند بازسازی مناطق جنگ‌زده، ترمیم خسارات وارده به تأسیسات اقتصادی، تامین نیازهای اساسی جنگ‌زدگان، ایجاد اشتغال و غیره.
2-تشکیل ستاد بسیج اقتصادی کشور
عوارض ناشی از محاصره اقتصادی و سپس جنگ تحمیلی، مشکلات اقتصادی بسیاری را برای کشور پدید آورد و دولت را بر آن داشت تا تدابیر ویژه ای را برای مقابله با آن اتخاذ کند. بدین منظور هیئت‌وزیران در جلسه 5 مهرماه 1359، تاسیس ستاد بسیج اقتصادی کشور را تصویب کرد تا این ستاد با توجه به شرایط خاص اقتصادی کشور، تصمیمات مقتضی را اتخاذ و آن‌ها را از طریق سازمان‌های مسئول اجرا کند.
نخستین اقدام ستاد بسیج اقتصادی کشور در زمینه نحوه توزیع و سهمیه‌بندی نفت، گاز و بنزین و بعد از آن، به دلیل ناامنی و در معرض تهدید بودن بنادر ایران، درباره ایجاد تسهیلاتی در زمینه تخلیه بار کشتی‌ها در بنادر امن ایران و بنادر بمبئی و کراچی بود.
مدتی بعد در 19 آبان 1359، ستاد با توجه به چهارچوب سیاست اقتصادی دولت و موقعیت جنگی کشور، اقدام به سهمیه‌بندی کالاهای اساسی از جمله نفت، بنزین، قند و شکر، روغن، پودرهای پاک کننده و غیره کرد و در این راستا کالابرگ‌هایی را چاپ و توزیع کرد.
رجایی هدف و برنامه دولت را از اجرای این طرح، توزیع ثروت و امکانات بیت‌المال به صورت مساوی و عادلانه بین مردم اعلام کرد. کاهش در خور توجه صادرات نفت، از کار افتادن پالایشگاه آبادان و آسیب دیدن پالایشگاه‌های مهم دیگر مانند پالایشگاه تبریز، انسداد بنادر، کاهش درآمدهای ناشی از واردات و صادرات کالاها و غیره، هم زمان با افزایش مخارج و هزینه‌ها، از مشکلات حاد اقتصادی کشور بود که دولت می‌کوشید، از راه‌های مختلف، به‌ویژه صرفه‌جویی، بخشی از آن را حل کند.
ج: اسکان آوارگان و مهاجرین جنگ
اسکان آوارگان و تامین نیازهای اساسی آن‌ها از جمله مسائل مهم دولت بود. با تعرض همه جانبه عراق به قلمرو جمهوری اسلامی ایران، بیش از 5/1 میلیون نفر از ایرانیان به‌اجبار محل سکونت خود را رها و به مناطق امن‌تر مهاجرت کردند. در این رابطه، شهید رجایی، نخست به پیشنهاد مسئولان رسیدگی به امور آوارگان استان خوزستان، ستادی را در نخست‌وزیری تشکیل و قول همه نوع همکاری به مسئولان آن داد. همچنین به تمامی استانداران ابلاغ کرد که امکانات خود را برای اسکان آوارگان جنگ بسیج کنند.
البته پس از آغاز جنگ، مردم، بخش درخور توجهی از آوارگان جنگ را اسکان دادند تا این که پس از چند ماه، بنیاد امور جنگ‌زدگان در اواسط بهمن‌ماه 1359 تاسیس و وظیفه اسکان و تامین نیازمندی‌های اساسی، آموزشی و... مهاجرین را بر عهده گرفت و بدین منظور اردوگاه‌هایی را با ظرفیت متوسط سه تا پنج هزار نفر برای اسکان مهاجرین، ایجاد کرد.
د: تدارکات و پشتیبانی جنگ
از نخستین اقدامات دولت در این زمینه، ایجاد دفتر پشتیبانی استان خوزستان در نخست‌وزیری با هدف انجام امور پشتیبانی و تدارک جنگ با روش‌های بهتر و سریع‌تر بود. از دیگر اقدامات آن می‌توان به جذب و ارسال کمک‌های مردمی به جبهه‌های جنگ نیز اشاره کرد.
از سوی دیگر به دستور نخست‌وزیر؛ شرکت‌های دولتی تولیدکنندگان مواد غذایی مانند شرکت شیلات، برای تأمین نیازهای جبهه، کار تولید خود را با ظرفیت کامل ادامه دادند و دیگر تجهیزات و امکانات مؤسسات و شرکت‌های دولتی که قابل‌استفاده در جبهه‌های جنگ بودند، نیز بدین امر اختصاص یافتند. برای نمونه بخشی از کشتی‌های تجاری یا صیادی، برای حمل‌ونقل سپاهیان و مایحتاج آن‌ها، در اختیار ارگان‌های نظامی قرار گرفتند. یا تجهیزات و ماشین‌آلات راه‌سازی و مکانیکی تغییر کاربری پیدا کردند.
نگاه عمیق شهید رجائی به جنگ
تهیه جنگ‌افزار و خریدهای نظامی نیز ازجمله وظایف دولت بود. البته نظر رجائی در این زمینه آن بود که خرید و داشتن سلاح به‌تنهایی، حتی سلاح‌های پیشرفته، بدون داشتن فن‌آوری آن، با انقلاب متناسب نیست و تنها متضمن منافع و عملی شدن خواست و اهداف امپریالیسم است. به گفته وی باید ارتشی را پشتیبان انقلاب قرار دهیم که جنگ‌افزارش را خودش تهیه کند؛ اما این حرف به این معنی نبود که وی با خرید سلاح مخالف است، بلکه هدف غائی او، خودکفایی از نظر تجهیزات و جنگ‌افزارهای نظامی بود.
رجائی موازنه قدرت و ستیز با رژیم بعثی و ابرقدرت‌ها را در ایمان مردم جستجو می‌کرد، نه در سلاح. بدین معنا که ایرانی نمی‌تواند دشمن را با سلاح‌هایی که از خود او گرفته است، شکست دهد. وی در توجیه این راهبرد می‌گوید: به‌منظور مقابله هرچه بیشتر با دشمنان، طرح بسیج مردم برای مقابله با این جنگ در طرح‌های دولت گنجانده‌شده است، چراکه این جنگ، جنگی نیست که ظرف چند روز تمام شود. برای ما صدام خیلی زودتر از آنچه صاحب‌نظران تصور می‌کنند، به زانو درخواهد آمد ولی دشمن اصلی ما آمریکا است که می‌خواهد در این جنگ فرسایشی، اسلحه‌های ما تمام شود و ما را مجبور سازند تا نظر ایشان را بپذیریم.
منبع:
فصلنامه تخصصی نگین ایران، (شماره 2)، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، پاییز 1381، صفحات 68، 69، 70، 71
انتهای پیام/
