عبرت در تاریخ برای عبور از پیچ و خم‌هاست

به گزارش خبرگزاری تسنیم، نخستین همایش بزرگداشت «روز تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی» همراه با تجلیل از پیشکسوتان حوزه تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی سه‌شنبه، 18 بهمن 1401 در تالار قلم سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران برگزار شد. در این مراسم حجت‌الاسلام سعید فخرزاده، علیرضا مختارپور، محمدحسن رجبی‌دوانی و حجت‌الاسلام مصطفی پورمحمدی سخنرانی کردند.
 
حجت‌الاسلام مصطفی پورمحمدی، رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی در این مراسم گفت: دهه فجر انقلاب اسلامی را به همه حضار تبریک می‌گویم و سلام می‌فرستیم بر بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران امام خمینی(ره). تاریخ عرصه جدال حق و باطل، عقل و بی‌خردی، زیبایی و پلشتی، صعود و سقوط و سعادت و شقاوت است. تاریخ میدان بزرگ انسانیت است.
 
وی افزود: قرآن که کتاب راهنما و هدایت و نور است و نسخه سعادت و کمال انسانی است از دو راهکار بهره برده است. بخشی مباحث استدلالی، احتجاج و بینات و مباحثه است و بخش دوم و اصلی قرآن که روایت‌گری و قصه‌گویی است. قرآن بیان حوادث و رویدادهای تاریخی و تأکید و تکمیل بیان حق است که زبان خودش را دارد. نام خداوند بیش از 1800 بار در قرآن تکرار شده است. قول، قال و قیل کلام و بیان است که بیش از 1200 بار در قرآن آمده  و از جنس هدایت قرآن است. همچنین قرآن به واژه‌های نقل قول و یافته‌های دیگران نیز اشاره دارد.

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی بیان کرد: بخش دوم روایت‌گری است که قصص، قصه و... بسیار در قرآن تکرار شده است. سوره‌ای در قرآن به نام قصص داریم که 80 و اندی آیه دارد. داستان حضرت موسی (ع) در قرآن آمده است که اسم حضرت موسی(ع) فقط 130 بار در قرآن تکرار شده است. 47 آیه اول سوره قصص پیوسته در رابطه با حضرت موسی(ع) است. در امتداد بیان تاریخی، فراز و فرودهای تاریخی و فرجام تاریخ 47 آیه آورده شده است. دوباره در اواخر داستان قارون شروع می‌شود. قطب قدرت، ثروت، قله هدایت و راهنمایی که همه اینها به صورت داستان و روایت‌گویی بیان می‌شود. 

پورمحمدی در ادامه گفت: قرآن می‌داند خدای خالق هستی و خدای فهم و درک بشر چگونه باید با مخلوق خود سخن بگوید. سوره‌های قرآن به نام اشخاص و حوادث تاریخی است. دیشب آیات مربوطه را مرور کردم تا حظی در این محفل از قرآن داشته باشیم و جرقه‌ای باشد برای ما که از این منظر هم به قرآن و معارف اسلامی بپردازیم. قرآن بر روایت صحیح تأکید دارد. بیان حق یعنی بیان درست و راست. بیان درست و دقیق حوادث. قرآن روی تحریف حساس است. قرآن می‌فرماید باید تاریخ بدانید برای اینکه به درک درست از جامعه برسید و داوری درست و روایت درست نقل شود.

وی افزود: هر گزارش مستند و با استشهادات دقیق به نتیجه درست می‌رسد، تاریخ باید بر پایه علم و آگاهی باشد، با اشراف تمام قصه می‌گوید. بیان می‌کند، روایت می‌کند و به سرنوشت امت‌ها توجه دارد. قرآن روایت امت‌هاست. روایت‌های قرآن برای ایجاد تفکر است. انسان‌ها باید فکر کنند، اندیشه بورزند. قرآن اشاره می‌کند که ما سرنوشت امت را می‌گوییم تا شما رمز پایداری و ناپایداری ملت‌ها را بدانید. گزارش‌های تاریخی از اقوام مختلف را برای شما می‌گوییم تا بدانید کدام پایدارند و کدام از بین رفته‌اند. تاریخ را بیان می‌کنیم برای رهبران اجتماعی، برای اینکه ثبات قدم پیدا کنند. در قرآن آمده است که ما این گزارش‌ها را برایت می‌گوییم ای پیغمبر تا دلت را محکم کنیم. اینها پند و یادآوری و هشدار است. بیان تاریخ برای غفلت‌زدایی است. برای غفلت‌زدایی انسان‌ها باید تاریخ بیان شود. قرآن خواسته است تا به ما یاد بدهد که به مسئله تاریخ چگونه توجه کنیم.

حجت‌الاسلام مصطفی پورمحمدی بیان کرد: عبرت در تاریخ برای عبور از پیچ و خم‌هاست. برای اینکه چاله‌ها و چاه‌ها را خوب ببینیم و از آن عبور کنیم. خرسندیم که امروز در جمع روایت‌گران، تحلیل‌گران و پژوهشگران هستیم و خوشحال‌تر از آنکه در این دوره پس از انقلاب اتفاق بزرگی افتاد و آن اهتمام به تاریخ‌نگاری است. حرکت اصلی هم از رهنمود و پیام و راهنمایی امام خمینی(ره) بود. امروز ما با میلیون‌ها سند آدرس‌دار و دسته‌بندی شده روبه‌رو هستیم. حوزه‌های علمیه ما تاریخ چند صد ساله دارد که خوشبختانه در بعد از انقلاب به کار گرفته می‌شود و بازده بالایی دارد.

وی به فرمان تاریخی امام(ره) مبنی بر فرمان تدوین تاریخ انقلاب اسلامی در 25 دی ماه 1367 اشاره کرد و گفت: صدور چنین فرمانی نشان می‌دهد که امام خمینی(ره) دغدغه و نگرانی داشت. مسئله‌ای در ذهن ایشان وجود داشت که می‌خواست آن را بازگو کند. امام(ره) می‌خواست مسئله‌ای را القا کند. سال آخر امام(ره) کارهای تعیین‌کننده و سرنوشت‌ساز انجام داده است؛ همانند رسول خدا(ص) که در غدیر خم مسئله ولایت و امامت را بیان فرمود. امام(ره) نیز کارهای مهمی در سال آخر انجام داد که برای آینده تعیین‌کننده و تأثیرگذار بود. این فرمان بیان دغدغه و نگرانی امام(ره) از تحریف تاریخ را نشان می‌دهد. با تقابل واژگانی که ایجاد می‌کند، نکاتی را برجسته می‌کند که بسیار مهم است و امروز رهبر معظم انقلاب به جهاد تبیین اشاره می‌کند. بیان محتوای واقعی حرکت در اصل ماجرا این است که پنهانکاری و حذف صورت نگیرد.

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی افزود: تاریخ یا بیان نمی‌شود یا تحریف می‌شود و یا بخشی بیان می‌شود و بخشی دیگر حذف می‌شود و هر آنچه که بتواند از عظمت حادثه بکاهد نوعی تحریف است. بازگویی و روشن‌نمایی و احتجاج نوعی جهاد به زبان قرآن است. امروز باید با تحلیل درست تاریخ یک جهاد بزرگ انجام بدهیم. امروز ما با این جدال سخت روایت‌گری روبرو هستیم، با دروغ‌پردازی روبه‌رو هستیم. تا امروز در این جهاد کبیر آن‌گونه که باید و شاید توفیقی نبوده است و آمده‌ایم تا این وظیفه را به انجام برسانیم. مجموعه‌های فعالی در این زمینه مشغول فعالیت هستند اما برای نگارش تاریخ نیازمند هم‌افزایی، درک، مشارکت و فهم زمان و پیدا کردن زبان گفت‌و‌گو هستیم. از تمام کسانی که دل در گرو انقلاب و نهضت انقلاب دارند انتظار داریم که به این مقوله کمک کنند. اساس کار ما این است که گزارش درستی از مهم‌ترین رویداد تاریخ معاصر بدهیم. غفلت نکنیم، رسالت خودمان را زمین نگذاریم تا نسل جوان دچار فتنه و ابهام نشود و تحت تاثیر القائات و تحریف‌ها قرار نگیرد.

تلاش برای ارتقای جایگاه تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی

حجت‌الاسلام سعید فخرزاده، دبیر مجمع هماهنگی مراکز تاریخ پژوهی و بانک‌های اسنادی ایران (مهتاب)، در ابتدای این همایش گفت: مهرماه سال 1401 شورای فرهنگ عمومی کشور با درخواست نام‌گذاری روز 25 دی‌ماه به نام روز تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی موافقت کرد. در مدت کوتاهی کمیته‌ای برای برنامه‌ریزی و برگزاری همایش و تقدیر از فعالان حوزه تاریخ‌نگاری ایجاد شد. مجمع مهتاب در سال‌های آتی، برنامه‌ریزی ویژه‌ای برای ارتقاء تاریخ نگاری انقلاب اسلامی داشته باشد.

 برای مقابله با تحریف وقایع در جامعه نیازمند توجه بیشتر به تاریخ‌نگاری هستیم

علیرضا مختارپور، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، در همایش بزرگداشت روز تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی اظهار داشت: به هر معنا که تاریخ را در نظر بگیریم، چه از نظر عام و چه از منظر سبک شناسی و فلسفه تاریخ، یکی از مهمترین معارف بشری، تاریخ است.

وی افزود: اگر در رمان یا مجموعه شعر یا متن ادبی و سیاسی در مورد دوره‌ای از تاریخ مطلبی بیان می‌شود، وظیفه بررسی صحت آن با تاریخ‌نگاران است. در گذشته بدبینی نسبت به تاریخ و تاریخ‌نگاری وجود داشته است؛ چراکه دقت و همت زیادی توسط تاریخ‌نگاران صورت نگرفته و حتی در ابیات شاعران ادوار مختلف با کنایه درباره تاریخ و تاریخ نویسی صحبت شده است. در ادوار مختلف تاریخی نیز گاهی تاریخ توسط افراد وابسته به صاحبان قدرت و ثروت نگاشته شده است.

مختارپور تصریح کرد: اکنون نیز بعضاً شاهد روایت‌های غلط و مغرضانه از حوادث و اتفاقات تاریخی هستیم که در بعضی مواقع به دلیل عدم روشنگری، تبدیل به باور برای جوانان شده است. با نگاهی به فضای موجود در کشور گسترش برخی مطالب خلاف واقع به کمک فناوری‌های نوین، درمی یابیم که جای کار در حوزه تاریخ‌نگاری و روشنگری در این خصوص وجود دارد.

در حوزه تاریخ نگاری نهضت اسلامی خلأهای زیادی وجود دارد

 محمدحسن رجبی دوانی محقق و تاریخ‌نگار در ادامه این همایش گفت: جا داشت نام‌گذاری روز تاریخ نگاری انقلاب اسلامی سال‌ها قبل اتفاق می‌افتاد، اما اقدام اخیر در این خصوص جای امیدواری دارد و توجه به تاریخ‌نگاری انقلاب بسیار مهم و ارزشمند است.

وی تصریح کرد: در اشاره به اهمیت تاریخ نگاری باید به این موضوع توجه کرد که در تاریخِ دوران قاجار و در حین جنگ‌های ایران و روس، علما فتاوایی صادر کرده‌اند که برخی از این فتاوا موجود است؛ اما در جنگ ایران و انگلیس روزنامه وقایع اتفاقیه به صدور فتاوایی ازطرف علمای برجسته مناطق مختلف اشاره کرده، اما به طرز عجیبی متن و اسناد این فتاوا در دسترس نیست که بتوان از آن‌ها استفاده کرد. همین موضوع نشان می‌دهد که غفلت در تاریخ‌نگاری در کنار اقدام آگاهانه استعمار در جمع‌آوری منابع تاریخی سبب می‌شود تا درخصوص برهه‌هایی از تاریخ و یا درخصوص وقایعی بتوان تحریف ایجاد کرد.

این پژوهشگر تاریخ تصریح کرد: البته کتاب‌هایی در حوزه تاریخ‌نگاری هم نگاشته شده که رساله دخانیه و کتاب دخانیه به ابعاد فتوای میرزای شیرازی درباره تحریم توتون و تنباکو و بستر صدور فتوا پرداخته‌اند که جزو نخستین کتاب‌های تاریخ نگارانه جنبش روحانیون در عصر معاصر است.

رجبی افزود: در طول تاریخ معاصر تلاش کمتری برای تاریخ نگاری نهضت‌های مردمی و به ویژه نهضت اسلامی صورت گرفته، پس از فتوای تنباکو در دوران مشروطه و نهضت ملّی شدن نفت نیز شاهد ضعف تاریخ‌نگاری هستیم و این اقدامات سبب مهیا شدن بستری برای تحریف تاریخ و ترور شخصیت بزرگان تاریخی شده است.

وی مطرح کرد: تحریف جنبش‌های تاریخی اسلامی و ترور شخصیتی رهبران جنبش‌ها سبب شد تا مرحوم دوانی با آغاز اعتراض علیه لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی به بیوت مراجع مراجعه کرده و سخنرانی‌ها و اعلامیه‌های علما را جمع‌آوری کرده و ظرف مدت کوتاهی کتابی را درباره این نهضت منتشر کرد تا منبع خوبی در این خصوص فراهم شده و به یادگار بماند.

تجلیل از پژوهشگران حوزه تاریخ نگاری انقلاب اسلامی

در بخش دیگر نخستین همایش گرامیداشت تاریخ نگاری انقلاب اسلامی از تلاش‌ها و خدمات پنج نفر از تلاشگران حوزه تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی که عمری مجاهدت علمی داشته و از دنیا رفته‌اند، تقدیر شد. به این ترتیب با اهدای لوحی به خانواده‌های مرحومان حجت‌الاسلام روح الله حسینیان، حجت‌الاسلام سید هادی خسروشاهی، حجت‌الاسلام علی ابوالحسنی، حجت‌الاسلام علی دوانی و مهندس علی اکبر رنجبر کرمانی، از زحمات پژوهشگران تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی تقدیر شد.

 رونمایی از کتاب تاریخ نگاران انقلاب اسلامی

پایان‌بخش همایش بزرگداشت تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی، رونمایی از دو کتاب در حوزه تاریخ نگاری انقلاب اسلامی بود که با حضور مسئولان مراکز تاریخ پژوهی و بانک های اسنادی ایران انجام شد.

مبنای نامگذاری25 دی ماه به «روز تاریخ نگاری انقلاب اسلامی»، صدور نامه حضرت امام خمینی(ره)به حجت الاسلام سید حمید روحانی در سال 1367 برای تدوین تاریخ انقلاب اسلامی است. سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران و جمعی از اعضای مجمع هماهنگی مراکز تاریخ پژوهی و بانک های اسنادی ایران (مهتاب) در بهمن سال 1400، طی مکاتبه ای با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خواستار نامگذاری روز 25 دی ماه به نام «روز تاریخ نگاری انقلاب اسلامی» شدند که این پیشنهاد در اردیبهشت ماه سال جاری در جلسه شورای فرهنگ عمومی کشور مورد بررسی و تصویب قرار گرفت.

در بخش جانبی این همایش، آثار پژوهشی مراکز اسنادی که با موضوع تاریخ نگاری انقلاب اسلامی تدوین و منتشر شده‌اند، ‌به نمایش گذاشته شد. همچنین نمایشگاه اسنادی از مجموعه اسناد مرتبط با حوزه انقلاب اسلامی در حاشیه این همایش در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفت.

انتهای پیام/