ارمنستان میان روسیه و غرب؛ رقابت ژئوپلیتیکی و آینده‌ای مبهم
روابط ارمنستان و روسیه در دشوارترین مرحله تاریخی خود قرار دارد و ارمنستان علی‌رغم گرایش به غرب، هنوز جایگزینی برای روسیه پیدا نکرده است. این در حالی است که روسیه مصمم به حفظ نفوذ خود در قفقاز و مقابله با غرب است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، در سال‌های اخیر، روابط مسکو و ایروان به یکی از موضوعات اصلی بحث‌های ژئوپلیتیکی در منطقه قفقاز جنوبی و فراتر از آن تبدیل شده است.
دور شدن تدریجی ارمنستان از حوزه نفوذ روسیه و همچنین نقش کرملین در واقعیت‌های جدید منطقه‌ای، مورد توجه کارشناسان، سیاستمداران و تحلیلگران قرار گرفته است. کنفرانس اخیر در ایروان که به روابط روسیه و ارمنستان اختصاص داشت، بار دیگر عمق بحران میان دو کشور را نشان داد.
در این کنفرانس که با عنوان «ارمنستان و روسیه در شرایط بازسازی جهانی و منطقه‌ای: درس‌ها و انتخاب‌های استراتژیک» برگزار شد، کارشناسان هر دو طرف به این نتیجه رسیدند که روابط روسیه و ارمنستان در دشوارترین مرحله تاریخی خود قرار دارد.
در این مذاکرات، دیپلمات‌های سابق ارمنستان، از جمله «آرا آیوازیان» و «زهراب مناتسکانیان»، وزرای خارجه سابق و همچنین تحلیلگران سیاسی روسی شرکت کردند. «سرگئی مارکدونوف» کارشناس سیاسی روسی که به داشتن مواضع طرفدار ارمنستان معروف است، با تأکید بر اینکه «ما در دشوارترین نقطه روابط دوجانبه قرار داریم»، گفت: «دو یا سه سال پیش من می‌گفتم که ارمنستان متحد استراتژیک روسیه است؛ اما امروز وضعیت به‌طور قابل‌توجهی تغییر کرده و بحرانی عمیق در روابط روسیه و ارمنستان حاکم است.»
مارکدونوف با بیان اینکه با وجود افزایش نفوذ غرب، ارمنستان هنوز نتوانسته جایگزینی برای روسیه پیدا کند، گفت: «هدف اصلی کشورهای غربی از تلاش برای حل‌وفصل جنگ ارمنستان و آذربایجان، ایجاد مسیرهای تجاری جدید به دور از روسیه است.»
اما از سوی ارمنستان نظرات کاملاً متفاوتی مطرح می‌شود.
«روبن روبینیان»، نایب‌رئیس پارلمان ارمنستان و نماینده ویژه این کشور در مذاکرات با ترکیه، مدعی است که این روسیه است که به‌تدریج در حال دور شدن از منطقه است.
روبینیان همچنین اتهامات مخالفان ارمنستان مبنی بر اینکه «ایروان بر اساس دستورات غرب عمل و سعی در جایگزین کردن ترکیه با روسیه دارد» را «پوچ و بی‌معنی» خواند.
اما اظهارات طرف ارمنی باعث نارضایتی شدید مسکو شده است.
کرملین، دیپلمات‌های روسی و نخبگان سیاسی این کشور به‌اتفاق اعلام می‌کنند که روسیه قصد ترک قفقاز جنوبی را ندارد. بسیاری از سیاستمداران روسی حتی پا را فراتر گذاشته و می‌گویند که غرب به‌طور عمدی از ارمنستان برای تأمین منافع ژئوپلیتیکی خود استفاده می‌کند.
مقامات ارشد روسیه بارها اعلام کرده‌اند که طرح‌های غرب برای بیرون راندن روسیه از قفقاز جنوبی محکوم به شکست است.
«سرگئی لاوروف»، وزیر امور خارجه روسیه، به‌صراحت تأکید کرده که اتحادیه اروپا و آمریکا سعی دارند روسیه را از مناطق کلیدی، از جمله قفقاز جنوبی، بیرون کنند: «اتحادیه اروپا قصد خود را برای بیرون راندن ما به هر طریق ممکن و دور کردن ما از آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی پنهان نمی‌کند؛ اما این اتفاق نخواهد افتاد. ما به لحاظ تاریخی در اینجا حضور داریم و به‌هیچ‌وجه این منطقه را ترک نخواهیم کرد.»
«دیمیتری پسکوف» سخنگوی رئیس‌جمهور روسیه، نیز با اتخاذ موضع مشابهی گفته است: «روسیه بخش جدایی‌ناپذیر منطقه قفقاز است و بنابراین، قصد ترک آن را ندارد.»
«ولادیمیر پوتین» نیز بار دیگر تأکید کرده که روسیه قصد دارد نفوذ خود را در قفقاز تقویت و روابط دوستانه خود را با همه کشورهای منطقه، از جمله ارمنستان، حفظ کند.
این تحولات و اظهارات نشان می‌دهد که رقابت ژئوپلیتیکی بر سر قفقاز جنوبی میان روسیه و غرب در حال افزایش است و ارمنستان در مرکز این رقابت قرار دارد.
بحران در روابط روسیه و ارمنستان و پیامدهای آن برای قفقاز جنوبی
با وجود اطمینان مسکو از حضور آینده خود در قفقاز، سیاست ارمنستان به‌طور فزاینده‌ای به سمت ادغام با غرب گرایش پیدا کرده است.
ایروان با اتحادیه اروپا، ناتو و سایر ساختارهای غربی همکاری فعالی دارد و اقدامات خود را با «تضعیف مواضع روسیه» توجیه می‌کند؛ اما این رویکرد خطرات زیادی را به همراه دارد.
کارشناسان روسی سیاست فعلی ارمنستان را با سناریوی اوکراین مقایسه می‌کنند.
مسکو هشدار می‌دهد که اگر ارمنستان به سیاست غرب‌گرایانه خود ادامه دهد، با تغییرات ژئوپلیتیکی جدی مواجه خواهد شد. برخی از نخبگان روسیه اقدامات دولت ارمنستان را «فاجعه‌بار برای این کشور» می‌دانند.
تنش موجود در روابط روسیه و ارمنستان نه‌تنها بر روابط دو کشور، بلکه بر ثبات ژئوپلیتیکی کل منطقه قفقاز جنوبی تأثیر می‌گذارد.
این منطقه در حال حاضر به محل تلاقی منافع قدرت‌های جهانی مانند روسیه، آمریکا، ترکیه و اتحادیه اروپا و عرصه رقابت آن‌ها برای نفوذ تبدیل شده است. تضعیف روابط ارمنستان با مسکو و نزدیکی ایروان به غرب، این رقابت را شدیدتر می‌کند.
بحران در روابط روسیه و ارمنستان، طرح‌های استراتژیک مسکو در منطقه قفقاز را به‌طور جدی تحت تأثیر قرار می‌دهد.
ارمنستان سال‌ها به‌عنوان متحد اصلی روسیه در قفقاز جنوبی، «پایگاه استراتژیک» و حلقه مهمی از پروژه‌های اوراسیا محسوب می‌شد. این کشور برای مسکو از نظر اقتصادی و نظامی یک پایگاه حمایتی مهم بود؛ اما حرکت ایروان به سمت غرب نه‌تنها می‌تواند نفوذ روسیه در منطقه را کاهش دهد، بلکه با برهم زدن توازن ژئوپلیتیکی در منطقه، باعث بی‌ثباتی نیز می‌شود.
یکی از عوامل اصلی تضعیف مواضع سنتی مسکو در منطقه، کاهش تمایل دولت فعلی ارمنستان به در نظر گرفتن منافع کرملین است.
«نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان و دولت او تقویت روابط نظامی و سیاسی با غرب را در اولویت قرار داده و به‌تدریج روابط نزدیک سنتی با روسیه را به حاشیه می‌رانند. در نتیجه این سیاست، ایروان مشارکت غیرفعالی در پروژه‌های مشترک با روسیه داشته و همکاری نزدیک‌تری با ساختارهای غربی دارد.
ارمنستان برای روسیه به‌عنوان عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان پیمان امنیت جمعی اهمیت دارد؛ اما نقش غیرفعال دولت ارمنستان در پروژه‌های ادغام پیشنهادی توسط مسکو، به‌ویژه در چارچوب سازمان پیمان امنیت جمعی، باعث نگرانی شدید است. دور شدن ارمنستان از این ساختار، روسیه را وادار می‌کند که برای حفظ منافع خود در منطقه به سایر شرکا، به‌ویژه جمهوری آذربایجان و ایران، روی آورد.
ارمنستان برای مسکو نه‌تنها یک متحد سیاسی و نظامی، بلکه یک «منطقه حائل» مهم برای تقویت مواضع استراتژیک در قفقاز است.
روسیه از طریق ارمنستان سعی دارد نفوذ ترکیه و ناتو را در منطقه محدود کند؛ بنابراین، نزدیکی ارمنستان به غرب و تضعیف روابط با مسکو، مواضع ژئوپلیتیکی روسیه را در منطقه بیش از پیش به خطر می‌اندازد.
چالش‌های ارمنستان در تعامل با غرب و روسیه
قفقاز جنوبی در حال حاضر به یکی از عرصه‌های اصلی رقابت قدرت‌های جهانی تبدیل شده است. روسیه، آمریکا، ترکیه و اتحادیه اروپا برای تقویت مواضع استراتژیک و بهره‌برداری از منابع در این منطقه با یکدیگر رقابت می‌کنند. همکاری نظامی ارمنستان با غرب، مانند برگزاری رزمایش مشترک با ناتو و افتتاح نمایندگی اتحادیه اروپا در ایروان، از عوامل مهم در تضعیف نفوذ روسیه در منطقه است.
در این زمینه، تلاش ترکیه و آمریکا برای افزایش نفوذ بر ارمنستان قابل‌توجه است. ترکیه به دنبال گسترش نفوذ خود از طریق بازگشایی مرزها با ارمنستان و توسعه روابط تجاری است. آمریکا نیز با استفاده از ابزارهای حمایت اقتصادی و سیاسی، سعی در دور کردن ارمنستان از روسیه دارد.
بحران در روابط روسیه و ارمنستان تأثیر مستقیمی بر آینده قفقاز جنوبی دارد. با تضعیف مواضع مسکو در منطقه، احتمال افزایش بی‌ثباتی ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی بیشتر می‌شود. برای ارمنستان، تضعیف روابط با روسیه یک استراتژی پرخطر است، زیرا ساختارهای غربی ممکن است در درازمدت تمایلی به تأمین منافع استراتژیک ارمنستان، مانند امنیت و تمامیت ارضی این کشور، نداشته باشند.
در صورت این وضعیت، تنش موجود در روابط مسکو و ایروان عمیق‌تر خواهد شد و پیامدهای منفی نه‌تنها برای دو کشور، بلکه برای کل منطقه قفقاز به دنبال خواهد داشت.
ارمنستان با حمایت رو به رشد آمریکا، فرانسه و اتحادیه اروپا، به‌طور فعال روابط خود را با غرب گسترش می‌دهد. برگزاری رزمایش مشترک با ناتو و افتتاح نمایندگی اتحادیه اروپا در ایروان از جمله نمونه‌های بارز این موضوع است؛ اما غرب‌گرایی می‌تواند خطرات جدی را برای ارمنستان به همراه داشته باشد.
تاریخ بارها نشان داده که کشورهای غربی حفظ منافع خود را در اولویت قرار می‌دهند و اغلب منافع شرکای کوچک خود را نادیده می‌گیرند. این به معنای آن است که منافع استراتژیک ارمنستان، مانند امنیت و تمامیت ارضی این کشور، ممکن است در لحظات حساس قربانی اهداف ژئوپلیتیکی بزرگتر شود.
ارمنستان برای روسیه به‌عنوان عنصر مهمی از نظام امنیتی در قفقاز اهمیت دارد. غرب‌گرایی ارمنستان به‌عنوان تهدیدی مستقیم برای نفوذ کرملین در منطقه تلقی می‌شود. با این حال، مسکو هنوز با احتیاط عمل می‌کند و نارضایتی خود را با سیگنال‌های اقتصادی و دیپلماتیک ابراز می‌کند. یکی از این سیگنال‌ها، بازنگری در کمک‌های نظامی به ارمنستان و فعال کردن روابط با جمهوری آذربایجان است که می‌توان آن را به‌عنوان تلاشی برای فشار بر ایروان تلقی کرد.
در عین حال، روسیه همچنان شریک اصلی اقتصادی و انرژی ارمنستان و ضامن امنیت این کشور در چارچوب سازمان پیمان امنیت جمعی است. قطع همکاری نزدیک با مسکو می‌تواند پیامدهای اقتصادی و سیاسی جدی برای ایروان داشته باشد.
وضعیت در قفقاز جنوبی به‌وضوح نشان‌دهنده تقابل جهانی میان غرب و روسیه است. این منطقه به صفحه شطرنجی تبدیل شده که هر دو طرف سعی در تقویت مواضع خود در آن دارند. خروج ارمنستان از حوزه نفوذ مسکو می‌تواند توازن قدرت را تغییر دهد، اما در عین حال می‌تواند باعث افزایش بی‌ثباتی در منطقه نیز شود.
برای آینده روابط روسیه و ارمنستان ضروری است که هر دو طرف بتوانند بر بحران فعلی غلبه کنند. ارمنستان باید فرصت‌ها و خطرات غرب‌گرایی را به‌طور واقع‌بینانه‌تری ارزیابی کند. روسیه نیز باید با انعطاف‌پذیری و ارائه یک چارچوب همکاری جذاب‌تر از آنچه غرب پیشنهاد می‌دهد، ارمنستان را به سمت خود جذب کند.
آینده ارمنستان به این بستگی دارد که مسکو و ایروان تا چه اندازه می‌توانند با در نظر گرفتن منافع یکدیگر به راه‌حل‌های قابل‌قبول برای هر دو طرف دست یابند. در غیر این صورت، بحران در روابط آن‌ها عمیق‌تر خواهد شد و می‌تواند پیامدهای منفی نه‌تنها برای دو کشور، بلکه برای کل منطقه قفقاز به دنبال داشته باشد.
انتهای پیام/
