نشست «معادلات ژئوپلیتیک قفقاز»-۶ | گزارش نماینده ارمنستان از اشغال خزنده سیونیک توسط جمهوری آذربایجان

به گزارش خبرنگار حوزه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، منطقه قفقاز در سال 2020 شاهد جنگی بود که شاید در ابتدا کسی تصورش را هم نداشت که این جنگ چه پیامدهایی می‌تواند داشته باشد. جنگ موسوم به قره‌باغ که در ظاهر بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان رخ داد اما در واقع بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بسیاری را با خود همراه کرد. جنگی که اگرچه دور اول آن 44 روز به طول انجامید و منتهی به الحاق بخشی از قره‌باغ به جمهوری آذربایجان شد اما پیشروی‌های خزنده‌ی آن تا به امروز ادامه داشته و سر از استان سیونیک درآورده است. جمهوری آذربایجان امروز ادعاهای جدیدی مطرح کرده که علاوه بر استان سیونیک، کریدور لاچین و زنگزور را نیز دربردارد. یعنی نقاطی که در صورت جابجایی مرزی، منافع جمهوری اسلامی ایران را در منطقه قفقاز دستخوش تغییرات اساسی خواهد کرد.

در همین راستا سمینار تخصصی "معادلات ژئوپلیتیک قفقاز، نقش‌آفرینان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای" چندی پیش در محل انجمن اجتماعی ارمنیان تهران برگزار شد. نشست مذکور که بیش از 7 ساعت به طول انجامید شامل 15 سخنرانی همراه با تبادل نظرات بین اساتید و پژوهشگران حوزه قفقاز و برخی فعالان سیاسی از جمله سفرا و چند تن از نمایندگان مجلس بود. همچنین آنا گریگوریان نماینده اپوزیسیون در مجلس ارمنستان گزارش میدانی و کاملی از تحرکات فعلی جمهوری آذربایجان در ارمنستان در این جلسه ارائه کرد.

این سمینار در قالب یک افتتاحیه و سه نشست برگزار شد که اهمیت تاریخی استان سیونیک و منطقه قره‌باغ در قفقاز،  تهدیدات امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در مرزهای شمال غربی و تهدیدات امنیتی ارمنستان  و همچنین اهمیت روابط ایران و ارمنستان تحت گفتمان دو ملت و یک تمدن، رئوس اصلی مباحث طرح شده در این سمینار را شامل می‌شدند.

در ادامه این نشست آنا گریگوریان، نماینده پارلمان ارمنستان از جناح اپوزیسیون به ارائه گزارشی از اشغال خزنده استان سیونیک پرداخت. او در تشریح اهمیت سیونیک و نقش قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در برابر این اشغال گفت: استان هم‌مرز با ایران در ارمنستان، یعنی استان سیونیک، هم از نظر امنیتی و هم اقتصادی ستون فقرات ارمنستان محسوب می‌شود. از نظر مساحت بزرگترین استان ارمنستان است و بخش عمده صنعت و معدن ارمنستان در این استان متمرکز شده است. به طوریکه سیونیک 75 درصد از محصولات معدنی تولید شده در سال 2020 را تامین کرده است. این استان از جنوب با ایران دارای مرز 45 کیلومتری است و این مرز یکی از دو راه اصلی اتصال ارمنستان با دنیاست. درواقع از آنجایی که جمهوری آذربایجان و ترکیه حدود 3 دهه است که ارمنستان را در محاصره نگاه داشته‌اند گرجستان و ایران تنها کانال‌های ارتباطی ارمنستان با دنیا هستند.

گریگوریان ادامه داد: در نتیجه جنگ 2020 که توسط جمهوری آذربایجان علیه جمهوری آرتساخ آغاز شد، فضای امنیتی در سیونیک تغییر کرده است. امروز نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان در شورنوخ، مجاورت وروتان، ایشخاناسار و نزدیکی فرودگاه شهر قاپان مستقر هستند و حدود 21 کیلومتر از جاده گوریس – قاپان و قاپان جاکاتن به صورت غیرقانونی در کنترل جمهوری آذربایجان است. در صورتی که قبل از دسامبر 2020، روستاهای مناطق مغری، کاپان، گوریس و سیسیان در استان سیونیک با آذربایجان هم‌مرز نبودند و نزدیکترین خط تماس با این مناطق 100 کیلومتری بین جمهوری آرتساخ و جمهوری آذربایجان قرار داشت.  مناطق هم‌مرز با نخجوان و امتداد مرز جمهوری ارمنستان – نخجوان از سال 1991 تا زمان جنگ آرام بوده و امروز حدود 20 روستای مرزی آسیب‌پذیر شده‌اند. ساکنان تعدادی از روستاهای سیونیک زمین‌هایی که برای کشاورزی و دامپروری استفاده می‌کردند از دست داده‌اند که در نتیجه جنگ 44 روزه به آذربایجان منتقل شده است. حجم تولید محصولات کشاورزی و به ویژه غلات کاهش یافته و مشکلات جدی امنیتی و غذایی برای مردم ایجاد شده است.

وی بیا بیان اینکه جمهوری آذربایجان طی 2 سال گذشته و پس از جنگ، دست به اشغالی خزنده در استان سیونیک زده است، گفت: در اوایل سال 2021 بخشی از جاده بین دولتی ارمنستان با ایران (حدود 21 کیلومتر) توسط نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان اشغال شد و یک پاسگاه و ایست بازرسی و در واقع گمرک در این مسیر ایجاد شد که عبور خودروهای ارمنستانی از آن جاده را غیرممکن کرد و به طور قابل توجهی جریان حمل و نقل از ایران به ارمنستان را نیز تحت تاثیر قرار داده و کاهش یافت.

گریگوریان ادامه داد: مرحله دوم اشغال سرزمین‌ها در استان سیونیک در 12 می 2021 اتفاق افتاد، زمانی که نیروهای جمهوری آذربایجان سرزمین‌های مجاور دریاچه سیاه را اشغال کردند و بعدا اصرار کردند که تحدید حدود و مرزبندی انجام شود تا بفهمیم این سرزمین‌ها متعلق به کیست؟ با این حال، این یک واقعیت است که طبق تمام نقشه‌هایی که از گذشته وجود داشته و در آرشیو اتحاد جماهیر شوروی وجود دارد، تعلق این سرزمین‌ها به ارمنستان اثبات شده است.

نماینده مجلس ارمنستان با بیان اینکه موضوع امنیتی در ارمنستان و خصوصا در استان سیونیک در نتیجه عملیات نظامی جمهوری آذربایجان در 13 تا 14 سپتامبر 2022 حادتر شد، خاطرنشان کرد: جمهوری  آذربایجان حدود 50 موضع نظامی را به تصرف خود درآورد، بسیاری از شهرک‌ها از جمله شهر تفریحی جرموک را گلوله‌باران کرد و امروز در فاصله 4.5 کیلومتری از این شهر مستقر شده‌ است. اهداف اصلی نیروهای باکو در حمله اخیر تصرف بخش‌های سیسیان-ایشخاناسار، گوریس، قاپان و نرکین‌هاند بوده است.

وی ادامه داد: در این حملات تعداد قربانیان و مجروحان به صدها نفر رسید. ویدئوهایی از سربازان ارمنی در شبکه‌های اجتماعی جمهوری آذربایجان منتشر شد که علیرغم تسلیم شدن در معرض خشونت، شکنجه و تیرباران بی‌رحمانه قرار گرفتند. در حال حاضر در زادگاه من، قاپان، بویژه در نرکین‌هاند هیچ جمعیت غیرنظامی وجود ندارد. این روستا از سه طرف محاصره شده و توسط نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان اشغال شده است.

گریگوریان با اشاره به اینکه از زمان جنگ 44 روزه و اعلامیه سه جانبه 9 نوامبر 2020، این خونین‌ترین درگیری و ششمین حمله جمهوری آذربایجان به خاک ارمنستان و آرتساخ بوده است، گفت: سه مورد از آن‌ها در آرتساخ در مسیرهای هین‌تاغر – ختسابرد، پاروخ – کاراگلوخ و بردزور – یقتساهوق، سه مورد نیز علیه ارمنستان:  سوتک – خزناوار در می 2021، جرموک – ایشخاناسار در نوامبر 2021 ور 13 و 14 سپتامبر انجام شد. جمهوری آذربایجان در دو سال اخیر بیش از 100 منطقه در ارمنستان را مورد تهاجم و اشغال نظامی قرار داده و حدود 140 کیلومتر مربع از سرزمین‌های رسمی و بین‌المللی ارمنستان را اشغال کرده است و در حال حاضر نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان بر ارتفاعات اصلی راهبردی، جاده‌های اصلی بین دولتی و بین شهری استان سیونیک کنترل دارند.

این کارشناس مسائل قفقاز با طرح این پرسش که چرا آذربایجان به طور مداوم آتش‌بس را نقض می‌کند و به آرتساخ (محل استقرار نیروهای حافظ صلح روسی) و ارمنستان حمله نظامی می‌کند، گفت: باکو در تلاش است تا ارمنستان را تسلیم کند و صلح را منحصرا بر اساس شروط خود تحمیل کند و حداکثر ممکن را به دست آورد.

وی  در تشریح اینکه جمهوری آذربایجان از حمله به این منطقه چه چیزهایی می‌خواهد، خاطرنشان کرد: در درجه اول باکو با تهدید زور و اقدامات نظامی در تلاش است تا ارمنستان و قراباغ کوهستانی را به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان به رسمیت بشناسد و سپس به دنبال این است که ارمنستان کریدوری به جمهوری آذربایجان بدهد تا جمهوری آذربایجان بتواند بدون مانع با نخجوان ارتباط برقرار کند و سومین خواسته این است که ارتش ارمنستان منحل شود.

گریگوریان ادامه داد: بر اساس اطلاعیه 9 نوامبر، نیروهای حافظ صلح روسیه برای مدت پنج سال وارد منطقه درگیری شدند و جمهوری آذربایجان صراحتا اعلام کرده است که مدت حضور روسیه را تمدید نخواهد کرد و در صورت موافقت نیز شروط جدیدی برای روسیه و ارمنستان تعیین خواهد کرد. باکو تلاش می‌کند تا ایروان قراباغ کوهستانی را به طور واضح، مکتوب و با سند رسمی به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان به رسمیت بشناسد. این چهارمین مطالبه جمهوری آذربایجان است.

وی با بیان اینکه دولت کنونی ارمنستان معتقد است که می‌تواند تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و آرتساخ را به عنوان بخشی از آن به رسمیت بشناسد و به صلح دست یابد، به انتقاد از این سیاست پرداخت و گفت: ما به عنوان اپوزیسیون، این را یک سیاست ضد دولتی می‌دانیم. زیرا به معنای واقعی کلمه این حرکت یعنی پاکسازی قومی 120 هزار نفر از هموطنانمان از سرزمین آبا و اجدادیشان، آرتساخ، که جلوه‌های آن را اکنون در قالب بستن کریدور لاچین شاهد هستیم. علاوه بر این ما معتقدیم که باکو به این هم راضی نخواهد شد و در آینده مطالبات جدیدی ارائه خواهد کرد.

نماینده اپوزیسیون ارمنستان خاطرنشان کرد: در 13 و 14 سپتامبر 2022 جمهوری آذربایجان با عملیات جنگی و تهاجم نظامی به ارمنستان تلاش کرد تا کریدور را تصرف کند و یا شرایطی ایجاد کند که ارمنستان داوطلبانه کریدور را اعطا نماید. الهام علیف چندین بار تهدید کرده است که اگر ارمنستان کریدور را ندهد برای دست یافتن به آن به زور و اجبار متوسل خواهد شد. در همین راستا علیف در سفر خود به کارواجار (کلبجار) در اوت 2021 اعلام کرد که «آذربایجانی‌ها به لطف کریدور زنگزور به قلمرو تاریخی خود، زنگ‌زور و سوان بازخواهند گشت.»

وی ادامه داد: در ابتدای ماه اوت، جزئیات مربوط به این کریدور در باکو ارائه شد. بویژه بزرگراه موسوم به "کریدور زنگزور" به طول 123.8 کیلومتر که از 4 تا 6 لاین تشکیل خواهد شد. این کریدور در خاک آذربایجان شامل بخش هورادیز – جبرایل – زنگلان – آقبند می‌شود و پس از آن وارد خاک ارمنستان می‌شود و از جمهوری خودمختار نخجوان خارج می‌شود و جمهوری آذربایجان در نظر دارد کار ساخت و ساز را در سال 2024 به پایان برساند.

گریگوریان با اشاره به اینکه پیش از این در 20 آوریل، علیف اعلام کرده بود که وظیفه اجرای کریدور زنگزور، بدون توجه به اینکه ارمنستان بخواهد یا نه، اجرایی خواهد شد، خاطرنشان کرد: به گفته علی اف اگر ارمنستان بخواهد، مساله به راحتی حل خواهد شد و در غیر این صورت به "زور" این مسأله را حل می‌کنند.

به گفته گریگوریان سال گذشته جمهوری آذربایجان تقسیم‌بندی ارضی – اداری جدیدی انجام داد که در نتیجه آن مناطق اقتصادی جدیدی ایجاد شد و یکی از آنها زنگزور شرقی نام گرفت که از نظر تئوریک نتیجه آن شد که زنگزور غربی هم وجود دارد و علی اف در این زمینه اعلام کرد که "زنگ‌زور غربی (یا همان استان سیونیک) در حال حاضر تحت کنترل ارمنستان است. اما مسلما از کریدور زنگزور برای بازگرداندن شهروندان خود به سرزمین‌هایمان استفاده خواهیم کرد. چنین برنامه‌ای در دستور کار است، زیرا شهروندان ما به زور از خاک ارمنستان کنونی، نه تنها از زنگزور بلکه از محله گویچای هم‌مرز منطقه سوان رانده شدند و حق دارند به سرزمین مادری خود بازگردند و در آنجا زندگی کنند. بله زنگزور غربی سرزمین آبا و اجدادی ماست، ما باید به آنجا برگردیم و برمی‌گردیم و در حال برگشتن هستیم. هیچ‌کسی نمی‌تواند ما را  متوقف کند."

این نماینده ارمنستانی ادامه داد: این قبیل اظهارات که کم هم نیستند، تهدیدی مستقیم برای تمامیت ارضی استان سیونیک و به طور کلی جمهوری ارمنستان است و به طور کلی، برای اتحاد ترکیه – آذربایجان و به نوعی اتحاد جهان ترک، سیونیک به عنوان گره و مانع اصلی تلقی می‌شود. بنابراین، اظهاراتی از این قبیل در مورد کریدور زنگزور و یا منطقه زنگزور غربی را باید در چارچوب اجرای سیاست پان‌ترکسیم دو کشور دانست.

گریگوریان با بیان اینکه تهران به صورت رسمی بارها اعلام کرده که مخالف تغییر مرزها در قفقاز است و قطع ارتباط زمینی ایران و ارمنستان را تحمل نخواهد کرد، گفت: مقامات ایرانی خاطرنشان می‌کنند که ثبات منطقه قفقاز برای تهران بسیار مهم است و این منطقه بخشی از گذشته تاریخی و تمدنی ایران است. آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران در 19 ژوئیه 2022 در گفت و گو با رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در تهران اعلام کرد که ایران با سیاست مسدود کردن مرز ایران و ارمنستان توسط ترکیه و جمهوری آذربایجان مخالفت خواهد کرد و "اگر سیاست انسداد مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری سلامی با آن مخالفت خواهد کرد، زیرا آن مرز یک راه ارتباطی محسوب می‌شود که هزاران سال است کار می‌کند."

وی همچنین به دیدار رؤسای جمهور ایران و ارمنستان اشاره کرد و گفت: آقای رئیسی، رئیس جمهور ایران هم  در دیدار با پاشینیان در نیویورک در 22 سپتامبر 2022 اعلام کرد که تغییر مرزها در منطقه غیرقابل قبول است و نباید ارتباط ایران و ارمنستان به خطر بیافتد و بعد از این دیدار وزیر خارجه ایران به ارمنستان سفر کرد و در مراسم افتتاحیه سرکنسولگری ایران در شهر قاپان، مرکز استان سیونیک، شرکت کرد. بدین ترتیب تهران حضور خود را در سیونیک تثبیت کرد. گشایش سرکنسولگری و سخنان وزیر امور خارجه در مراسم افتتاحیه، بعد از حمله جمهوری آذربایجان در 13 و 14 سپتامبر، شور و هیجان زیادی را بویژه در بین مردم قاپان ایجاد کرد.

گریگوریان با اشاره به نقش روسیه در این اتفاقات ادامه داد: بعد از جنگ 2020 و افزایش مرز ارمنستان و جمهوری آذربایجان، روسیه نیز در سیونیک، در امتداد خط مرزی تازه ایجاد شده و همچنین در جاده‌هایی که تا حدی تحت کنترل جمهوری آذربایجان بود، حضور نظامی یافت. اما متاسفانه در حمله ماه سپتامبر، نیروهای روسی به خاطر وقایع اوکراین و عدم توان برای باز بودن جبهه‌ی دوم برای آن‌ها، عملا ممانعتی از تجاوز جمهوری آذربایجان به عمل نیاوردند.

وی نسبت به نقش آفرینی جدید اتحاد اروپا درباره این مذاکرات خاطرنشان کرد: در دوره اخیر مذاکرات عمدتا در بسترهای غربی و در بروکسل انجام می‌شود. بعد از حمله سپتامبر در پاسخ به درخواست مقامات ارمنستان، اتحادیه اروپا یک هیئت نظارتی به مدت دو ماه به ارمنستان اعزام کرد و از ماه گذشته یک ماموریت غیرنظامی جدید برای دو سال در ارمنستان مستقر شده است. این ماموریت شکایت جدی بویژه در روسیه و نگرانی‌هایی را در جمهوری اسلامی ایران به همراه داشت.

نماینده ارمنستان در پایان گفت: در مجموع، سیونیک و ارمنستان در معرض تهدید امنیتی جدی قرار دارند؛ بنابراین مشارکت بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در سیونیک در قالب‌های مختلف در حال افزایش است. در عین حال، در مسیر خنثی کردن تهدیدات، تبدیل شدن ارمنستان به صحنه درگیری بین مراکز و منافع مختلف ژئوپلتیکی، مانند اوکراین، غیر قابل قبول است.

انتهای پیام/